Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Mine, kórding be? 9375 0 pikir 8 Shilde, 2016 saghat 10:55

ÓRMEKShI TORY ÁDISI NEMESE QAZAQSTANDY TEMIRJOLMEN «TORLAU»

Jerding kendigi – ýlken baylyq. Mәsele sol baylyqty halyqtyng iygiligine jaratu. Jer iygilikke ainalu ýshin ony iygeru qajet. Al iygerilgen jer ghana baylyq kózi bolyp tabylady. Qazaqstandy temirjoldarmen, avtojoldarmen «torlau» - jerdi iygeruge zor yqpal eter júmys bolary sózsiz. Ázirge, atalmysh saladaghy kýre joldar Qazaq jerin shettep ainalyp jýretin búrynghy kenestik jýieden tolyq arylyp kete almay otyr.  Sonday aimaqtyng biri – Qostanay.


Qostanay – astyqty, kendi aimaq. Elimizding soltýstik-batysyna ornalasqan. Qostanay oblysynyng territoriyasyna Europadaghy shaghyn memleketter syiyp ketedi. Kenes dәuirinde Almatydan góri basty ortalyq Mәskeumen baylanysy tyghyz bolyp, Reseyge qaray shyghar qarym-qatynas joldary jaqsy damyp, Qazaqstannyng ishki jaghymen baylanysy kenjelep qalghan. Býgingi tanda Qostanay qalasy Elorda Astanamen, sonday-aq ontýstik, ortalyq ónirlermen tikeley temirjol arqyly tikeley baylanyspaydy. Qostanaygha Astanadan keletin temirjol batysqa qaray edәuir boylap baryp, Tobyl stansiyasy arqyly Qostanaygha keyin sheginip búrylady. Sebebi ótken ghasyrda oryn alghan Stalindik industrializasiya kezeninde Tobyl stansiyasy Qazaqstannyng ontýstigi men ortalyghynan shyghatyn qorghasyn, mys, kómir shiykizattaryn Reseyding ontýstik Oral ónirindegi zauyttarda óndeu ýshin tasymalgha qajetti jol retinde salynghan edi. Osy Tobyldan temirjol tura Reseyge shyghyp ketedi. Reseylik mýddeni oilaghan sol kezdegi sayasat Qazaqstan ishindegi jol qatynastaryna nemqúrayly qarap, sonyng saldarynan oblys ortalyghy Qostanay bir býiirde qalyp qoyady. Sonymen býgingi tanda ontýstik ónirden nemese Astanadan Qostanaygha kelgen jolaushy 5 saghattyq uaqytyn ainalma jolgha «qúrban» etedi. Aynalam joldyng qashyqtyghy - 240 shaqyrym.

Búryn Mәskeuge qarap saghat týzegen býgingi tәuelsiz Qazaqstan endi barlyq baghytyn Elordadan týiindeletin maqsattargha oray qimyldauy tiyis. Osy orayda, Astana arqyly ontýstik ónirdi Qostanay qalasymen baylanystyratyn temirjoldy Tobyl arqyly ainaldyrmay «Qúsmúryn» stansiyasynyng túsynan búrynghy «Selinnyi» temirjolyna (ortalyq Qazaqstandy soltýstikpen baylanystyratyn jol, qazirgi Kókshetau-Qostanay baghyty) «Shoqqaraghay» stansiyasyna qosyp, tóte jol salynsa, jol qashyqtyghy edәuir qysqarar edi. Qúsmúryn men  Shoqqaraghay arasy - 90 shaqyrym.

 Eger osy aralyq temirjolmen jalghassa, onyng mynaday ekonomikalyq-әleumettik paydasy bolar edi:

