Júma, 29 Nauryz 2024
Óz saltyng 8646 3 pikir 28 Nauryz, 2020 saghat 14:13

Egeuhan Múqamәdiqyzy: Etnografiyalyq әngimeler

Aqyn, «Qúrmet» ordenining iyegeri, Qazaqstannyng Mәdeniyet qayratkeri, Mongholiyanyng Enbek ardageri Egeuhan Múqamәdiqyzy biyl 80 jasqa tolady. On alty jasynan aqyndar aitysyna qatysyp, shygharmalary Mongholiyada, Qazaqstanda shyqqan onnan asa toptama jinaqtargha engen Egeuhan apamyzdyng juyrda jeke shygharmalar jinaghy baspa kórgeli otyr eken.

Osy rette biz on balany tәrbiyelep ósirgen altyn qúrsaqty anany, aitystyn, aityskerlerding anasyna ainalghan Egeuhan apamyzdy mereyli mereytoyymen qúttyqtay otyryp, jinaqqa engen «etnografiyalyq әngimelerin» oqyrman nazaryna úsynghandy jón kórdik.

Jәmiylәning әjesi

Zura әjeyding dýniyeden ozghan otaghasy Saghyndyq ataydyng jalghyz túyaghy Aldabergen kindikti boldy. Ákesinen qalghan shanyraqta onnan asa jan túratyn. Olar: әjeyding ózi, úly, kelini Zyliqa, nemereleri: Ardaq, Asyl, Aqjarqyn, Aybek, Aydos, Nazira, Narima, Darigha, Jәmiylәlar edi. Kýnde tanerteng Jәmiylә men әjesi jay túratyn. Olar kiyingenshe Jәmiylәning agha-әpkeleri sabaqqa, kókesi júmysqa ketetin. Zyliqa ghana shaytaqtaydyng ýstine qarynnyng qúryshyndaghy sarymaydy, ayaqshynydaghy qaymaqty, aqkenep dorbadaghy kesek-kesek qyzyl jarmany qatarlastyryp qoyyp, samauyrgha shay suymaytynday shoq salyp basqalardyng eng sonynan júmysyna asyghyp ýiden shyghatyn. Ájesi nemeresin qasyna alyp dastarqan basyna jayghasady. Kýreng shaydy qúiyp, qaymaq qatyp, iyis salyp, júmsaq jarmadan opyryp shay qúiylghan qalyng әri qolgha tolymdy qyzylala shynynyng týbine tastap jiberedi.

Mandayy tership, boyy balqyp shaydy simiretin. Jәmiylә da júmsaq qyzyl jarmagha sarymaydy jaghyp jep tynqiyp toyyp alatyn. Ol әjesinen ózi bilmeytin zattardyng mәn-jayyn súrap biluge asyghatyn. Onyng oiynsha әjesinen ýlken, әjesinen meyirimdi, әr nәrseni әjesindey biletin jan joqtay sezinetin. Óitkeni óz otbasynda әjesining aitqany oryndalady. Ákesi-anasy, agha-әpkeleri bәri әjesining ymymen jýretindey seziletin. Rasynda da әjesi otbasynyng qúty, әuletining úiytqysy, auyl aimaghyna syily adam edi. Jәmiylә tandayyna tatyghan «qyzyl jarmanyn» qalay jasalatynyn bilgisi keldi.

­­­­­– Áje, qyzyl jarma qalay jasalady? Aytshy dep qayta-qayta súray berdi. Ájesi:

– E,e balam-ay, búl sening ghana emes barlyq balalardyng bilgisi keletin syry beymәlim dýniyeler kóp qoy. Óz bilgenimdi úrpaqqa aityp keteyin,- dep, beyne bir jaqqa attanghaly otyrghan adamday әngimesin әriden bastady.

Kiyiz ýy – kiyeli orda

Kóshpeli órkeniyetting eng ózekti, qajetti baspanasy kiyiz ýi. Búl kiyiz ýiding paydasyn atam zamandaghy adamdardan bastap kýni býginge deyin iygiligin kórip otyrmyz. Kiyiz ýy ata-babamyzdyng ósip-óngen ystyq úyasy. Ejelgi handar tikken saltnatty, sәuletti Aqorda.

Kiyiz ýy qúrylysyn tolyq bilesiz be? - Jәdiger|07 Qarasha 2016, 09:21

Múny qazirgi jas úrpaghymyzdyng biri bilse, biri bile bermeydi. Kiyiz ýiding paydasyn ótken ghasyrdaghy Saghynaydyng asyn aitpay-aq bir ghana mysal keltireyin.

Elimiz tәuelsizdik alghannan keyin 1995-jyly úly aqynymyz Abay Qúnanbaevtyng 150 jyldyq mereytoyy (yNESKO) әlemdik dengeyde toylandy. Búl toygha alys jaqyn shetelderden qanshama qonaq shaqyryldy. Óz elimizding óner órenderi men barlyq halqymyzdyng audandysy qatysty. Jer qayysqan qonaq, qisapsyz qúmyrsqaday qújynaghan adam. Qarauyldyng keng jazira dalasyna alqapty alanyna ýsh mynday kiyiz ýy tigildi. Arqa-jarqa aluan qyzyqty toy dýrildep ótti. Toy óte salysymen kiyiz ýilerdi japatarmaghay jyghyp, artyp kóship ketti. Toy bolyp ótken alang alansyz eshnәrse bolmaghanday keng kósilgen kerbez qalpyn búzbay, etek-jenin jimay kerilip manghaz kýiinde qala berdi. Mine búl tendessiz órkeniyet. Jihazy jinalghan saltanat, sәuleti kelisken kiyiz ýy – kiyeli orda. Qasiyetti qazaq mәdeniyeti emes pe? Eger qazaq halqynyng kiyiz ýii bolmaghanda qyruar qarjy, qanshama uaqyt, qanday qarbalaspen qorys-qopa qúrylys jabdyghyn jinap alasapyran arpalyspen asar-kýser asyghyspen qanday qúrylys túrar edi? Kýni býginderi de qanday bir toy-tomalaqqa eshbir qiyndyqsyz kiyiz ýidi kóshirip әkelip tigip, toy óte sala jyghyp, buyp-týiip kóshirip әketui qanday tamasha taghylym.

Búl qúndylyghymyzdy keybir jastarymyz kiyiz ýidi tige bilmeydi. Kiyiz ýiding jabdyghyn jasauynan mýlde beyhabar. Kiyiz ýiding aghashyn, jabdyghyn jasaytyn adamdar arylyp ketse jastarymyz bilmey qala ma? – degen qauipti saual tuyndaydy. Bardy qadirlep qyr-syryn biluge, úghugha úmtylayyq, úrpaq!

