Qazaq ónerining janashyry,

Almaty oblysynyng әkimi

Amandyq Batalovtyng nazaryna!

Ol asqar Alataudyng basyna qonghan nóserli búlt sekildi manghaz. Birde – tóbene tónkerilip kelip kóz jasyn tógip-tógip ótedi, birde – qiyrdan shaqpaq shaghyp, jer әlemning shanyn qaghyp, kýrkildep jótelip qyr asyp joghalady. Búlt boyynan jarqyldaghan jasyn da, jayma-shuaq aq janbyr da jýredi. Óz zamanynyng dýldýl aqyndary býginde saghynyshpen ghana eske alatyn kórkemsóz klassiygine ainaldy. Solardyng biri әri biregeyi – Ghaly ORMANOV bolatyn.

Elbasymyz Núrsúltan Nazarbaevtyng «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» baghdarlamasy ayasynda S. Seyfullin atyndaghy oblystyq әmbebap kitaphananyng úiymdastyruymen halyq aqyny Ghaly Ormanovtyng tughanyna 110 jyl toluyna oray «Ghaziz jýrek Ghaliyding núrly әlemi» atty әdebiy-tanymdyq kesh ótti.

Búl aituly shara ýsh ýlken maqsatpen ótkizildi. Aldymen Elbasy Joldauynyng el ómirinde alatyn orny qauzalyp, osy baghytta ólkemizde atqarylyp jatqan júmystardyng retimen tolyqqandy tanysu. Aqynnyng ómiri men shygharmashylyghy turaly ziyaly qauym ókilderining oi-pikirin ortagha salu. Tughan halqynyng aqyngha kórsetken qúrmeti men әli de atqarugha tiyisti sharalar jayly pikir almasu. Sonday-aq, ziyaly qauym ókilderi men jastar arasyndaghy shygharmashylyq baylanysqa altyn kópir saludy kózdeydi.

Sharagha oblystyq basqarma basshylary, Jetisu aqyn-jazushylary, Ardagerler kenesining mýsheleri, әdebiyetshiler, studenter men oqushylar jәne BAQ ókilderi qatysty.

Jiynda Mәdeniyet, múraghattar jәne qújattama basqarmasynyng basshysy Aqan Ábdualiyevke sóz berildi:

– Ghaly Ormanov qazaq әdebiyetining 20-shy jyldardyng songhy shiyreginde kelgen, qazaq poeziyasynyng qalyptasuyna, damuyna, ósip-órkendeuine erekshe ýles qosqan aqynnyng biri. Biz osynday kemenger túlghalardy eskermesek, bolashaqqa jasaghan josparymyzdyng jýzege asuy ekitalay. Aqynnyng aduyndy jyrlary jastardyng sanasyna núr qúyady әri ruhany janghyruyna septigin tiygizedi.

Rasymen de daryndy talant iyesi ýzdiksiz jazyp, ónimdi enbek etken aqyn. Onyng tandamaly shygharmalary qazaq әdebiyeti tarihynda kórnekti oryngha iye. Keshti gazetimizding beldi jurnaliysi, aqyn Qajet Andas jýrgizdi. Ol:

– Abyz Jambyldyng janyna  qazaqtyn  zanghar jazushy-aqyndary – Múhtar Áuezov, Sәbit Múqanov,  Ghabit Mýsirepov, Syrbay Mәulenov, Ábdildә Tәjibaev, Tayyr Jarokov syndy  talanttar toptasty. Sol jyldary Jambyldyn  qara shanyraghy – qazaq әdebiyetining qara shanyraghyna ainaldy deuge bolady. Sol shanyraqtyng әdeby hatshysy Ghaly Ormanovtyng osy tústaghy qaghazgha týsirgen shyghar­malarynyng ózi teren  taldaudy qajet etedi. Sonymen qatar Ghaly Ormanov jalghyz qazaq әdebiyeti ghana emes, orys әdebiyetining de maqtan tútar túlghasy. Sheber audarmashy orystyng úly jazushylary – Nikolay Tihonov, Leonid Sobolevtermen tyghyz shyghar­mashylyq dostyq baylanysta bolghan. Múnyng ózi zertteudi talap etetin manyzdy sharua ekendigin aitty.