  1. Astana men Qostanay arasy edәuir qysqaryp, jolaushylardyng uaqyty әri qarjysy ýnemdeledi. Búl - adam kapitalyn damytugha qosylghan erekshe ýles. Jolaushynyng jol shyghynynan ýnemdelgen qarjysy basqa salalargha salynyp, әsirese, adamnyng ózin-ózi jetildiretin salagha baghyttalar edi (bilim, densaulyq, turizm t.b.). Qazirgi tanda Astana-Aqtóbe, Atyrau baghytynda jýretin «Taligo» jýrdek poyyzy Tobyl stansiyasyna deyin 7 saghat jýredi. Eger ol Qúsmúryn stansisynan Qostanaygha tura búrylsa, әri ketkende sol 7 saghattyng o jaq, bú jaghynda oblys ortalyghynan tóbe kórseter edi;
  2. Oblystyng ontýstiktegi shetki óniri Torghay aimaghynyng ortalyghy bolyp sanalatyn Arqalyq pen Qostanay arasyndaghy temirjol qashyqtyghy da keminde 5 saghatqa qysqarar edi. Arqalyq qalasy Shúbartau-Beyneu temirjolyna qosylghanyn jәne aldaghy uaqytta ol jolmen jolaushylar poyyzy da jýretinin eskersek, ontýstikpen soltýstikting arasy temirjol arqyly edәuir jaqyndaydy;
  3. Astanadan Batys Qazaqstangha qaray jýretin poyyzdar oblys ortalyghy Qostanay arqyly ótip (qazir olar býiirdegi Qostanaygha búrylmay, Tobyl stansiyasy arqyly ótip jatyr) qalanyng tranzittik mýmkindigi artar edi. Búl – bir. Ekinshiden, búl júmystar óz kezegide bir býiirde oqshau túrghan oblys ortalyghy Qostanaydy Qazaqstannyng ontýstik jәne batys aimaqtarmen týrli baghytta tyghyz baylanysuyna jol ashyp, biznestik baylanys, әriptestikting jandanuyna septigin tiygizeri anyq;
  4. Qúsmúryn stansiyasy manynda tez janatyn qonyr kómir kenining ýlken qory bar. Oghan kórshi Reseydegi Troisk GRES-i qyzyghyushylyq tanytyp jýr. Temir jol tura Qostanaygha tartylsa, Troiskige shyghatyn qashyqtyq qysqarady. Kómir kenining ekinshi tynysy ashylady. Al soltýstik aimaqtaghy eng ýlken kól Qúsmúryn balyq sharuashylyghyn damytugha da qolayly;
  5. Qúsmúrynnan oblys ortalyghyna tura tartylghan temirjol tabighaty súlu Qostanaydyng eng әdemi jerlerining biri, kurortty aimaq «Sosnovyy bordan» (Araqaraghay ormanynyndaghy «Shoqqaraghay» stansiyasy) ótui tiyis. Búl «Sosnovyy bor» kurortyna ontýstik jәne batys ónirlerden keleushilerding sanyn kýrt asyrady. Qazirgi tanda olar atalmysh kurortqa jetu ýshin Qostanaygha kelip, әri qaray 50 shaqyrym kólikpen barugha tura kelip jýr, ekinshi sózben aitqanda, qiynshylyq, jol azabyn tartyp jýr. Aytpaqshy, «Sosnovyy bor» kurortynyng emdik suynyng qasiyeti danqty Karlovo Varodan kem emes. Europanyng atalmysh kurortyna emdeletin kisilerge dәrigerler «Sosnovyy bordy» da úsynady;
  6. Jana temirjol egin jәne mal sharuashylyghymen ainalysatyn Áuliyekól, Qarasu, Altynsarin audandarynyng tynys-tirshiligine temirjol ózgeshe ekpin, ózgerister alyp keleri sózsiz. Egin men mal sharushylyghymen ainalysatyn jeke sharushylyqtardyng qatary kóbeyedi. Olardyng qolyn baylap otyrghany infraqúrylymdardyng tapshylyghy.  Temirjol atalmysh audandarynyng ýstinen ótip, Altynsarin audanynyng ortalyghy Obaghangha jaqyn Shoqqaraghaygha ayaldaydy. Shaghyn Shoqqaraghay Kókshetaudaghy Burabay stansiyasy syndy alys-berisi mol temirjol beketine ainalyp, sol mandaghy shaghyn auyldardyng tirshiligin jandandyrar edi (taksiyshiler, sauda oryndary, qyzmet kórsetu t.b.). Dәl osynday nәrse tabighaty súlu, qazynaly Qúsmúryngha da tuary anyq;