Kiyiz ýi

Qazaq halqynyng ómir tirshiligin kiyiz ýisiz elestete almaysyn. Kiyiz ýiding tarihy terende ýsh myng jyldyq tarihy bar. Qazaq halqynyng kóshpeli tirshiliginde baspana bolghan kiyiz ýy erekshe mindet atqaryp kelgen. Qazaq ata-babamyz úrpaq ósiru, tirshilik qúru jәne de songhy sapar, o dýniyege attanghanda da osy kiyiz ýiden shygharghan. Anyghyn aitqada kiyiz ýy qazaq halqynyng kiyeli ordasy. Qazaq kiyiz ýilerin qyrghyz, týrkmen, mongol tektes taypalardyng ýilerimen salystyryp qaraghanda olardan qazaq kiyiz ýileri ýlken. Kiyiz ýidi tolyq jabdyqtap ómirde paydalanudy qazaqtar óz qolymen istegen. Qazaqtarda kiyiz ýilerding neler jaqsy ýlgileri saqtalyp qalghan. Álemning týkpir-týkpirinen kelushi sayahatshylar, jihangezderi múnyng kuәgerleri. Jaz ailarynda keybir otyryqty jerlerde qaladaghy qazaqtardan kiyiz ýilerin tigip otyra qalatyndar bar. Mine qaladaghy túrghyn ýide túrushylardyng ózinde de kiyiz ýileri dayyn. Jazda jaylaugha kiyiz ýige shyghady. Qazaqtar ýy aghashty bayyrghy qazaqy әdispen jasap, jóndep alady. Kiyiz jabdyghyn, bau-shuyn  bәrin ózderi qolmen jasaydy. Ýy aghashty ýiding ýlken-kishi mólsherine qaray dayyndaydy. Kerege 70, 80, 90, 100 basqa deyin odanda kóp bas bolady. Óte ýlken han ordalaryn atpen tikken. Ýy aghashtyng uyghyn, keregesin ózeksiz taldan alady.

Mor salu

Kiyiz ýiding aghashyn jasau ýshin eng әueli aghashty týzetetin «tez» ornatyp «mor» salady. Kiyiz ýiden, mal qoradan alystau aryq suynyng jaghasyna tezdi ornatyp, qoydyng eski qorasynan әsirese kýzdik qoradan kýzgi qúmalaq kónnen qanarlap týiemen tasyp tógedi. Tezding aldynghy eki ayaghy alshaq artqy jaghy sýiir úzyndyghy ekiden ýsh kezdey, juandyghy kishi-girim bórenedey kórekedil tәrizdi ornatady. Onyng jon arqasyna sýiemdey kertik salady. Búl qynyr-qisyq aghashty týzetetin týzu aghashty iyip epke keltiretin búl aghashty «tez» dep ataydy. Kepken aghashty әlgi aryq suyna salyp qayta dymqyldaydy. Ýiilgen kónge ot qoyyp tútatady. Ol tolyq órtenip ketpeu ýshin kóng azdap órtenip, әr jeri qyzaryp qolamta bolap bastaghanda su qúiyp tútatyp bylqytyp qoyady. Ári qyzu әri dymqyl tútap jatqan morgha syrtyn dymqyldaghan aghashty kómip qoyady. Ol babymen jibiydi. Jibigen aghashty tezge salyp syqauyrmen syqap myqynyna tirep bir úshymen týzetetin aghashty kertikke qysyp eki qolymen sýiep, týzetetin jerin týzep, shetin iyip iykemge keltirip iske qosady. Mor men tezding atqaratyn mindeti osynday.

Shanyraq

Kiyiz ýiding shanyraghyn jasau ekining birining qolynan kele bermeydi. Shanyraq jasaushy óte sheber boluy qajet. Óitkeni shanyraq dóp-dóngelek jenil óte berik bolady. Shanyraqtyng aghashy kýzde jazghytúrym sýmbedey týzu ósken úzyn, juandyghy jendi bilektey qayyng aghashynan kesip alyp qabyghyn arshyp kólenkege keptiredi. Kepken qayyng aghashty tórt qyrlap jonady. Ortasynan týp-týzu qaq jarady. Sugha salyp dymqyldap, morgha kómip balqytady. Balqyghan aghashty tezge salyp, ýiding ýlken-kishi mólsherine qaray dóngeletip iyip shenber jasap dóp-dóngelek shanyraq bolghyzady. Shanyraqty mólsherine qaray eki keyde  ýsh aghashtan qosady. Shaghyraqtyng shenberi dóngelenip bitken song qyryn basyp maydalaydy. Ýsh-ýshten alty aghashty syptayghyp jonyp, әsemdep ortasyn dóng bolghyzyp aiqastyryp kýldireuish salady. Shanyraqqa uyq shanshatyn kózdi arasyn teng mólsherlep ólshep qashaumen tórt qyrlap astynghy kemerine qaray basynqy kózeydi. Kózeu tórtbúrysh bolghanda uyq qydyrmaydy. Kiyiz ýiding shanyraghy osylay jasalady.

Uyq

Ýiaghashshylar kiyiz ýiding uyqtyq aghashyn kýzde taldyng japyraghy týsken shaqta, ne aghash jandanbay, japyraq jaymay túrghan shaghynda jazghytúrym ózeksiz ósken sýmbedey týzu taldy tandap kesip alady. Uyq ýiding ýlken-kishi mólsherine qaray eki kezden tórt kezge deyin úzyndyqta bolady. Aghashtyng qabyghyn arshyp kólenkege keptiredi. Kepken aghashty aryq suyna salyp jibitip morgha kómip balqytady. Jibigen aghashty tezge salyp, qisyq-qynyr, búralanyn týp-týzu boldyryp týzetedi.

Uyqtyng iyinin (qarnyn) birkelki boldyryp iyedi. IYinning ishki jaghyn sәndeu ýshin úshy ótkir sopaq temirmen qosbuyrlaydy. Uyqtyng úshyn tórt qyrlap shotpen aghash janghyryqqa salyp qalamdaydy uyq qisayyp qydyrmaydy. Uyqtyng keregege baylanysatyn úshyn tesip bau ótkizip keregening basyna sol baumen baylaydy.