Qazir aqynnyng jazghan barlyq shygharmasy qyzy Jamigha Ormanovanyng qolynda saqtauly. Qalamgerler osy shygharmalardy kitap etip basyp shygharu kerektigine toqtaldy. Biyl Jetisudyng 100 tomdyq kitaby jaryq kórmek. Aldaghy uaqytta lirik aqynyn da tuyndylary osy toptamalardyng tizimine enetin bolady. Búl bastamany ónir әdebiyetshileri birauyzdan qoldap otyr. Osy túrghysynan filologiya ghylymdarynyng doktory, professor Múratbek Imanghazinov óz pikirinde:

– «Ol kisining shygharmalary qazaq halqynyng ótken tarihyn, shejiresin, kórkemdigi men súlulyghyn jetkizip túrady. Aqynnyng jazghandary shyn mәninde qazaqtyng bolmysyn tanytatyn tuyndylar. Sondyqtan osy sharada kóterilip otyrghan mәseleler jýzege assa, jastargha tiygizir paydasy kóp bolady», – dedi.

Aqynnyng ólenimen susyndaghan halyq, onyng shygharmashylyghyna ghana toqtalyp qalghan joq. Mәselen osyghan deyin aqyn esimi kóshege berilgen bolatyn. Sonymen qatar, I. Jansýgirov atyndaghy Jetisu memlekettik uniyversiytetine qarasty kitaphana da aqynnyng atymen atalady. Endi eskertkishimen irgeles túrghan №4 orta mektepke onyng esimin beru turaly óz úsynystaryn bildirdi. Búl mәsele 2015 jyly Taldyqorghanda «Ghaly Ormanov – maytalman lirik aqyn» atty respublikalyq ghylymiy-tәjiriybelik konferensiyasynda aitylghan bolatyn. Biraq әli kýnge eshqanday ózgeris joq.

Osy orayda aqynnyng jerlesi, B. Rimova atyndaghy oblystyq drama teatrynyng akteri Saghyndyq Júmadilov:

– «№4 orta mektepke aqynnyng atyn bersek, ol bizding osy «Ruhany janghyru» baghdarlamasyna qosqan ýlesimiz bolar edi. Ári jastardyng aqyngha degen qúrmeti artpasa, kemy týspeydi. Sondyqtan búl bastamany ayaqsyz qaldyrmau kerek» dep qoldauyn bildirdi.

Taghy da aita ketetini Ghaly Ormanovtyng jurnalistik qyry, osy baghytta atqarghan júmystary jayly zertteu júmystaryn jýrgizse, qúba-qúp  bolar edi. Ol kisi «Sosialistik Qazaqstan», «Ádebiyet jәne iskusstva» gazet-jurnaldarynda istep jýrgen kezderi Qazaqstandy ghana emes, tipti, shetelderde shygharmashylyq  saparda boldy. Mysaly, 1961 jyly KSRO jazushylarynyng qúramynda Rumyniyada bolyp qaytty. Aziya, Afrika jazushylarynyng V mәslihatynyng delegaty boldy, Tbiliy­siyding 1500 jyldyghyna arnalghan jiyngha Qazaqstan atynan bardy.  Jalpy,  Ghaly Ormanov tuysqan әdebiyet­ ókilderimen aitalyq, Álim Kóshekov (Kabardiyn-Balqar), David Kugulitinov (Qal­maqstan), Myrza Túrsyn-Zade (Tәjik­stan), t.b. ózbek, týrkimen, qaraqalpaq, qyrghyz qalam­gerlerimen dostyq qarym-qatynasta qoyan-qoltyq aralasty. Múnyng bәri de aqynnyng ómirining ónegeli, ghibraty mol kezenderi. 

Qazirgi tanda aqyn dýniyege kelgen Jetisudyng shúrayly ólkesi Qapal auylynda búl bilim ordasynyng muzeyinde onyng qoljazbalary, jyr jinaqtary, marapattary, otbasymen birge týsken fotosuretteri, tútynghan búiymdary, Dinmúhamed Qonaev syilaghan saghaty, Ghabit Mýsirepov tartu etken dombyrasy, Ghabiyden Mústafin estelikke bergen M. Gorikiyding mýsini, Gruziya jazushylarynyng syilyghy saqtalyp túr.

Kórnekti aqyn qazaq әdebiyetinde býgingi úrpaq ýshin óz ornyn alghan qalamger retinde keninen tanylghan. Jauhar jyrlary qazaq poeziyasyn qalyptastyruymen birge zamanauy el ómirinde erekshe kórinis tapty. Onyng qazaqtyng qasiyetti qara ólenin jana qyrynan tanytqan úshqyr qiyaly, ózindik úiqasy әdebiyetimizdegi tamasha ýlgige ainaldy. Órshil ómiri men shygharmashylyq joly býgingi jәne keleshek úrpaq ýshin ýlgi-ónege bolyp qala bermek.

Kesh sonynda «Ardager-әjeler» ansamblining әnshisi Shara Bórkeqyzy aqynnyng «Oramal» atty ólenine jazylghan Ábilahat Esbaevting әnin oryndap, kópshilikting kónilin bir kóterdi.

Múhtar KÝMISBEK

Abai.kz