Júma, 29 Nauryz 2024
Talqy 5630 27 pikir 7 Qazan, 2019 saghat 10:37

Qazaq diny partiya qúrugha dayyn ba?

Qazir elimizde resmy tirkelgen «Nur Otan» Halyqtyq-Demokratiyalyq partiyasy, Qazaqstan kommunistik Halyqtyq partiyasy, Qazaqstannyng «Auyl» sosial-demokratiyalyq partiyasy, Qazaqstannyng «Aq Jol» demokratiyalyq partiyasy, «Birlik» sayasy partiyasy jәne Jalpyúlttyq sosial-demokratiyalyq partiyasy (JSDP) syndy partiyalar bar. Biraq, ylghy da әlemdik din ókilderining basyn qosugha mýddelilik tanytyp, ýnemi halyqaralyq dengeydegi týrli basqosular ótkizuge asa belsendi qazaq biyligi elimizde islam partiyasyn qúrugha qatysty nege qúlyqsyz? Álde túrghyndarynyng 90 payyzy músylmandar bolyp tabylatyn memleket óz azamattarynyng Ata Zanmen bekitilgen qúqyghyn ayaqqa taptaudy qúp kóre me?

Qazir әlemning demokratiyasy damyghan barlyq elderinde diny partiyalar saylaugha qatystyp, óz dauys berushilerining qúqyghyn elishilik jәne jer jahandyq dengeyde qorghauda. Nege bizde olay emes, músylmandardy parlamentke jolatpaudyng artynda ne búghyp jatyr? Osy súraq elimizdegi músylman qauymynyng kókeyindegi óksikke ainaldy.

Jahandanu dәuirinde diny partiyalarda ózgeriske týsip, әlemdik demokratiyanyng damuyna óz ýlesin qosuda. Islam men Mәsihshil pariyalardy sóz etpey, basqa dindegi partiyalargha qatysty sóz qozghar bolsaq, onda buddashylardyng japon jerinde Komeyto (jap. 公明党 Komeyto; aghyl. New Komeito) partiyasy, evreylerding kóbedey kóp diniy-sayasy partiyalary bar.

Komeyto – Soka Gakkay budda úiymy qúrghan japonnyng onshyl sayasy partiyasy talay ret parlament saylauyna qatysyp, songhy 2016 jyly ótken saylauda 13,5% dauys jinap, jogharghy palatadan 25 oryndy iyelendi.

Eng diny partiyasy kóp el Izrailde biylghy 2019 jyldyng 17 qyrkýieginde Knessetting 21 shaqyrylymdaghy parlament saylauynda 120 deputattyq mandatty iyelenu ýshin ózara toptasqan 50-ge tayau partiya men qozghalystar qatysty. Olardyng ishinde 40-qa tarta diny partiya óz baghyn synady. Knessete óz deputattary arqyly evrey mýddesin әlem boyynsha qorghauda 1912 jyly qúrylghan Agudat Israeli (ivr. ‏אֲגֻדַּת יִשְׂרָאֵל‏‎, «Izraili Odaghy») partiyasynyng orny bólek.

Bizge sayasy demokratiya jaghynan ýlgi-ónege bolghan Europada da diny partiyalar saylaugha qatysyp, óz sayasy dauysyn estirtip qoyady. Biz bolsaq, dinge jat LGBT (Lesbian, Gay, Bisexual jәne Transgender), feminizm, jalghan gender, otandyq «Úyat» t.b. qozghalystardyng shashbauyn kóterip, «Naghyz demokratiya – Osy» dep san shapaqtap, óleurey ónesh jyrtamyz. Batysta «Óz jәne Ózge» deytin qosarly standart barlyghyn nege sezinbeymiz?!