Kerege

Kiyiz ýiding keregesin jasau ýshin әdettegidey kýzde nemese jazghytúrym ózeksiz shymyr taldan tandap alyp, arshyp kólenkege keptiredi. Keregelik kepken aghashty sugha salyp dymdap, morgha kómip jibitip jibigen aghash kebe qúrghaq túrghanda tezge salyp syqauyrmen qysyp, myqynyna sýiep ýiaghashshy keregelik aghashtyng ortasyn dónesteu, basyn qayqylau, ayaghyn týzu boldyryp jónge keltiredi. Keregening bas jaghyna eki-ýsh qarystay jerine qosbauyr syzyq salyp óndeydi. Keregeni torkóz, jelkóz boldyryp ólshep búrghymen tesip torkózge eki azat jelkózge bir azat qaltyryp tesip sol tesik boyynsha týiening bauyr terisinmen kókteydi. Torkóz kerege jelge berik bolady. Jelkóz keregege aghash azdau júmsalady. Jenil bolady. Kóktelgen kerege tiguge jangha, jinaugha qolayly. Keregening bas jaghy ýsh kóktige eki kókti qabysyp, aiqasyp jymdasyp qosylady. Egerde ýsh kókti ne eki kókti qatarlasyp kelse qabysyp qiilasyp qosylmay elik auyz bolyp túryp alady. Ol bos bolady. Keregening basymen ýiding mólsherin anyqtaydy. 80, 90, 100 basty ýiler ýlken bolady. Keregeni qosqanda yzghan qúr tanghyshpen tanady. Keregeni týiege qomdap kóshkende ayaghyna ayaq qap jasap sony kiygizedi. Ol ayaq qap yldida týie kiymeldegende keregening ayaghyn synudan saqtaydy.

Esikter

Kiyiz ýiding esigin taqtaydan, jenil aghashtan, shy kiyizden jasaydy. Múnda kóshpeli elge kóbine kiyiz esik paydaly. Kiyiz esikting ishinen bosagha, mandaysha, jabaldyryqpen úshtasqan jenil tal aghashtan tizip ergenshek esik jasaydy. Syrtynan kiyiz esik ústaydy. Kiyiz esikti iyq-iyq keltirip shy toqyp onyng syrtyn, ortasyn aq kiyiz, tóniregin qara kiyizben qaptaydy. Búl kiyiz ýige erekshe sәn berip túrady. Kiyiz esikting songhy iyghynyng úshynan bau taghyp shanyraqtyng kýldirleuishining arasynan alyp esik jaq keregeden baylaydy. Kiyiz esikting bas jaghyn  ýzikting astynan keltiredi. Esikting mandaysha túsyna keletin jerinen kindik bau taghyp kýndiz esikting esikti jauyp túratyn mólsherli jerin shiyrshyqtap kindik baumen mandayshanyng ýstine baylap qoyady. Kiyiz esik jylylyqqy tәn. Ári kiyiz ýige sәn beretin kóneden jalghasqan qajetti kiyiz ýy jabdyghynyng bir týri. Qyrgha, malgha kóp kóshpeytin ýileri bir ynghay taqtaydan kiyiz ýiding esigin jasaydy. Múnda mandaysha, bosagha, tabaldyryqty qalyng ýsh elidey taqtaydan qiilastyryp keltirip qaqpaghyn keybireuler jarma bolghyzyp, keyi tútas qaqpaq jasaydy.

Kiyiz ýiding jabdyqtary

Ýzik

Qazaq halqynyng negizigi baspanasy kiyiz ýi. Kiyiz ýiding jabdyqtaryn týgeldey óz qoldarymen jasap alatyn jasampaz halyq. Kiyiz ýy qansha ýlken bolsa da eki ýzik jabylady. Ýzikti basylghan kiyizding eng óndisinen appaq kiyizden jasaydy. Óitkeni kiyiz ýiding kórkin ashatyn ýiding aghashy, tuyrlyghy bәrining syrtynan jabylatyn aituly jabdyq ýzik. Ýzikting biyiktigin uyqtyng úzyndyghymen ólshep alady. Jaghasyn uyqtyng qalamdyghynan etek jaghyn uyqtyng tómengi baulyghynan sýiemdey joghary ólshep alady. Ýzikting etegining kendigin ýiding shenber kemerinen shyr ainaldyryp ólshep alyp ekige bólip mólsherlep piship keude jaghyn shanyraqty qabatynday bolghyzyp tanap tigedi. Ýzikting etegi, tigi, jaghasy barlyghy appaq qoydyng óli jýninen onqay-solaqay eki jeke esilgen jiyekpen tandaylap jiyekteydi. Tigisin týiening shudasynan iyirilgen jippen tigedi. Ýzikke baudy appaq jýnnen onqay-solaqay jinishke esip әsemdep segiz taldan tandaylap aq jippen teben iynemen yzyp, ýsh qúlashtan taghady. Ýzikting eki jaghynan ýshten parlap bir ýzikke alty qúr taghady. Búl qúrlardy mandayshanyng ýstingi jaghynan aiqastyryp qos sharshy keltirip, qúrdyng úshyn keregening ayaghynyng ishki jaghynan alyp baylaydy.

Tuyrlyq

Kiyiz ýiding tuyrlyghyn ýiding mólsherine qaray 60-70 basty ýige ýsh tuyrlyq 80, 90, 100 basty ýilerge tórt tuyrlyqtan jasaydy. Tuyrlyq biyiktigi uyqtyng qarnynyng jogharghy jaghynan alady. Ár tuyrlyqqa eki jaghynan eki yzghan qúr bau taghady. Uyqtyng qarnynan joghary keletin basqy jaghasyn uyqty qaptyru ýshin tanaydy. Tuyrdyqtyng jogharghy jaghasyn, janyn aq jýnnen esilgen tanday jiyekpen jiyekteydi. Tuyrlyqty keregege ústaghan shiyding syrtynan, ýzikting ishinen ústaydy. Baryna qaray qyzghylt kiyiz bolsa da bolady.

Týndik

Kiyiz ýiding týndigi shanyraqtyng ýstinen jabylatyn tórt búrysh kiyiz. Týndikting tórt búryshyna sәndeu ýshin jarty sharshydan, ortasyna tórt búrysh býtin sharshy ong salghan. Týndikting tórt búryshynyng úshyna baylaytyn bau taghady. Týndikti týnde jauyp, kýndiz ashyp qoyady. Týndikting esikke qaraghan jaghyna taghylghan bau, basqa onjaq-soljaq, artjaqtarynyng úshyna talghylghan baudan eki ese úzyn bolady. Sebebi qaytkende de kiyiz ýiding týndigi kýndiz ashyq túratyn zandylyq bar. Kýndiz ashpay týndik jabyq túru jaman yrym. «Túqymsyz týndigi jabylyp qalghan» - dep aitatyndyqtan týndikti kýndiz jauyp qoidan saqtanghan. Ashyq túrghan týndikti jel jelpildetip audaryp ketpeu ýshin týndikting ýstinen arqanmen bastyryp ony ýnemi onjaq-soljaq bauymen qosyp tartyp keregening ayaghynan ishine qaray alyp baylaydy nemese kindik bau taghady.

