Júma, 29 Nauryz 2024
Qogham 6928 1 pikir 1 Qyrkýiek, 2016 saghat 15:27

RESEYDING AYYQPAS DERTI - ShOVINIZM

Dәl solay! Óitkeni, búl – Reseyding nebir kózi ashyq degen adamdarynyng da qanyna әrtýrli jolmen әbden singen kesel, dert. Tipti, jazushylar E.Limonov, A. Soljenisyn, akademik Lihachevterden bastap, keybir jәy memlekettik qyzmetkerler men «Rossiya toliko dlya russkiyh», «chto za bredovoe slovo rossiyane esti lishi russkiye» dep Kremliding qarsy aldynda Qyzyl alandy shuyldatyp jýrgen orys qyz-jigitterine sheyin shovinizm dertine shaldyqqandar deuge tolyq negiz bar.

Ánebir jyldary Sibir ózenderin tartylyp bara jatqan Aral tenizine búru jóninde әlemning belgili-belgili ghalymdary men qogham qayratkerleri úsynys jasaghanda V.Rasputin bastaghan orys jazushylary men tolyp jatqan óner qayratkerleri «búl orys ózenderi, ony búrugha bolmaydy, Sibirdegi әr aghash ta orystiki» dep búghan óre týregelip qarsy shyqty. Aqyry Kremli solardyng aitqanyna kónip, әlemde móldirligi jóninen 2-shi oryn alatyn kógildir súlu aidyn Araldyng toz-toz boluyna, sol arqyly onyng jaghalauyn jaylaghan qalyng qazaqtyng basy aughan jaqqa jónkile kóshuine, kóshpegenderining bala-shaghasy adam estimegen auru-syrqaugha dushar boluyna jol ashyp berdi. Shyndyghyna kelgende Sibir de, Sibir ózenderi de eshqashan orystyng jer-suy bolghan emes. Ózi qandy qyrghynmen basyp alghan jerding bәrin beti býlk etpesten «Reseydiki» dep ataytyn búl auru sonau patshaly Resey basshylarynyng da, keshegi kenestik Resey men býgingi Resey basshylarynyng da qanyna singen kesel. Qazaqstannan bastap basqa da tәuelsiz respublikalardan neosovettik (jana kenestik) imperiya – jana KSRO qúru niyetin ashyq anghartyp otyrghan Putin bastaghan býgingi Resey de búl shovinizm, imperializm dertinen arylmaq týgil ol derti, yaghny auruy asqynyp baratqan siyaqty. Mysaly, Resey basshysy Putin jogharyda biz aitqan «Rossiya toliko dlya russkiyh» dep úrandatyp jýrgen shuyldaqtardy kórmey-bilmey otyrghan joq. Búlay aighaylap jýrgenderding de birde-biri, tipti, Reseyde oqyp jýrgen qazaq, ózbek, qyrghyz siyaqty týrkitektes jastardy úryp-soghyp, óltirip tastaghandardyng eshbiri sottalghan da emes. Olardyng Kremlide nemese Reseyding әrtýrli qúpiya qyzmet oryndarynda, sottary men polisiyasynda qoldaushylary, arqasýierleri bar degen kýdik te joq emes el ishinde.

Bir tanghalarlyghy reseylik belgili shovinisterge tiygizip baspasózde de, internet sayttarynda da eskertu, syn pikir az aitylyp jatpaghanyn bile túra solardyng birde-biri joq biz «úlyorysshyl» emespiz «kolonizatorlyq pighyldaghy» nemese «shovinist» emespiz dep aqtalmaydy da. Soghan qaraghanda olar ózderining osy keselin «naghyzorystyq» dep maqtan tútatyn da siyaqty. Solardyng biri euraziyashyldyq qozghalystyng kóshbasshylarynyng biri neoevraziyashyldyqtyng negizin salushy Aleksandr Dugin degen. Ózin orystyn, Reseyding qamyn oilaushy retinde qansha jerden aiqay-úiqaymen dәleldeuge janyn salyp jýrse de V.Jirinovskiy ózining evrey ekenin jasyrmaydy. Al Dugin ózin oryspyn deydi, biraq onyng shyn últy kim ekeni turaly әrtýrli әngime bar. Onda túrghan eshnәrse joq ta shyghar, biraq býkil Euraziyanyng kópshiligin onyng ishinde Qazaq jerin orystyn, yaghni, Reseyding jeri dep eliruine qaraghanda onyng da shovinizm, imperializm keselderine úshyraghanyn jәne búl keselder onyng aghzasynda órship túrghanyn búdan biraz búryn telearna jurnaliysine bergen súhbatynan, súhbat degennen góri shovinistik nevroz deuge kelinkireytin myna sózderinen angharugha bolatyn shyghar dep oilaymyz. Al qaranyz:

V.Pozner: ...Al siz Qyrymdy Reseyge qosyp aludy orys jerlerin jinay bastaudyn, qaytadan ýlken Reseydi qalpyna keltiruding bastamasy deysiz. Súraq mynaday: Óz basym jan-jaghyndaghy eldi mekenderdi qosyp eseptep ýlken Mәskeu nemese ýlken London dep ataytyndardan habardarmyn. Al ýlken Resey degenge týsinbeymin. Búny Resey jәne oghan qosylghan ne dep týsinemiz?

