Júma, 29 Nauryz 2024
Dep jatyr 8265 10 pikir 26 Shilde, 2017 saghat 11:24

Orys mektebi qazaq esebinen tolyqpauy tiyis

Qazaq memlekettik tildi negiz etken sayasy últqa ainaluy kerek: bolashaqta demografiyalyq ósim azayady, qazaq repatriasiyasy azayady, qazaqtyng qalalyq últqa ainaluy (sapalyq ósim әseri) mýmkindigi azayady. Býgingi kýnde qalalyq qazaq 60 payyzdan asty. Biraq sonda da qazaq tili memlekettik til retinde ornyqpay jatyr. Esesine orys tildiler qatary jәne sany, sayasy yqpaly ósip keledi.

Olardyng eldegi ýles salmaghy bar bolghany 10 payyz. Sol 10 payyz 1991 jyldan beri biylikte otyr. Múnyng bәri Reseyding bidayyn quyrghandaryna mәz. Reseyding tileuin tilep, kollaboranttyq qyzmet kórsetedi. Ukrainada kollaboranttar ýlesi 20 payyz bolghan edi. Múnyng qanday qauipti ekenin Qyrym oqighasy kezinde kórdik. Lukashenkonyng túsynda belorustar ana tilinen bas tartty. Bizde de búl eksperiyment eki týrde jýrip jatyr: ýsh túghyrly til jәne latynshagha kóshu. Sol maqsatpen ýsh túghyrly tildi jýzege asyru ýshin mektep baghdarlamasy jasalyp, qazaq mektebin orystandyru sayasaty jýrgizilude.

Bolashaqta «Qytaylanghansha orystanghan dúrys» degen uәj kóp aitylmaytyn bolady. Ukraina Reseyding aitqanyna kónbey Batysqa bet búryp edi, kollaboranttar narazylyq kórsetti. Resey ar jaghynan әsker kirgizdi. Bizde qúdaygha shýkir, Núrekenning arqasynda, әzirge tynyshtyq. Biraq Resey bizge aitqanyn istetip jatyr. Býgin Qazaqstandaghy qazaqtyng ýles salmaghy – 71 payyz jәne 13 million. Búl tym az kórsetkish.

Sondyqtan da biz myna maqsattargha jetuge tiyispiz.

  • 71%-den 90% jetu;
  • 2) 10-15% orystildi qazaqtardy qazaqtandyru;
  • 3) ýsh túghyrly mektep pen latinnisadan bas tartu, býgingi kýni orys metebinde tek 9% qazaq balasy oqidy;
  • 4) orys diasporasy (19%) men orys mektebining oqushylarynyng ýshten biri – qazaqtar, jaqyn on bes jylda statistikalyq ólshemge kelgende orys tausyluy kerek. Al orys mektebi qazaq esebinen tolyqpauy tiyis.

Syrtqy faktorlar: Reseyde daghdarys (ekonomikalyq jәne sayasi) bastalmaq. Bolashaqta Reseyding geosayasy yqpaly bәsendep Qytaydyng róli kýsheyedi. Qytaydyng ekonomikalyq, migrasiyalyq, sayasy yqpaly ósedi. Oghan qarsy quatty AQSh jәne Evropalyq Odaq bar –  biz NATO men Evropalyq Odaqqa enuimiz kerek.

Abai.kz

10 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1567
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2261
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3545