Dódege

Qazaq halqynyng kiyiz ýiining sonadaydan sәn-sәuletin arttyryp, aibynyn asyratyn  syrtqy kórkem kórinisi. Ol ýshin aqshanqan ýiding ýzigin ainaldyra oilap dódege jasaydy. Dódegeni ertede tóniregining bir jaghyn bir qarys, býr sýiemnen ólshep alyp, tórtbúrysh sharshy aq-qara kiyizden oiystyryp jórmep qyzyldan jiyek basqan. Bir tórtbúryshtyng tóniregindegi aq, bir tórtbúryshtyng tóniregi qara bolady. Búl tórtbúryshtardy ýzikting etegine qatarlastyryp sharshy búryshtaryn tústastyryp arasyn jarty kez qashyqtyqta jarastyryp japsyrghan. Búl dódegeni esikting mandaysha túsynan ainaldyra jabystyrady da esikting bosaghasyna osyghan sәikes oi basady. Dódege uyqtyng iyininde túrsa sәndi kórinedi. Dódegemen irge shiydi de parlas oiylaghan. Ýzikting tórt jaghyna tórt sharshy, týndikting tórt búryshya tórt jarty sharshy, týndikting ortasyna tórtbúrysh býtin sharshy ong salghan. Qazir kiyiz ýidi aq atlas búldarmen syrtyna jabylyp jabdyqtan dódegeni qyzyl atlastan oiyp, sarydan taspa basyp jasaydy. Ýzikting tórt jaghy, týndikting tórt búryshy, ortasyna bosaghagha, irge shiyge bәrine qyzyldan oiy basyp, sarydan taspa basyp sәndeydi. Búl da kiyiz ýiding sәn-sәuletin jarastyryp, jaynatyp, óng berip sonadaydan men múndalap túrady.

Tuyrlyqqas

Kiyiz ýiding tuyrlyghynyng ishki jaghyna uyqtyng qarnyn qaptyra joghary qaray eki qarys biyiktikke qara kiyiz jalghaytyn. Múny tuyrlyqqas ataghan. Búl tuyrlyqqasty aq-qara kiyizdi oiystyryp jórmep qyzyl jiyek basyp, jaghasyn, eki tigin qos jiyektep sәndegen. Qazigi zamangha say kiyiz ýiding syrtyn, ishin jaynaytyp atlastan jabylty jasaytyn boldy. Soghan sәikes tuyrlyqqastyng jasaluy da ózgerdi. Kiyiz ýiding uyghynyng qarnynan iyininen joghary shenberin ainaldyryp tuyrlyqqasty qara ne jasyl qatipa barqyttan ólshep piship alyp, qyzyldan oi basyp, sarydan taspa bastyrady. Búl aq atlaspen astasyp ýiding ishin jaynatyp jiberedi.

Basqúr, bau-shu

Qazaqtyng kiyiz ýiining ishinde erekshe sәn berip jarastyratyn jabdyghynyng biri «Basqúr». Búl kórkemdigi sәikesse asa kórnekti dýniye. Múny kerege men uyqtyng týiilisinen órge qaray ústaydy. Múny erte zamanda qazaq halqy kiyiz ýy sәndey bastaghanda ýiding kórkemdeluine ýles qosqan. Aq qoydyng óli jýninen, marqa qozynyng óskeleng sen-seng jýninen tandap alyp, iyirip týrli-týsti boyaumen boyap toqylghan. Qazir jipting ne týri dayyn. Toqylghanda órnek salyp tergende teh ashylady dep qoydyng jýninen iyirilgen jipti alyp qayta iyirip toqidy. Salynatyn mýiizine sәikestendirip jipti sanap qúrady. Búl terme mynda bir ghana sheberding qolynan keletin qiyn óner. Sondyghymen sәndi әri qúndy «Basqúr».

Termebau

Tórt tuyrlyqqa segiz bau taghady.  Bau toqu ýshin aq qoydyng óli jýninen ne qozynyng ósip jetilgen kýzgi sen-sendegen kezinde qyrqyp alyp jýndi juyp shuashyn aryltyp shóp-shóngesin tazartady. Jýndi mayda týtip iyirip, qayta qabattap iyiredi. Terme baudyng jibin dayyndaugha qyruar jýn, qanshama uaqyt ketedi. Jipti iyirip keleptep qoyyp týrli-týsti boyaugha boyaydy. Qazir dayyn jipting týrinen qoydyng jýninen iyirip dayyndaghan jip toqyghanda, mýiizin tergende tez ashylady, - dep sheberler sony tandaydy.

Segiz baugha bir kelki qos mýiiz, ne biringhay synar mýiiz órnegin salady. Qyzyl-jasyl nemese sary-kók jip degendey týrin ýilestirip shetine alaghúrtty aq pen qara jipten salady. Osy dәuirde kiyiz ýiding tuyrlyq qasy tútas ýiding uyghyn shyr ainalghan bolghandyqtan terme baudy eki-ekiden parlap ýiding onjaq-soljaq, artjaq-aldynghy jaq tórt jaqqa sharshy týsirip, uyqtyng arjaghyna ústap qoyatyn bolghan. Búl terme baular keremet kórkem kórinedi. Ýige sәn berip túrady.