A.Dugiyn: Ýlken Resey degenimiz búl – orys әlemi, orys órkeniyeti. Mening payymdauymsha ýlken Resey degenimiz qosylghyshtary men azaytqyshtary aralas Resey imperiyasynyng territoriyasymen, yaghny keshegi Kenester Odaghynyng territoriyasymen shamalas imperiya deuge bolady. Búlar әubasta «velikoross jerleri», «velikoross territoriyasy» dep atalmaghan, biraq osy kenistikte túratyn býkil etnostar ghasyrlar boyy sol «velikoross territoriyasyn» jasaghan, qúraghan.

V.Pozner: Mynaday súraq qoysam bola ma? Sonda ol territoriyagha Zakavkazie de kiredi me? Mysaly Gruziya, Armeniya, Ázirbayjan bәri velikoross pa?

A.Dugiyn: Sózsiz! Áriyne solay. Olardyng bәri ýlken Reseyding bir bólshegi ghana. Biraq solay eken dep...

V.Pozner: Al, Orta Aziya she? Ol da velikoross pa?

A.Dugiyn: Sózsiz! Áriyne, sózsiz solay?

V.Pozner: Pribaltika she?

A.Dugiyn: Olay emes-au siyaqty. Meninshe Pribaltika da, batys Ukraina da mýmkin... iyә, әldebir negizderge sýiensek... Olar da azdap bolsa da velikoross deuge kelinkireytin, yaghniy...

Búl kóshede tәltirektep auzynan samogon men mahorka iysi búrqyrap, ýsh әrip pen bes әripten túratyn bylapyt sózin aityp túrghan mas orystyng emes ghalym, sayasatker degen әjeptәuir ataghy bar Dugiyn, yaghny Doghaúlynyng oilanyp, әr oiyn tarazygha tartyp túryp-aq aitqan sózderi. Ghalymdary, sayasatkerleri men jazushylaryna deyin osylay aumaly-tókpeli, ilgerili-keyindi auytqyp sóilep jýrgende, jәy qarataban orysty kim deuge bolady? Osy Dugiyn, Jirinovskiy, Prosvirin degender osynyng aldynda ghana býkil Qazaqstandy Reseyding bir bólshegi dep ataghan. Sondyqtan V. Pozner oghan Qazaqstan turaly oiyng aitpasang da belgili ghoy dep Qazaqstangha qatysty saual qoyghan joq. Kimnin, kimderding arandatu sayasaty ekenin kim bilsin, әiteuir osy kýni «biz euraziyashyl boluymyz kerek, tipti qazaq degen jartylay europalyq, yaghni, euraziyalyq últ» deytinder jogharghy jaqta kóbeyip ketti. Solardy tyndap otyryp, Qúday saqtasyn, el basyna әldeqalay kýn tusa, múndaylar Dugiyn–Doghaúly siyaqtylardyng kókten izdep, jerden tapqan oljasyna ainalyp ózimizge qarsy shyghyp jýrse qayttik degen ýrey biyleydi eken, denendi. Alla keshirsin, bir qyrshanqy: «Qúday ayamaghandy, әulie asasymen týrtedi» degen eken, sol aitqanday Reseyding shovinistik, imperialistik auruy túlaboyyn qúrystyryp, qazaq eline qarap ýy irgesinen ýiirli qasqyrday úlyp tisterin saqyldatyp, auzynan aq kóbik atyp túrghanda óz ishinnen shyqqan sonday basshylardyng qazaq jerin saudagha salyp, qazaqtyng kózin endi ashqan sәbiylerin ýsh tilde byldyrlatyp, sumilandyru sayasatyn jýrgizui, birese «mitingige shyqsandar ayaushylyq bolmaydy» dep, birese «orysqa qazaqsha sóilesender jauapqa tartylyp, júmystan quylasyndar» dep qazaqty tabanyna taptap, basynuy da, zirkildeui de, al Darigha hanymnyng «ýsh tildi kópsinsender, tórtinshi til qytay tilin oqytugha kirisemiz» dep taghy da basynuy janyna batqanda enirep jylaghyng keledi eken. Ne isteu kerek?

Myrzan KENJEBAY, aqyn

QR Mәdeniyet qayratkeri 

Abai.kz

1 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2277
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3594