Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Qogham 6571 0 pikir 11 Aqpan, 2016 saghat 21:56

RESEY POLIGONDARY: JALGhA ALU QÚNY AZAYGhANYMEN SYNAQ SANY KEMIGEN JOQ

Jaqynda Resey Federasiyasy men Qazaqstan Respublikasy Qorghanys ministrleri Reseyding «Taysoyghan», «Jaman-Tau» jәne «Sary-Shaghan» әskeriy-jattyghu poligondary ornalasqan jerlerdegi jalgha berilgen 1,6 mln. gektar jerdi Qazaqstannyng ózine qaytaru turaly kelisimge qol qoydy.

Búl aqparatty kópshilik jaqsylyqqa balap, quanyp jatty. Biraq, búl kelisimning ekinshi jaghy bar. Resey ózining 7 әskeriy-jattyghu poligonyn ornalastyru ýshin 90-jyldardyng basynan bastap Qazaqstannan 11mln. gektar jerdi jalgha alghan bolatyn. Ol ýshin Resey jaghy Qazaqstangha basynda 27,5 mln. dollar tóleuge kelisip, 2007-jyly ol soma 24,8 mln. dollargha kemidi.


Keyin taghy bir kelisim boyynsha 23,4 mln. dollargha azayghan  jalgha alu tólemaqysy songhy kelisim boyynsha  taghy da 4 mln. dollargha kemip, endi Resey Federasiyasy barlyq әskeriy-jattyghu poligony ýshin 19,3 mln. dollar tóleytin boldy.

Uaqyt ótken sayyn tólem kólemi kemigenmen әskery jattyghular sany  azayghan joq. Týrli synaqtar men jarylystardan qorshaghan orta men adam densaulyghyna tiygizer ziyany búrynghydan artpasa kemigen emes.

Búl turaly Qazaqstannyng «Antiygeptiyl» ekologiyalyq qozghalysy jii aityp, dabyl qaghyp keledi.


Sonymen birge, Resey jaghy endi «Bayqonyr» gharysh ailaghynan da 11,6 myng gektar jerdi Qazaqstangha qaytarmaqshy. Jalpy kelisim boyynsha «Bayqonyr» kesheni men attas qalany qosqanda 672 gektar jer jalgha berilgen bolatyn. Ol ýshin Resey Federasiyasy 115 mln. dollar tóleydi. Búl soma týrli inflyasiyalar men devalivasiyalargha qaramastan 1994-jyldan beri ózgerissiz qalyp otyr.

Kerisinshe «Bayqonyrdan» úshatyn Proton zymyrany Qazaqstan halqy men qorshaghan ortagha orasan zor ziyanyn tiygizude. Ótken jylghy 210 myng kiyik pen 90 myng maldyng qyryluy Proton zymyranyna paydalanylatyn uly geptil sebep boldy deydi «Antiygeptiyl» qozghalysynyng belsendileri.       

Qysqasha anyqtama: «Antiygeptiyl» azamattyq qozghalysy 2013- jyldyng 05-shildesi kýni «Bayqonyr» gharysh ailaghynan 02-shildede úshyrylghan «Proton» zymyrany apatqa úshyrap, 600 tonnadan asa uly geptil jerge tógiluine qarsylyq toby retinde  Astana qalasynda qúryldy. Onyng negizgi maqsaty – Qazaqstanda qorshaghan ortany adamnyng ómir sýruine qolayly jaghdayda saqtau jәne adam densaulyghyn qorghau.

Qozghalys negizgi 4 baghytta júmys isteydi:

1. Geptil otyny paydalanylatyn proton zymyranyn Bayqonyr gharysh ailaghynan úshyrudy mýldem toqtatu,

2. Reseyding әskeriy-jattyghu poligondaryn jabu,

3. Álemdik yadrolyq otyn qaldyqtarynyng bazasyn jasaugha jol bermeu,

4. Atom elektr stansiyasyn salugha jol bermeu.

Qozghalys qúrylghannan bergi uaqytta 50-den asa týrli sharalar úiymdastyrdy. Onyng alghashqysy 08-shilde 2013-jyly Resey Federasiyasynyng Qazaqstandaghy elshiliginen «Proton» zymyranyn úshyrudy toqtatudy talap etuden bastaldy.

Odan keyingi úiymdastyrylghan sharalardyng ishinde mynalardy airyqsha atap ótuge bolady:

01-qazan 2013-jyly QR Ýkimetine arnayy hat tapsyrugha barghan qozghalys belsendileri ústaldy. Sharagha qatysqan 9 belsendi әrtýrli әkimshilik jauapkershilikke tartyldy.

19-qazan 2013-jyly qozghalystyng úiymdastyruymen «Qazaq jerin lastama!» atty rúqsat etilgen miting  ótkizildi. Mitingige 300-den asa adam qatysty.