Qúr yzu

Qazaqtyng kiyiz ýiin tiguge kerektenetin barlyq bau-shu jipterining ózin sәnmen saltanatpen meylinshe kórkem jasaghan. Keregening qospasyn berik qozghaltpay ústap túratyn boldyryp túratyn jipti «qúr» deydi. Qúrdy yzu ýshin qoydyng óli jýninen, qozynyng ósip jetilgen kýzgi jýninen esedi. Jýnderding appaq qara jýnderin ylghap alady. Jýndi juyp shuashyn ketirip shóp-shalannan aryltady. Esetin jipting jaqtauyn aq, bir jaqtauyn qara bolghyzyp esip qarala jip bolghyzyp eskende onqay-solaqayyn sәikestendirgende tanday bolyp shyghady. Par-parymen alty tal jipten tanday bolatynday qatarlastyrylady. Týiening tamaq shudasynan qaldylau iyirgen jipti, jalpaq qúrgha jetetin jebeli súnghaq som iynege sabaqtaydy. Sabaqtalghan jippen iyneni esilgen alty tal jipting tandayyn audarmay keltirip yzady. Kiyiz ýiding esigin eki bosaghasyn qosqanda alty qanat keregeni qosyp tanu ýshin jeti qúr, segiz qanat keregeni qosyp tanu ýshin toghyz qúr qajet. Qúrdyng әr qaysysy ýsh jarym qúlashtan boluy lәzim. Kiyiz ýiding keregesine tanatyn tanday qúr osylay jasalady. Kiyiz ýiding ýzigine taghatyn qúr birynghay aq jýnnen onqay-solqay esilip әdettegidey tanday bolyp yzylady. Búl jalpaqtau ýshin segiz taldan yzylady. Artqy ýzikke taghylghan alty qúr ýiding mandaysha túsynan eki sharshy týsirip әsemdep baylanady.

Uyqtyng ayaq bauy

Kiyiz ýidi jyqqan song uyghyn iyghyn bir kelki keltirip, bir teksi jinap qarnyn ýilestirip syptayghyp buady. Uyqtyng óz bauymen qaryn jaghyn buady. Ayaq bauymen qalam jaghyn buady. Ayaq baudy jasaghanda aq-qara biyazy jýnnen onqay-solaqay esip tanday bolyp túratynday jasaydy. Óitkeni eki úshyna bunaq-bunaq shashaq tógip eki tal jipting ortasynan uyqpen baylap eki qatar jipti tómen salaqtatyp shashaghyn tógiltip qatar qoyghanda tanday bolyp túrady. Kiyiz ýiding onjaq-qazanjaq, tórjaq-esikjaq. Tórt jaqqa tórt shashaqty ayaq bau baylaugha tiyisti. Biraq «tórt qúbylam tenelip ketti», - degen astamshylyq oy bolady dep ayaq baydyng ýsheuin ghana uyqqa salaqtatyp baylaydy da bireuin keregening basyna eskerusiz qylyp ile salady. Uyqtyng ayaq bauy qabattasyp salaqtap túrghanda úzyndyghy bir kezdey boluy shart. Mine ayaq bau osylay jasalady.

Uyqtyng bauy

Qazaq halqy kiyiz ýiding әrbir jabdyghyn jay jasay salmaghan. Uyqtyng bauynda bir talyn aq, bir talyn qara jýnnen esip ekeuin qabattap qara-ala sәndi bau dayyndaghan. Úzyndyghy bir qúlash uyqty keregege myqty bekitedi. Ol da kórkem qara-ala bau bolyp túrady.

Uyq shalatyn jip

Qazaq halqy ejelden kóshpeli el bolghandyqtan kiyiz ýiding barlyq qajetti jabdyghy saqaday say bolghan. Ári kórkem, әri berik jasalghan. Kóship kelip qona qalghanda ýiin tigip syrtynyng bau-shuyn týgel baylap, jel soqsa tireytin baqanyn saylap qauipsiz ornalasa qalatyn. Kiyiz ýy tigilisimen uyqty týgeldey shalyp qisaymaytynday bolghyzyp qoyatyn. 20-25 qúlash uyq shalghysh jipti de bir talyn aq, bir talyn qara boldyryp esip, ekeuin qayta qabattap qara-ala jip bolghyzady. Qara-ala jip qazaqtyng bir kórikti jibi.

Uyqqap, ayaqqap

Kóshpeli elding ómiri әmbege ayan. Kóship jýrgende týie kiymelese uyqtyng qalamyn, keregening ayaghyn syndyrmasyn dep ayaq qap kiygizgen. Uyqtyng ayaq qabyn týbin dóngeletip, tóniregin aq-qara kiyizden oiystyryp jiyek basyp jasaghan. Keregening ayaq qabynda aq-qara kiyizden oiyp, qyzyl jiyek basyp jan-jaghyn 3-4 qarys kóleminde eki jaq auzyna ilmek bau taghyp tóniregine shashaq tógip jasap jayshylyqta ayaq-tabaq salady. Kóshkende kerege, uyqtyng ayaghyna kiygizedi.

Arqannyng týrleri.

Beldeu arqan

Kiyiz ýiding túlghasyn alghashqy tigilgen qalpyn saqtap túratyn qúraly beldeu arqan. Ony dayyndau ýshin kýnilgeri qoydyng shudalanghan biyazy óli jýninen aq-qara óninen tandaydy. Shuashyn juyp, shóp-shalamyn terip tazartady. Beldeu arqan berik bolu ýshin soyylghan jylqynyng qúiryghynan taldap alyp biyazy jýnmen orap esuge shýike jasaydy. Áldileu bolghyzyp, biringhay onqay ýsh tal jip esedi. Esilgen ýsh tal jipti kiyiz ýiding ishinen syrtqa qaray bosaghanyng ýsh kóginen shygharyp ýsh aghashqa orap ýsh adam búraydy. Jip qatayyp shiryqqanda ýiding ishinen qarmauly bir adam tartyp ýsh tal jipti biriktirip búraydy. Múny «arqan tartu» – dep ataydy. Búralghan arqannyng úshyn yghyna qaray esikten syrtqa shygharyp bir bala búraydy. Ony «qúiyrshyq jeu» - deydi. Tartylghan arqynnyng ýsh tal úshyn biriktirip tigedi. Beldeu arqan ýiding kórkin ashu ýshin qara-ala arqan jasaghan. Ol ýshin bir talyn qara, eki talyn aq jýnnen esip tartady úzyndyghy ýiding ýlken kishisine qaray bolady. Ýy tigip kiyiz jabylghan song keregening basyna qaray basqy beldeu arqan tartamyz. Beldeu arqandardy basqa sharuagha júmsamay erekshe kýtedi. Kiyiz ýiding basqa kiyiz-keshegi, kórkem jihazdarmen birge saqtaydy.

