Júma, 29 Nauryz 2024
Bilgenge marjan 5355 2 pikir 30 Qyrkýiek, 2019 saghat 13:11

Qazaq kartasy kimderge beriledi?

26 qyrkýiek kýni Elordada «Otandastar Qory» KEAQ janynan qúrylghan Qoghamdyq komissiyanyng kezekti otyrysy ótip, «Sheteldegi otandastardy memlekettik qoldau turaly» QR zang jobasy talqylandy.

Atalmysh zang jobasyn tanystyrghan «Otandastar qory» KEAQ viyse-preziydenti Maghauiya Sarbasov sheteldegi qandastargha osy zanda kózdelgen qúqyqtaryn qamtamasyz etetin Qazaq kartasy turaly aitty.

«Qazaq kartasynyng úsynu tәrtibi boyynsha taghy bir mәseleni aita keteyin. Mysaly, biz Polisha memleketining tәjiriybesin zerttedik. Ol elding tәjiriybesi boyynsha, Polisha memleketining sheteldegi elshilikteri tarihy Otanyna oralghysy keletin polyaktargha osynday kartany berumen ainalysady. Ol karta tegin beriledi. Osyghan oray, zang jobasy boyynsha Qazaq kartasyn berudi Qazaqstan Respublikasynyng sheteldegi mekemeleri arqyly berudi úsynyp otyrmyz»,- degen M. Sarbasov Qazaq kartasy Qazaqstannyng sheteldegi elshilikteri arqyly berilui mýmkin ekenin aitty.

«Otandastar qornyn» viyse-preziydenti tanystyrghan zang jobasy boyynsha Qazaq kartasyn aludyng óz sharttary bar:

1. Qazaq últyna jatatyn nemese Qazaq KSR-nyn, QR-nyng búrynghy azamattyghyn rastaytyn qújattyng boluy.

2. Qazaq tilining bazalyq dengeyin bilu.

3. Qazaq mәdeniyeti, salt-dәstýri men әdet-ghúrpy turaly negizgi bilimderin mengerui.

4. Qazaqstan azamattyghynyng nemese QR aumaghynda túrugha yqtiyarhatynyng iә oralman kuәligining bolmauy.

Qazaq kartasyn beruding sharttary turaly «Otandastar Qory» KEAQ janynan qúrylghan Qoghamdyq komissiyanyng mýshesi, «Jebeu» Respublikalyq qoghamdyq birlestigining tóraghasy Omarәli Ádilbekúly óz pikirin bildirdi.

«Qazaq qartasyn alu ýshin qazaq últyna jatatyn nemese Qazaq KSR-nyng búrynghy azamattyghyn rastaytyn qújat boluy kerek eken. Sonymen birge "Sheteldegi otandas" degen sózding maghynasyn  - etnikalyq qazaq, onyng tikeley tómendeu jelisi boyynsha úrpaqtary, sonday-aq Qazaq Kenestik sosiyalistik Respublikasynda nemese Qazaqstan Respublikasynda tughan, ne búryn azamattyghy bolghan, shetelde túraqty túratyn adam,- dep týsindiripsizder.

Ertengi kýni osy qújattyng oryndaluy barysynda atalghan eki jerdegi songhy sóilemder basty oryngha shyghyp kete me degen kýdigim bar. Óitkeni búl zandy jasaghan sizder bolghanmen Qazaq kartasyn beretin Qazaqstannyng sheteldegi elshilikteri bolyp otyr. Qazaq kartasyn bererde elshilik qyzmetkerleri «nemese», «sonday-aq» dep kórsetken Qazaq QSR degen sózdi basty nazargha alyp, Qazaq kartasyn beru ýshin barlyq adamnan tek Qazaq KSR-ning búrynghy azamattyghyn rastaytyn qújatty súrap, Qazaq KSR-nan búrynghy kórshi imperiyalar qazaq jerin bólip alghanda bólinip qalghan qazaqtardyng úrpaqtary búl qújatty aluyda qiynshylyqqa úshyrauy mýmkin.

Qazaq KSR ornau barysynda 1 milliongha juyq qazaq, tәuelsizdikten keyin 3 milliongha juyq qazaqstandyq azamat shetelge qonys audardy. Osy zang boyynsha erteng sheteldegi otandas qataryna tek osy  songhy jýz jyldaghy qonys audarghan 4 million adamnyng úrpaghy ghana kirip, odan búrynghy Qazaq handyghy kezi men Resey otaryndaghy kezimizde bólingen qazaqtar kirmey qaluy mýmkin. Sol ýshin búl jerde Qazaq Kenestik sosialistik Respublikasynda nemese Qazaqstan Respublikasynda tughan, ne búryn azamattary bolghan dep Qazaqstannan qonys audarghan (uaqytyna qaramay), shetelde túratyn barlyq etnikalyq qazaq dep qoldanyp, qazaq ekenin dәleldeytin qújat qana súraghan jetkilikti»,-  dep artyq sózderding әurege saluy mýmkin ekenin aitty.