13-qantar 2014-jyly qozghalys mýsheleri jeke aksiyalar jasady. Birinshi bolyp qozghalys belsendisi Maqsat Iliyasúly bastaghan jeke aksiyalar tizbesi sol jyldyng 29-jeltoqsanyna deyin jalghasty. Sharagha qatysqandardyng basym bóligi rúqsat etilmegen miting úiymdastyrdy degen jeleumen týrli әkimshilik jazagha tartylyp, әrtýrli kólemde aiyppúl salyndy.

 

02- aqpan 2014-jyly qozghalys mýsheleri «Proton» zymyranynyng úshyryluyna qarsy jýgiru sharasyn úiymdastyrdy. Sharagha qatysqan 11 belsendi ústalyp, әrqaysysyna 5 ailyq eseptik kórsetkish kóleminde aiyp salyndy. 

28-mamyr 2014-jyly Euraziyalyq ekonomikalyq odaqqa qosylugha qarsylyq bildirgeni ýshin 20-dan asa adam qamalyp, «Antiygeptiyl» qozghalysynyng 10 mýshesi ústaldy. Olardyng  bireui 3 tәulikke, toghyzy 4 tәulikke qamaldy. Qamalghandardyng ishinde belgili jurnalist Órken Joyamergen de boldy.

17-qazan 2014-jyly Resey elshiligine baryp, «Proton» zymyranyn úshyrudy toqtatyp, әskeriy-jattyghu poligondaryn jabudy talap etken qozghalystyn  4 mýshesi ústalyp, 10-nan 50-ge deyingi ailyq eseptik kórsetkish kóleminde aiyp salyndy.

18-25-mausym aralyghynda «Antiygeptiyl» qozghalysy «Shyndyq ekspedisiyasyn» jasaqtap, onyng 5 mýshesi, Maqsat Iliyasúly, Edil Mәken, Jenis Tileubay, Amandyq Dәuletbekúly jәne Núrlan Jabaev kiyikter jappay qyrylghan Aqmola, Soltýstik Qazaqstan, Qostanay jәne Aqtóbe oblystaryn aralap, kiyiktin, maldyng jappay qyrylu sebebin anyqtap qaytty. Olar kiyiktin, maldyng jappay qyryluyna geptilding tikeley qatysy bar dep mәlimdedi.

   

28- mausym 2015-jyly Qazaqstannyng tórt oblysynda 200 mynnan asa kiyikting qyryluyna baylanysty qozghalys mýshelerining úiymdastyruymen «Býgin kiyik – erteng biz» atty fleshmob ótkizildi. Qatysushylar «Bәiterek» monumenti janynda ólgen kiyikterdi beyneledi.

28-tamyz 2015-jyly Astana qalasyndaghy «Kiyikter» fontanynyng janynda «Kelesi kim?» dep atalatyn «Proton» zymyranyn úshyrugha qarsy shara úiymdastyryldy. Sharagha qatysqan 10 adam ishki ister basqarmasyna jetkizilip, 4 saghat qamauda otyrdy.

29-qantar 2016-jyly el arasynda «Proton zymyranynyng úshyryluyn qoldaysyz ba, әlde qarsysyz ba?» degen saualnama jýrgizildi. Saualnamagha qatysqandardyng 99%  Proton zymyranynyng úshyryluyna qarsy ekendikterin bildirdi.  

Búdan bólek «Antiygeptiyl» azamattyq qozghalysy Birikken Últtar Úiymynyng bas hatshysy Pan Gy Mungha, Resey Federasiyasynyng Preziydenti Vladimir Putinge, Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevqa, birneshe ministrlerge, halyqaralyq ekolgiyalyq úiymdargha hat jazdy.

Birikken Últtar Úiymynyng arnayy ókilderi Baskut Tunchak pen Maina Kiaiymen kezdesti.

QR Auyl sharuashylyq ministrliginin, QR Ýkimetining kiyikterding jappay qyrylu sebebin anyqtau jónindegi komissiyasynyng otyrystaryna qatysty.

Qozghalys mýsheleri geptil otynyn paydalanatyn «Proton» zymyranyn Qazaqstanda úshyrudy toqtatyp, Reseyding 7 әskeriy-jattyghu poligonyn japqansha óz júmystaryn jalghastyra beretinderin mәlimdeude.

«Antiygeptiyl» qozghalysynyng mýsheleri biylik tarapynan údayy qysym kórip keledi. Osy uaqytqa deyin qozghalys mýsheleri Músaghaly Duambekov 1 jylgha shartty týrde bas bostandyghynan aiyrylsa, Sәken Baykenovtyng 2 jylgha shartty týrde bas bostandyghy shekteldi. Qazir qozghalys belsendisi Bolatbek Bilәlovting últaralyq arazdyq tughyzdy degen jeleumen 3 jylgha shartty týrde bostandyghy shekteldi.      

 

Maqsat Iliyasúly,

«Antiygeptiyl» qozghalysynyng ýilestirushisi

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1559
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2250
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3502