Qospaqtauly arqan

Kóshpeli mal sharuashylyghyndaghy elde auyldarda arqannyng róli óte zor. Týiege jýk artu ýshin arnauly ýsh arqan dayyndaydy. Múndaghy eng úzyn arqan týiege artylghan jýkti bekitip tartatyn tartu arqan. Onyng úzyndyghy 12-13 qúlash. Jylqynyng qyl qúiryghyn qosyp esken óte berik bolu shart. Óitkeni týiege artqan jýkti audarmay, - taldyrmay mejeli jerge jetkizetin osy. «Tartu arqan» onymen qatar mindet atqaratyn 8-10 qúlash mólsherde bolatyn «qomarqan». Búl týiege tuyrlyq orap týiening eki jaghyna eki qanat keregeni nemese eki buma uaqty qomdap bas-ayaghyn qozghalmastay boldyryp týiege tanyp tartady. Búl qomdaghan qomnyng ýstine eki teng kebeje nemese eki teng sandyq tendeydi. Ten-tendeytin 4-5 qúlash arqansha nemese tenjip ataydy. Osy ýsh arqan bir-birinen ajyramas týiege jýk artugha kerektenetin arqandar. Týiening tósin arqan qimau ýshin úzyndyghy eki qarys tórt eli kiyizden ishin quystap tigedi. Múny «qolqa» - deydi.  Búl qolqagha tartu arqan men qom arqandy ótkizip qoyady. Múny «Qospaqtauly arqan» dep ataydy. Búl arqandardy týiege jýk artqannan basqa әrketterge júmsamaydy. Kýtuli, saqtauly túrady.

Salma arqan

Qazaq kiyiz ýiimen ýnemi kóship-qonyp jýrgende ýnemi tau qoyny, tastyn, aghashtyng yqtasyn sayasy jolygha bermeydi. Qumediyen jazyqqa da, panasyz jaltangha da, jarlauytqa da, qiyagha da yldy jaghyn biyiktetip júrtty tegistep, maldyn, jerding ynghayyna qaray kiyiz ýiin tigip otyra beretin. Aua rayy ýnemi jayma shuaq, jadyrap túra ma? Birde ay arasy bolyp, birde әr týrli amaldar, qústyng jayy degendey aua rayy da amalyn tauyp ara-túra astan-kesteng arpalys, dauyl túryp, qúiyn soghyp, boranda aiday-boydayyndy shygharyp shyr-pyr bolghyzatyn. Basyndaghy ýiindi dopsha domalatyp, qanbaqsha qalpandatyp basynnan audaryp, ýy aghashty shyrpyday shytyrlatyp shaghyp, shómshek boldyryp keyde baspanasyz qaldyratyn kezder az bolmaghan. Qazaghymyz ne bir zúlmatty bastan keshken el. Tabighat zúlmatynan saqtanu ýshin qona qalghan jerde ýige myqty arqannan salma salghan. Salma arqandy jýnge jylqynyng qúiryghyn qalyng kóbirek qosyp esken. Kiyiz ýiding bosaghasynan keregening ayaghynan, arqannyng ortasynyng túiyghyn ótkizip eki qarys aghashtan tiyek ótkizgen. Kiyiz ýiding mandayshasynyng ýstinen arqandy shalyp alyp kiyiz ýiiding artyna aparyp qazanday tastan arqannyng úshyn myqty baylap salma salghan. Ýidi jel qozghalta almaydy. Búl salma arqannyng arqasy.

Kerme, ilme qosaq arqandary

Qazaq halqynyng auyl ómirinde arqan jipting aralaspaytyn kerektenilmeyin salasy az. Ásirese arqannyng óte qajet mausymy jaz mezgili. Qoydy qosaqtap sauu ýshin arqan eki salamen qajet bolady. Qoydy sauyp bolghansha qozghalmay túruyna kerme qosaq qolayly. Sauyny moldau ýiler kerme qosaqty 6-7 qúlashtan keredi. Keruli arqangha qoydy eki-ekiden әkep moynyn kerme qosaqqa keltirip ekinshi arqandy qoydyng jelkesinen keltirip qosaqtaydy. Múny «kerme qosaq» dep ataydy. Sauyny shaghyn ýiler jalghyz arqan alyp shyghady. Qoydyng basyn bir-birden aiqastyryp eki qoydyng moynynan shalyp ilme qosaqpen qosaqtaydy. Múny «ilme qosaq» - deydi. Ádette qoydy qosaqtaytyn kerme, ilme qosaqtyng arqandaryn ózge mayda-shýide júmystargha júmsamaydy.

Jan arqan

Jan arqan búl aty aityp túrghanday er adamdar atpen jýrgende janynan tastamaytyn arqany. Búl arqandy kóbine jiyren tory, baran jylqylardyng jalynan jasaydy. Ár talyn jinishke esip әsem, syptyghyrday berik boluy lәzim. Óitkeni búl arqan men jýirik jorghany arqandaydy. Olardy baylaydy, suaryp qúmdaqqa aunatqanda da basynda osy 6-7 qúlash jan arqan jýredi. Jan arqan ýnemi at minetin adamnyng janynan tastamaytyn janserik qúraly. Erining aldynghy oqpanyndaghy qysqa qanjyghagha baylap jýredi.

Noqta

Noqtanyng týri kóp. Botagha, qúlyngha, búzaugha noqta dayyndalady. Ony qoydyng óli jýnining aq-qara óninen biyazy jýnin tandap juyp tazalap alady. Ne aq-qara jýnnen onqay-solaqay esip tandaylap yzady.  Boyau bolsa boyapta tandaylap yzady. Bota, qúlyn, búzaudyng bastaryna ólshep noqta sypyrylmas ýshin saghaldyryq taghady. Jelige baylaytyn qúlashtay tamaq baudy jipten esip noqtanyng qosyndysynan taghady. Noqtalar osylay dayyndalady.

Jeli arqan

Jeli arqan bie baylaghanda, qúlyndy tiziltip baylau ýshin, botany, búzaudy bәrine jelilep baylau ýshin jeli arqan qajet. Jeli arqanda qoydyng óli jýnining biyazy shudalanghan týrinen tandap alyp juyp, shuashynan aryltyp, shóp-shóngesin terip tazalap alady. Jeli arqan barlyq arqannan juan, berik boluy lәzim. Jylqynyng qyl-qúiryghyn jýnge molyraq qosyp óte berik bolghyzyp esedi. Jeli arqangha eki úshyn baylap, qoyatyn qayyng qazyqty erteden dayyndap kóshkende kóshpen artyp alyp jýredi. Búl mal sharuashylyghymen ainalysatyn auyldardyng negizgi sharuasy.

Kógen

Kógen jasau ýshin ýsh sala jip juantyq berik bolghyzyp esedi de әdettegidey ýsh adam búrap, bir adam tartyp ýsh-tórt qúlash jeli dayyndaydy. Sodan song bir-bir qúlash jipterdi jeke-jeke esedi. Onyng bir jaghyn túiyq, ilmek, ekinshi jaghynyng úshyn ary-beri ótkizip shoqpar bas bolghyzady. Búl kógenning búrshaghy. Múnyng әr bireuin әlgi juantyq jelining әr búralghan búrandasynyng arasynan qarystay alshaqtyq tastap ótkizedi. Búl kógenning búrshaghy bolyp atalady. Kógenge qozy-laq kógendeydi.