  7. Qúsmúryn men Qostanay qalasy aralyghyn «Sosnovyy bor» ýstimen temirjol arqyly qosu ishki turizmdi (ólketanulyq sayahat, balyq aulau, tabighat ayasyndaghy demalys) jandandyrady. Sebebi Qúsmúryn –  ormandy, tabighaty kórkem, jeri bay tarihy meken. Múnda ataqty Abylay hannyng nemeresi Shynghys Uәlihanov Amanqaraghay okrugining duanbasy bolyp qyzmet etip, qazaqtyng ataqty ghalymy Shoqan Uәlihanovtyng balalyq shaghy ótken. Bala Shoqan osy ólkede týrki halyqtaryna ortaq múra, ataqty «Edige batyr» jyryn jazbagha týsirgen. Qúsmúryn kóline Obaghan ózeni qúiyp, sol ózen kólden qayta aghyp shyghady. Búl - tabighatta siyrek kezdesetin qúbylys. Qazaqstanda múnday qúbylys Ertis ózenining boyyndaghy Zaysan kólinde bar. Qúsmúryn kólining manynan demalys oryndaryn da ashyp, oghan oblys ortalyghynyng túrghyndary men, «Sosnovyy bor» kurortyna kelgen demalushylardyng qydyryp baruyna mýmkindik ashugha bolady.
  8. Elimizde 2014 jyldan bastap Elbasy N. Nazarbaevtyng «Mәngilik el» iydeyasyn jýzege asyrudy jәne elimizding bolashaghy jastardy júmyspen qamtamasyz etudi kózdeytin, «Mәngilik el jastary - industriyagha» «Serpin-2050» әleumettik jobasy qolgha alynghan bolatyn. Jobanyng basty maqsaty – júmyspen qamtamasyz etudegi әleueti tómen, biraq demografiyalyq ósimi joghary ontýstik pen batys óniri jastaryn industriyaldy-innovasiyalyq baghdarlamanyng iri jobalary jýzege asyrylyp jatqan soltýstik-batys jәne shyghys aimaqtarda ornalasqan joghary oqu oryndarynda bilim alugha jәrdem etip, keyin olardy sol ónirdegi bos júmys oryndaryna ornalastyru. Eki jyldyng ishinde Qostanaydyng JOO-lary men kolledjderine 1200 juyq jasóspirimder kelip, bilim aluda. Olardyng aldy industralizasiya kartasyna engen nysandargha júmysqa ornalasyp ta jatyr. Biraq Qostanaygha «Serpin -2050» jobasymen kelushi jastargha da, olardyng ata-anasynyng janyna batatyn jaghday – joldyng alystyghy. Qalghan nәrsening barlyghy auanyng tazalyghy, tabighattyng súlulyghy, elding mәdeniyeti, oqu oryndarynyng jaghdayy – bәri olargha únaydy. Joldyng qashyqtyghy qysqarsa, ontýstiktegi aghayyndardyng soltýstikke kelip ornalasu aghyny arta týser edi. Qostanay syndy shekaralyq aimaqtyng demografiyalyq, enbek resurstary túrghysynan qauipsizdigi - «Mәngilik el» iydeyasynyng teren  astarynyng biri. Sondyqtan búl ólkege Qazaqstannyng ózining ishki resurstary esebinen investisiya salu – elding bolashaghyna baghyttalghan naqty qadam;
  9. Qúsmúryn-Shoqqaraghay temirjolyn salu Hromtauda ashylghan temirjol relis zauyty ónimderining toqtausyz shyghuyna, súranystyng artuyna da septigin tiygizedi.;
  10. Qúsmúryn-Shoqqaraghay temirjoly elimizding ishki baylanysyn nyghyzday otyryp, jer iygeruge, infraqúrylymdardy damytugha ishki jәne sheteldik investisiyalardy keng tartugha da jol ashady. Qys mezgili borandy bolyp keletin búl ólkeni (jalpy, Saryarqany) temir jolmen órmekshining torynday әdispen «torlap tastau» - jerdi óz kýshimizben iygeruding bir joly.

 Almasbek Ábsadyq, Qostanay qalasy

Abai.kz

 

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2253
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3511