Júma, 29 Nauryz 2024
Alashorda 9685 9 pikir 9 Sәuir, 2017 saghat 21:36

On eki ata Kerey qalay payda boldy?

"Týgel sózding týbi bir" depti Mayqy bi. Sonymen qatar qazaqtyng da týp atasy sol - Mayqy. Mayqy biyden Qazaq pen Sozaq tuady. Sozaq degenderi Aughanstandaghy qazaqtar dep oilaymyn.

Qazaqtan Alash tuady, Alashtan Aqarys, Bekarys, Janarys. Aqarys degenimiz - Úly jýz, Bekarys degenimiz - Orta jýz, Janarys degenimiz - Kishi jýz. Býkil qazaq osy ýsh jýzden taraydy.

Úly jýz ben kishi jýz bólek bir әngimening jelisi, men búl jerde orta jýzdi aitayyn. Orta jýzden qonyrat, qypshaq, arghyn men nayman (búl ekeui bir anadan), uaq pen kerey (búl ekeui de bir anadan) bolyp alty ru taraydy.

Uaq aghasy eken, Kerey inisi eken. Kerey ólgende artynda Qúttyqoja degen jalghys úly qalypty. Apamyz Abaq bolsa jesir qalypty. Kereyding asyn berip, túlyn audaryp Uaq batyr anamyz Abaqqa kisi jiberip “Maghan qarasyn” dep sәlem aitypty. Apamyz Abaq oghan “Qúttyqoja aman bolsa, maghan baydyng keregi joq” dep jauap qaytaryp tiymey qoyypty.

Sonan song Abaq apamyzdyng bir kýni bir siyry kýilepti. "Uaq batyrdyng bir búqasyn aidap kel" dep qaynaghasynyng aulyna bir kisi jiberipti. Uaq batyr kelgen kisini qamshynyng astyna alyp sabap “Ózi sopy nemening maly da sopy, mening ózim aram bolghanda malymnyng sidigi adal ma?” dep ony quyp jiberipti.

Múnday jauapty kýtpegen Abaq apamyz “Biz sýienip jan etemiz degen tuysymyz múny istese, búl jerde túrugha bolmaydy eken” dep Qúttyqojany arghymaqqa tanyp alyp úly jýz ýisindegi tórkinine kóship ketipti.

Tórkinine barsa Nәzir qoja deytin bir sart molda auylda bala oqytyp otyr eken. Balasy Qúttyqojany mollagha “eti seninki, sýiegi meniki” dep oqugha beripti. Bir kýni Abaq apamyz Nәzir moldadan sharighat jolyn súrap: “Qaynagham alam dedi. Oghan tiymedim. Alam degen qaynaghamdiki tura ma, tiymeymin degen meniki tura ma?” depti.

Sonda molda: “Jas qatyn túl qalyp, baygha tiymese, aqqan sudyng bas jaghynan dәret alsa, ayaq jaghynan ishken su shoshqanyng sorpasymen birdey bolady” dep aitypty.

Apamyz Abaq shoshyp ketipti. Keri qaytyp Uaq batyrgha tiygendi ar kórip Nәzir moldanyng ózine tiyipti. Odan eki úl tuypty. Bireuining atyn Jiyenshora, bireuining atyn Berdishora qoyypty. Berdishoramyz qúltaybolat, merkit bolady.

Qúttyqoja erjetip, ýilenip odan Baghanaly men Jappas tuypty. Baghanalynyng ýsh úly bolypty. Olar: Jәdik, Jәntekey, Sherushi.

Jappastan ýsh úl bolypty: Núrghazy, Núrjúbay, Núrmanbet.

Núrghazynyng qasy úzyn eken. Qaraqasty dep jýrip Qaraqas atanyp ketipti. Núrjúbayymyz sadaqker kisi eken. Sadaghy synyp toqtamaghan son, týiening jas terisimen sadaghyn qaptatypty. Kónsadaqty dep jýrip Kónsadaq atanypty.

Núrmanbetting sheshesi monghol qyzy eken. Núrmanbetten basqa bala kótermey jýripti. Sonda qúrby qúrdastary "bala tappadyng ghoy" deghende: “Núrmanbetim aman bolsa bolqy, bolqy, yaghny boldy, boldy” dep jauap beredi eken. Sodan molqy atanyp ketipti.

Naghyz kereyler osy altauy deydi. Búl altauy sarttan tughan ekeumen segiz bolady. Segizi de batyr bolyp on jýz aimauyt pen toghyz jýz torghauytty shauyp jýrgende eki bala oljalap alypty. Ekeuding bireuining atyn Baylau, bireuining atyn Qoylau qayypty. Baylauynyz sartoghay, sarbas, jastaban bolady. Qoylauynyz iyteli bolady.

Búl batyrlar jәne el shauyp bir qalmaqtyng jalghyz úlyn oljalap alypty. Ol myqty jigit bolghan eken. Bir kýni Múztaudyng arqasynda qúlyndap túrghan búlan degen andy atyp qúlynyn әkep eki enekke telip qúnan kýninde jibekten arqan taghyp, dónen kýninde ýstine minip ýiretken eken. Sóitip jabayy andy aighyr kýninde ýiretken eken. Sodan ol alty ailyq joldy alty kýnde jýretin arghymaq bolghan eken. Ony el shybarayghyrly kele jatyr dep aityp jýrip Shybarayghyr atanyp ketipti.

Búl on bir batyr týnde bir auyldyng ýstine týsip qalypty. Ol auyl qashyp ketipti. Ertenine kýn agharghanda qarasa júrtta bir meshel bala qalyp qoyypty. Shimoyyn meshel dep at qoyypty. Shimoyyn, shimoyyn dep jýrip shimoyyn atanyp ketipti.

Mine on eki kereying osymen bitedi.

Ángimeni aitqan: Ibrahim Dazuhan. Odan 1985 jyly úly Ghaniymet Dazuhan jazyp alghan.
Qoljazbadan dayyndaghan: Ábdiuaqap Qara, Tarih ghylymynyng doktory, Mimar Sinan kórkem óner uniyversiytetining professory
Abai.kz
9 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1574
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2268
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3577