Shider, túsamys, óre

Qazaq halqy qanday bir qajetti búiymyn ózi óndirip qolymen jasap ala beretin hylyqpyz. Shilder ýsh bútaqty mingen attyn, qaybir jylqy maly úzap ketpeui ýshin ýsh ayaghyna salyp qoyatyn jabdyqtyng bir týri. Eki bútaghy jaqyn  eki aldynghy ayaqtyq. Bir bútaghy úzyn artqy miner artqy jaq ayaqqa salynady.  Búl ýsh ayaqtyq «shider» dep atalady. «Túsamys»: jylqy, siyr, týie, iri qara maldardyng aldynghy eki ayaghyna salynady. Búlardyng barlyghy jal-qúiryq jýnnen jinishke esilip, qúrsha yzylady. Árqaysy bútaqtaryna mýiizden, aghashtan tiyek, ilmegine qayystan ilmek salady. Eger iri qara maldyng terisinen órim óretinder bolsa búl jabdyqtardy qayystan órip jasap alady.

Shylbyr

At minetin adamdar ýshin shylbyr manyzdy mindet atqarady. Óitkeni attyn týse qalsang atty qolynmen ústap túratyn osy shylbyr. Ýige kelseng atty beldeuge, arnauly aghashqa, keregege baylaytyn osy shylbyr. Qosar at jetektesen, ózing mingen atyndy týse qalyp qiyn-qystalang joldardan jeteleseng jeteleytin osy shylbyr. Búl shylbyrdy iri qara maldar: týie, siyr, jylqynyng terisin iylep órim óretinder teriden jinishkelep tilip alady. Terimen ainalyspaytyndar kóbine jylqynyng júmsaq jalynan baran óninen jinishkeleu ýsh tal esip, biriktirip búrap tartyp shiratyp alady. Búl shylbyrdyng jýgenning miner jaq sulyghynan, ne noqtanyng qosyndysynan taghady. Mine «shylbyr» osy.

Týiening búidasy

Týie týligin ústaytyndar әr týrli tәsilmen júmysqa jegedi eken. Mongoliyanyng qazaqtary týiening múrnyn tesip, múryndyq aghash ótkizip múryndyq aghashqa kishkene qayys silbi ilmektep baylap qoyady. Búidany sol qayystan taghady. Múrny tesilgen týie jetekke elpek bolady. Týiening búidasyn ózining qabyrgha jýninen, qoydyng óli jýninen, marqa qozynyng kýzgi óskeleng kórpeldes jýnderinen ýsh tal esip, búrap, tartyp taghady. Týiening búidasy onsha berik bolmauy lәzim. Týie qapelim tartynsa múrny jarylmauy ýshin bos ile salady.

Qayystan aiyl-túrman

Jana soyylghan jylqy-siyrdyng terilerin kýn ilgeri ashytyp otyrghan iyge salyp jýni jiydip týsip iy bolghanda iyden shygharady. Jýnin ótkir pyshaqpen sypyryp tastaydy. Terini jayyp kebeqúrghaq bolghanghanda qajetke qaray, ómildirik, qúiysqan, tartpa oiyl, tós oiyl, bәrining mólsherine keletindey ólshep jeke-jeke tilip, tilingen qayysty syptyghyrlap sydyryp óredi. Ómildirik, qúiysqan, pystandardy kýmisteydi. Tartpa aiyl, tós aiyldargha erding miner jaghynan taghatyn tesik jyrym óredi. Qayystan qayysarqan, shylbyr jasaghanda arqannyng ýsh qúlashtayyn, shylbyrdyng bir qúlashtayyn júmyrlap óredi. Múny órme qayysarqan, órmeli shylbyr ataydy. Tizgindi jinishkeleu tilip taghady. Qanjyghany jinishke qayystan teng taqpaydy. Birin qysqa taghady. Ayyldardy da týrlep jýgendi tandaylap qobylap óredi. Qamshyny 12 taspadan dyrau qamshyny, 8 taspadan sәndik saryala qamshyny, 6 taspadan jýirik attyng qamshysyn óredi. Qayystan shider, óre, júsamys bәrin jasaydy. Búlardyng tiyekterin mýiizden jasaydy.

Kiyiz ýiding ishki búiymdary

Kebeje sandyq

Kiyiz ýiding tórine birneshe jýk ayaqty qatar qoyyp ýstine kebeje onyng ýstine sandyq jinaghan. Bәride berik aghashtan sapaly, oily, sәndi boldyryp jasaghan. Kebeje-sandyqtar kóship-qonghanda, artyp-tartqanda betining ongy sydyrylyp qaludan saqsynyp búldan sandyqqa ólshep piship onglap kiyizden jasalghan sandyq qaptyng betine japsyrghan. Kóshpeli elde kebeje óte berik boluy shart. Óitkeni kebejeni senimdi atangha tendep eki jaghyndaghy kebejege tórt bala salyp qoyatyn. Sandyq sәndik ýshinde ýidegi kiyim-keshekti salyp qoiy ýshinde qajet. Kóshpeli elding bir kiyiz ýiine eki tósek, kebeje, sandyq, qazan-oshaq, ydys-ayaq bәri de siysqan.

Qayqybas tósek

Qazaq halqy erteden qayqybas tósek kerektengen. Tósekti aghash taqtaydan jasaydy. Tósekting otjaghyn onglaghan. Qayqybasynyng da bergi jaghyn әsemdep onglap sәndegen. Irge jaghynyng jan aghashy, shabaghy bәrin qiilastyryp jasaydy. Ol ýshin teskish, keskish ynghuyr, ara, shot sekildi saymannyng bәri say. Kiyiz ýiding ishine eki tósek salady. Qazanjaq tórge qaray ata-enesining tósegin, onjaq tórge qaray úl men kelinning tósegin salady. Tósekting ýstine eki qabat tósek kiyiz jasap, onyng ýstine onglap tósek syrmaq salady. Búlardyng tóniregin kórkem ashyq óndi búlmen kómkeredi. Qayyqbas tósek qan ainalysyn retteytin adamnyng densaulyghyna paydaly deydi.