Jebeuding tóraghasy sheteldegi qazaqtardy qoldau ýshin jasalyp jatqan zanda sheteldegi qazaqtargha Qazaq kartasyn beru ýshin qazaq tilining bazalyq dengeyin bilu kerek degen sharttyng artyq ekenin atap ótti.

«Qazirgi kezde Qytaydaghy qalada túratyn jәne Resey men Europadaghy jastarymyz qazaq tilin bilmeydi. Ásirese Qytayda 2017 jyldan bastap auylda bolsyn, qalada bolsyn balany 2 jastan bastap balabaqshagha berudi mindettedi. Búl balalargha balabaqshada tek qytay tilinde ghana tәrbie beriledi. Osynyng nәtiyjesinde endi 10, 20 jylda ondaghy úrpaqtarymyz mýlde qazaq tilin bilmeui mýmkin. Sol kezde olar zang boyynsha qazaq kartasyn da ala almauy mýmkin. Zanymyz sheteldegi qandastardy qoldau maqsatynda jasalghan song olardyng qazaq kartasyn alugha kedergi bolatyn shart qoyghansha, qazaq kartasy arqyly  qazaq tili men salt-dәstýrin, mәdeniyetin ýirenuine jol ashuymyz kerek»,- degen pikirin bildirdi Jebeuding tóraghasy.

Komissiya otyrysyna qatysqan QR Ishki ister ministrligining Kóshi-qon polisiyasy basqarmasynyng bastyghy Ghany Shymyrbaev Qazaqstangha osy jyldyng basynan beri 11 myngha juyq etnikalyq qazaqtyng kelgenin, 5988 qandas oralman mәrtebesin úzartqanyn aityp ótti.

«Elimizde etnikalyq qazaqtardy qonystandyru tetigin jetildiruge baghyttalghan QR kóshi-qon jәne halyqty júmyspen qamtu mәseleleri boyynsha zannamalyq aktilerge ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly zangha qol qoyylghan bolatyn. Ásirese, osy sanattaghy azamattar ýshin oralman mәrtebesin beru jәne tólem jýktemesinen bosatu, búrynghy azamattyqtan shyghudy resimdemeu jenildikteri berildi. Onyng ishinde JOO-da oqityn etnikalyq qazaqtar QR-da túru merzimine qaramastan azamattyqty jenildetilgen tәrtippen alu qúqyghyna ie boldy. Búl Qytaydan Qazaqstangha túraqty túrugha keletin etnikalyq qazaqtardyng mәselesin sheshuge mýmkindik berdi», - dedi Ghany Shymyrbaev.

Kóshi-qon polisiyasy basqarmasynyng bastyghynyng aituyna qaraghanda 2020 jyldyng qantarynan bastap qandastardy qújattandyru mәselesi birshama jenildemek. Atap aitar bolsaq:

- Etnikalyq qazaqtar oralman mәrtebesin qashan alghanyn qaramastan QR azamattyghyna ótinish bere alady;

- Yqtiyarhatpen jýrgen qandastardyng Qazaqstan aumaghynda 183 kýnnen artyq bolmauy QR azamattyghyna ótinish beruge eshqanday kedergi keltirmeydi;

- Kóship kelgen qandastar yqtiyarhat pen QR azamattyghyn qújattaryn bir jolda ótkizedi.

- Qandastar qújattaryn ótkizgen song QR azamattyghy 3 ay ishinde shyghady.

Osyghan deyin әleumettik jelide 2020 jyldan bastap Qytaydan keletinderding QR azamattyghyn aluy qiyndaydy degen audio habarlama taraghan edi. Kóshi-qon komiyteti tóraghasy aitqan búl janalyqtary qandastardyng kónilindegi kóp kýdikti seyiltedi degen oidamyz.

Otandastar qory dayyndaghan «Sheteldegi otandastardy memlekettik qoldau turaly» QR zang jobasy әli de talqylana jatar. Bastysy qandastardy qoldaugha arnalghan zang basy artyq baptarmen әurege salmasa bolghany. Búghan deyingi zandardaghy ornymen qoldanbaghan bir auyz sózding ózi qandastardy qanshama әurege salghany belgili. Búl zanda onday oqylyqtar bolmas degen ýmittemiz.

Derekkózi: jebeu.kz

Abai.kz

2 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2277
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3596