Júma, 29 Nauryz 2024
46 - sóz 4401 4 pikir 28 Qantar, 2020 saghat 10:20

Qytaygha ne bolady?

2002 jyly Qytaydyng Guandun aimaghynda belgisiz ókpe qabynu auruynan fermer auruhanagha týsedi. Artynsha ol kóz júmdy. Búl oqigha jayynda tek qana Qytay biyligi qúlaghdar bolghan edi. Alayda birneshe kýnning ishinde taghy sonday sindrommen auruhanagha týsushiler sany artty. Búl ghylymgha belgisiz SARS virusy bolatyn.

Virusty Qytay biyligi jasyryp, halyqaralyq qauymdastyqqa aitpaugha tyrysty. Alayda әlemning ózge halyqtary Qytaygha baryp, indetti júqtyrghannan keyin, BÚÚ dabyl qaqty. Dýniyejýzilik densaulyq saqtau úiymy iske kiristi. Jalpy jiyntyghy búl virustan әlemning 37 elinde 9 mynnan astam adam auyryp, 775 adam kóz júmghan bolatyn. Búl auyrghandardyng 9% qúraydy.

Endi mine jana virus payda boldy. Taghy Qytayda. Búl joly da Qytay biyligi biraz uaqyt virusty jasyryp, investisiya men turistik aghymdy azaytpau ýshin baryn salghany anyq(siyaqty). Endi ne bolmaq?

Tәjvirusy Qytay ekonomikasyna soqqy jasary anyq. Óitkeni virus 2002 jylmen salystyrghanda taralu jyldamdyghy joghary bolmaq. Oghan 18 jyldyng ishinde iske qosylghan sansyz әue reysteri, kólik joldary men jyldam poezdar, su joldary әser etpek. Al eng bastysy virus Qytay Jana Jylymen tura kelip túr. Qazir Qytaydang ishinde milliondaghan adam ýiine, tuystaryna, oqudan qaytyp, óz auyldaryna attandy. Jabyq rejim jýiesi jariyalanghangha deyin júqtyryp ýlgergenderi de bar boluy ghajap emes. Sondyqtan virus Qytaydyng barlyq aimaqtaryna taralyp kettedi dep sanaymyn. Qazirding ózinde biraz provinsiyasynda anyqtaldy. Dәl osynday qarqynmen әlemge de taraluy mýmkin. Óitkeni elshilik qyzmetkerleri, kәsipkerler, investorlar, turister, studentter Qytaydan taban jaltyratudyng amalyn izdep jatyr. Olardyng arasynda da, birli-jarym júqtyrghandar bolady. Mine, solar Alty qúrlyqqa da ajal indetin ala barady.

Qytay ekonomikasy jyl sayyn Qytay Jana jylyn tamashalaugha keletin turistermen tolyghyp qalatyn. Biyl ol joq. Kerisinshe turkompaniyalar aldyn-ala brondap qoyghan qonaqýilerdi keri qaytaryp, shyghyn shegude. Álemdik kinopremieralar da keyinge qalyp jatyr. Olda soqqy. Eng bastysy SARS-tan keyin taghy virustyng qaytalanuy investorlardy oilandyrary anyq. "Aqsha tynyshtyqty sýiedi" prinsiypin ústanatyn olar, qauipsiz jana jerdi izdey bastauy ghajap emes. Áriyne, ol jerding arzan júmys kýshi boluy mindetti. Mysaly Ýndistan Qytaydy almastyra alady dep oilaymyn.

SARS virusynan Qytay 32 mlrd dollar shyghyn shekken edi. Mynadan qansha boluy mýmkin? Ekonomister eseptey jatar.

Virustyng shyghuy AQSh-Qytay sauda soghysy men adam qúqyghy boyynsha qarama-qayshylyq kezenine sәikes boldy. Qazirding ózinde "baqylaudan shyqqan biologiyalyq qaru" degen kózqaras bar. Áriyne jansaq ya jala boluy yqtimal. Dey-túra kýn sayyn ósken sinofobtyq әlemde osy joramaldy Qytaygha qarsy qoldanyp, telearna arqyly derekti filimder kórsetip, "dәleldep", Qytaygha sanksiyamen soqqylap tastaugha bolady. Ótken jyly Qytay ekonomikasynyng ósimi bәsendep, alghash ret 1990 jylghy ósimge teng boldy. Myna virus ony taghy da artqa shegindirip tastauy mýmkin.

Qytay qazir ýlken qiyndyqqa tap boldy. Ol eng aldymen halqynyng aldyndaghy senimdi joghaltu qiyndyghy. Virusty jyldam әri ýlken shyghynsyz auyzdyqtasa, onda búl qiyndyqty jene alady. Al kerisinshe bolsa, onda narazy halyq sany artady. Ol óz kezeginde Gonkong, Shanhay men Makaogha, ar jaghynda Tayvanigha әser etedi(dep oilaymyn).

SARS virusy Qazaqstangha kelmegen edi. Qytaydaghy qazaqtar da auyrmaghan dep oqydym. Myna virusta qazaqqa ziyan keltirmesin dep tileymin.

Ashat Qasenghalidyng әleumettik jelidegi jazbasynan

Abai.kz

4 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1575
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2272
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3584