Tús kiyiz

Kóshpeli elding kiyiz ýiining ishin әrtýrli qúral jabdyqtar men jarastyryp kórkemdegen. Sol kórkem dýniyelerding bir salasy týskiyiz. Búl әri kórkem, әri jyly bolu ýshin. Kóship-qonyp jýretin sharuashylyghyndaghy el týskiyizdi әueli kiyizden jarastyryp oiyp jiyek basyp kerektengen. Ony jylulyq ýshin týskiyiz dep te ataghan. Kele-kele shýberlekke auysqan. Qara qatipa jasyl mәuiti degendey kileng asyl sapaly, baran óndi búldy tandap qyzyldan ashyq kýlginnen on basyp ýilesken jippen shyryshtaytyn. Týs kiyizding tónireginqyzyl óndi pang barqytpen kómkerip sary jippen mashinamen shytyra salghan. Bertin kele tútas eki metr qara búlgha qatarlastyryp 9 dan 18 dóngelekke deyin salyp biz kestelegen. Búl da óz sәnimen jarasyp túrady. Týs kiyiz ýige tósek túsyna óng beretin kórikti әsem ýy jihazdarynyng eng eleuli, eng qadirli, aituly bir bólshegi bolyp sanalady. Kelgen kelinning keletin jasauynyng eng eleuli sәndi búiymy. Qoryta aitqanda týs kiyiz qazaqtyng kórkem qolóner qúndylyqtarynyng biri. Bir bolghanda biregeyi.

Shymyldyq

Ejelgi qazaq halqynyng kóshpeli ómirine baylanysty bir ýide kóp adam birigip ómir ótkizetin. Tósekterge shymyldyq ústaghan. Shymyldyq ústaudyng birneshe sebepteri bar. Ata-ana sheshingende bala-shagha, kelin-keshekten bet dalda boluy ýshin Tósekting ot jaghyna shymyldyq ústaghan. Jas úl men kelinning tósegine de ata-ana, ózge adamdardan úiyqtaghan túrghanyn qúpiya saqtaghandyqtan shymyldyq qúrghan. Shymyldyq bir jaghynan ýige sәn beretin kórkemdik ýshin de qajet. Jәne shanyraqtan ay sәulesi týsip jastar shoshymasyn degen amal. Jastardyng tósegine shymyldyq alqyzyl torghyn, jibek matalardan jarma bolghyzyp jasasa, kóldeneng biyiktigi eki qarystay jelbireuik qataryp jelbiretip ústaghan. Jastardyng shymyldyghyna shoqtap eki-ýsh jerden ýki taqqan. Ýkining jýnining bederinde allanyng jazuy bar, jastardy kóz tiiden saqtasyn dep yrymdaghan.  Kelin kelgen ýiding ong jaghy jana týskiyiz, jana shymyldyq qúrylyp janaryp jaynap ýy ishin kóriktendirip jiberedi.

Kórpe-jastyq

Kórpe adam balasynyng jamylyp, jastyghyn jastanyp jata qalyp jany rahattanyp úiyqtaytyn jayly jabdyqtar. Ár ýide ýiding barlyq adamyna jamylatyn kórpe, jastyghyn erteden dayyndap qoyady. Qazaq qonaqjay halyq qoy óz qajetterinen tys qonaqqa arnap haline qaray kórpeni, jastyqty kóptep jasap qoyady. Óndi búldy astarlap arasyna sugha qaynatyp qoydyng jýnin, týiening qabyrgha jýnin tartyp jasaytyn. Jastyqqa kóbinese qústyng jýnin salatyn. Jastyqtyng bergi betin kestelep jasaydy da kórpe jastyqty sandyqtyng ýstine týrlendirip jiyp qoyady. Qonaq kelse qysylyp qymtyrylmay kórpesin syrmaq, tekemetting ýstine jayyp jastyghyn jastap endi birin ýstine jauyp jayly úiyqtatqan.

«Qonaqty qondyrma, qondyrsang tondyrma» degen maqalda tegin aitylmaghan ghoy.

Adalbaqan

Shymyldyqtyng eki bauyn baylaytyn, úsaq-týiek, kiyim-keshegin iletin ashasy arnauly joghary qaray iyip qatyrylghan eki ashabaqandy jastardyng tósegining eki basyna tanyp baylaydy. Onyng uyqqa tirelgen ashasyna shymyldyqtyng bauyn baylaydy. Kiyim, úsaq-týiek, jip-su salynghan dorbashasyn sol ashanyng ashasyna ilip qoyady. Múny «adalbaqan» ataghan. Ata-babalarymyz jastardan qanday qasiyetti talap etetini aitpay-aq týsinikti.  Ol shaqta kiyim ilgish bolmaghany belgili. Ong jaqqa asha baylap jýgen, shider, arqan, qamshylardy ilgen. Qazan jaqtaghy oshagha tútqysh, shymshuyr, ojau-shómish, shayqalta, túzqaltalardy ilgen. Shanyraq kóteretin ýlken baqandy jel soqsa әkep shanyraqqa tirey qoyady. Baqandarda baqanday mindet atqarghan. Jel soqqanda uyqqa kóldeneng asha qoyyp  aghash tiregen. Ony «belbaqan» deydi.

Shy qorshap qoyatyn

Qazan jaqta qúrt-may, sýti etti salyp qoyatyn ýlken qara kebeje túratyndy. Onyng ýstine aghashtan oiyp jasalghan, ne qamystan, shilikten toqylghan shynyny әrbireuin ormalgha jeke orap salyp qoyatyn shynyqap, ýlken aghash.astau syrly tegeneler tónkeruli, qoy sauatyn qúlaq bauynyng týbine tas taqqan aghash shelek. Shay týietin kinshene shaykeli shoqparbas týigishimen túratyn.

Qymyz saba, irkit saba qatarlasyp, qaryndaryn qampityp, júbyn jazbay iyqtasyp sәikesetin. Irgege qaray ýlken qara qazan, oghan japsarlas kishkene qara qazan, onay-ospaq, jenil-jelpi qúimaq, quyrdaq siyaqty tamaq pisiretin qol ústaytyn saby bar shoyyn baqyrsha, su tasityn shelek bәri-bәri yghy-jyghy ornalasatyn. Múnyng bәri jadaghay-jaydaq qoymay astyng tazalyghyn qatang qadaghalaytyn. Shan-tozan, ashyq ottan, kýl-qoqystn qorghap ydys-ayaqtyng syrtynan shy qorshap qoyatyn.

(Jalghasy bar...)

Egeuhan Múqamәdiqyzy

Abai.kz

3 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1565
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2260
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3541