Europanyng barlyq elderinde diny partiyalar sayasy tirkelip, óz elderining parlament saylaularyna erkin qatysady. KSRO-nyng shekpeninen shyqqan Baltyq elderi búl jaghynan bizge ýlgi bolady. Latviyada – Hristian-demokratiyalyq odaghy (lat. Kristīgi demokrātiskā savienība, KDS), Litvada: Eldestik Odaghy – Litova hristian demokrattary (liyt. Tėvynės sąjunga – Lietuvos krikščionys demokratai, TS-LKD), Litovanyng hristian-demokratiylyq partiyasy (liyt. Lietuvos krikščioniškosios demokratijos partija, LKDP) jәne orys tildilerge kýn kórsetpeydi degen elde diny baghyttaghy Litva polyaktarynyng saylau aksiyasy (pol. Akcja Wyborcza Polaków na Litwie, AWPL; liyt. Lietuvos lenkų rinkimų akcija,LLRA) jәne Estoniyanyng hristandyq qúndylyqtardy múrat etken diny baghyttaghy El (est. Isamaa) partiyasy bar.

2017 jylghy Bundestag saylauyna 5% dauys jinap, 709 deputattyq mandatty iyelenu ýshin 42 sayasy partiya qatysyp, osy kedergini tek 6 partiya ghana ensere aldy. Hristian-demokratiyalyq odaghy men Hristian әleumettik odaghy fraksiyasy 34.7% dauysty enshiledi.

Biraq TMD kenistiginde diny partiya qúrugha zanmen tyiym salynsa da, әli kýnge deyin qajy Aliakram Aliyev negizin salghan 74 jergilikti komiyteti bar, 50 myng adamnan asa mýshesi bar Ázerbayjannyng Islam partiyasy ómir sýruin jalghastyruda, Tәjikstannyng Islam partiyasy da jasyryn әreketke kóshken.

Kórshi Reseyde 1995 jyly diny partiyalar saylaugha qatysyp, "Hristiansko-demokraticheskiy soyz - Hristiane Rossii" – 0,13% dauys, "Blok, vkluchaushiy rukovodiyteley... partiy pravoslavnyh, narodnoy hristiansko-monarhicheskoy partiiy..." – 0,21% dauys, "NÚR"  músylman qozghalysy – 0,68% iyelendi. Keyin búl ýrdiske tyiym salyndy.

Belorussiyada "Belaruskaya hrysisiyanskaya demakratyya" jәne "Partyya BNF" bar.

Týrik bauyrlarymyz da óz diny ústanymdaghy partiyalargha erkindik berip otyr. Rejep Tayyp Erdoghan basynda túrghan týrikting "Bir qalypty islamdyq әdildik pen damu" partiyasy óz eli ýshin kóp nәrse istedi.

Tek Ortalyq Aziyadaghy bes memleket qana Islam partiyasy dese, qandaryn ishine tartyp, jylan kórgendey jiyrylady.

Dinge sýienbegen kez kelgen partiyanyng bolshaghy búlynghyr. Osyny Batys ta, evreyler de jaqsy týsinip, diny partiya qúryp, ony elding sayasiy-qoghamdyq ómirine alastyryp otyr. Endi kezek qazaq qoghamyna keldi. Biraq biz diny partiya qúra alamyz ba? Qúrsaq, «aqqu, shortan hәm shayan» siyaqty jan-jaqqa tartyp, sansyrap qalmaymyz ba?!

Qyr astyndaghy kelesi saylaugha deyin «Alash Islam Partiyasy» qúrylyp, oghan qatysyp, el dauyna óz ýlesin qosa ala ma? Últymyz Batystyng «qosarly standart» arqyly ayarlyqpen dinsizdendiruine qarsy eng basty sayasy kýreste jeniske jete ala ma?

«Demokratiyasy damyghan Batysta nege diny partiya qúrylyp, saylaugha qatysady, bizde nege olay emes!?» degen saualdyng jauabyn jabyla izdep, últ bolyp úiysa qorytyndy shygharatyn sәt tudy.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz

27 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1584
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2284
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3621