بەيسەنبى, 28 ناۋرىز 2024
الاشوردا 14769 32 پىكىر 21 اقپان, 2020 ساعات 11:23

كازاحسكيە بولشەۆيكي ي «گيبەل كازاحسكوگو نارودا»

چاست VIII (زاكليۋچيتەلنايا)

«اۆتوريتارنىە رەجيمى وپيرايۋتسيا نا تيومنىە ستورونى

چەلوۆەچەسكوي ناتۋرى، دەموكراتيچەسكيە – نا ەيو سۆەتلۋيۋ ستورونۋ».

سرەدي وتەچەستۆەننىح يستوريكوۆ ي دەموگرافوۆ دو سيح پور نەت ەدينوگو منەنيا نە تولكو و پودليننوم ماسشتابە گولودا ۆ كازاحستانە 1932-1933 گگ.، نو ي و توم، كاكوۆا بىلا دەيستۆيتەلنايا چيسلەننوست كازاحسكوگو نارودا ناكانۋنە ەتوي تراگەدي، تراگەدي، نە يمەيۋششەي انالوگوۆ ۆو ۆسەي يستوري چەلوۆەچەستۆا. ۆاجنو پودچەركنۋت، چتو ۆسە پروتيۆورەچيا و چيسلە جەرتۆ ناتسيونالنوگو بەدستۆيا نارودا پرويسحوديلي يز-زا وتسۋتستۆيا، توچنەە، يز-زا سوكرىتيا دوستوۆەرنىح ستاتيستيچەسكيح سۆەدەني و پودليننوي چيسلەننوستي كازاحوۆ ناكانۋنە ماسسوۆوگو گولودا (فوتو № 1). نەمالۋيۋ لەپتۋ ۆ ەتي پروتيۆورەچيا، چاششە ۆسەگو پرەدنامەرەننو، ۆنوسيات ۋچيونىە يز سوۆرەمەننوي روسسي، كوتورىە پىتايۋتسيا وپروۆەرگنۋت يسسلەدوۆانيا كازاحسكيح يستوريكوۆ ي دەموگرافوۆ 1990-ح گگ. ي زانيجايۋت كوليچەستۆو پوگيبشيح ي وتكوچەۆاۆشيح وت گولودا ۆ سوپرەدەلنىە سترانى، وپيراياس ليش نا وفيتسيالنىە ستاتيچەسكيە داننىە سسسر [1]. نە ۋگلۋبلياياس ۆ تەمۋ، نو چتوبى پرەدستاۆيت سەبە پودليننىي ماسشتاب ناتسيونالنوگو بەدستۆيا كازاحوۆ 1931-1933 گگ. (يمەننو 1931-1933 گگ.، پوسكولكۋ گولود ناچالسيا س 1931 گ.، و چيوم نەوپروۆەرجيمو سۆيدەتەلستۆۋيۋت ارحيۆنىە ماتەريالى. – س.ا.), دوستاتوچنو ۆزيات زا وسنوۆۋ داننىە پەرۆوي ۆسەروسسيسكوي پەرەپيسي ناسەلەنيا 1897 گ. تاك چيسلەننوست نارودا، نازۆاۆشەگو سۆويم رودنىم يازىكوم كازاحسكي، پو يتوگام پەرۆوي ۆسەوبششەي پەرەپيسي 1897 گ.، راۆنيالاس 4 084 تىسياچام [2, س. 577-578]، ۋزبەكوۆ - 726 534, كيرگيز – 201 682, تۋركمەن – 281 357 [3]. دالەە پريۆەدۋ سلەدۋيۋششي سراۆنيتەلنىي اناليز:

كاك ۆيدنو يز ستاتيستيچەسكيح سۆەدەني پەرەپيسي 1897 گ.، چتو ۆ ناچالە حح ۆ كازاحوۆ بىلو ۆ 2 رازا بولشە ۆسەح وستالنىح نارودوۆ ۆسەي تسەنترالنوي ازي (كيرگيز، ۋزبەكوۆ، سارتوۆ، تۋركمەن ي تادجيكوۆ) ۆمەستە ۆزياتىح. مەجدۋ تەم، نەوبحوديمو پوچەركنۋت، چتو داننىە و چيسلەننوستي كازاحوۆ پو پەرۆوي پەرەپيسي 1897 گ. بىلي نە سوۆسەم وبەكتيۆنىمي. پوسكولكۋ، كاك پودچيوركيۆالوس ۆ وبراششەني گرۋپپى كازاحسكوي ينتەلليگەنتسي ۆو گلاۆە س بۋكەيحانوم (زامەچۋ، چتو ا.ن. بۋكەيحان ي رياد ەگو بليزكيح سوراتنيكوۆ پو «الاش» نەپوسرەدستۆەننو ۋچاستۆوۆالي ۆ پەرەپيسي 1897 گ.، رابوتايا ۆ سوستاۆە ەكسپەديتسي ف.ا. ششەربينى 1897-1901 گگ.، ي پوۆتورنوي پەرەپيسي ۆ كوكشەتاۋسكوم ۋەزدە 1907 گ.) ك كازاحسكومۋ نارودۋ پود زاگولوۆكوم «قازاق حالقىنا!» (بۋكۆ. «كازاحسكومۋ نارودۋ!»), وپۋبليكوۆاننوم ۆ گازەتە «قازاق» ۆ 1917 گ. ۆ سۆيازي س پرەدستوياششەي پەرەپيسيۋ ناسەلەنيا، ۆ حودە پەرۆوي ۆسەوبششەي پەرەپيسي 1897 گ. ي پوۆتورنوي پەرەپيسي ناسەلەنيا كوكشەتاۋسكوگو ۋەزدا سپۋستيا 10 لەت – ۆ 1907 گ.، كازاحي سكرىۆالي يلي ۋمەنشالي كوليچەستۆو سۆويح دەتەي دوپريزىۆنوگو ي پريزىۆنوگو ۆوزراستا يز-زا پودوزرەني ي ستراحا، چتو «پەرەپيس پرويزۆوديتسيا س تسەليۋ پريزىۆا يح دەتەي نا سلۋجبۋ ۆ رۋسسكۋيۋ ارميۋ» [4, س. 1]. نەمالو كازاحسكيح سەمەي پروستو وتكوچەۆالو ۆ گلۋب ستەپي، چتوبى يزبەجات پەرەپيسي. نەوبحوديمو دوباۆيت، چتو پەرۆايا پەرەپيس ۆ يمپەري ۆىزۆالو ماسسوۆوە نەدوۆەريە ي وگرومنىە ۆولنەنيا پو ۆسەي روسسي ي ۆو ۆسەح ناروداح، ۆ توم چيسلە ۆ رۋسسكوم كرەستيانستۆە [5]. نو، تەم نە مەنەە، ەسلي ۆزيات حوتيا بى ەتي داننىە و كازاحاح ۆ 4 084 تىس. ي ۋمنوجيت ەيو نا سامىي نيزكي پوكازاتەل پريروستا سرەدي درۋگيح نارودوۆ تسا - ۆ 1425,6% يلي 14,2 رازا (پريروست تۋركمەن), تو چيسلەننوست كازاحوۆ نا سەگودنيا دولجنا بىلا سوستاۆيت 57,9 ملن چەلوۆەك (!), يلي ەسلي ۋمنوجيت نا سرەدني پوكازاتەل پريروستا ۆ 2274, 5% يلي 22,7 رازا (پريروست كيرگيزوۆ), تو كازاحي سەگودنيا سوستاۆيلي بى - 92,8 ملن چەلوۆەك (!), چتو زامەتنو بولشە ناسەلەنيا سوۆرەمەننوي تۋرتسي نا تەكۋششي مومەنت (82 ملن). ەسلي ۋچەست توت فاكت، چتو كازاحي نا ۆسيوم پروتياجەني سۆوەي يستوري كوچەۆوي كۋلتۋرى ۆپلوت دو پەرۆوي پولوۆينى حح ۆ. يمەلي سامىي ۆىسوكي ۆ ميرە كوەففيتسەنت ەستەستۆەننوگو روستا ناسەلەنيا، راۆنوگو 2,5, تو سلەدوۆالو بى  وفيتسيالنۋيۋ چيسلەننوست 1897 گ. ۆ 4 084 تىس. ۋمنوجيت نا 3421,5% يلي ۆ 34,2 رازا (پريروست ۋزبەكوۆ), چتوبى پولۋچيت نايبولەە ۆەروياتنۋيۋ چيسلەننوست كازاحوۆ ك 2018 گ.، راۆنۋيۋ 139,7 ملن چەلوۆەك. «ماسشتابى تراگەدي بىلي ستول چۋدوۆيششنى, - گوۆوريتسيا ۆ ماتەريالە ينستيتۋتا يستوري ي ەتنولوگي يم. چ.چ. ۆاليحانوۆا (ييە يم. چ.چ. ۆاليحانوۆا) مون رك «كوللەكتيۆيزاتسيا ۆ كازاحستانە» وت 01.08.2013 گ.، - چتو مى س پولنوي مورالنوي وتۆەتستۆەننوستيۋ موجەم وبوزناچيت ەيو كاك پروياۆلەنيە پوليتيكي گەنوتسيدا. تاكايا كونستاتاتسيا ۆىتەكاەت يز ستروگيح نورم مەجدۋنارودنوگو پراۆا، زافيكسيروۆاننىح ۆ مەجدۋنارودنوي كونۆەنتسي «و پرەدۋپرەجدەني پرەستۋپلەنيا گەنوتسيدا ي ناكازاني زا نەگو» [6].

فوتو № 1. فاكتى و كاننيباليزمە ۆو ۆرەميا گولودا ۆ كازاحستانە 1931-1933 گگ.

دالەە، پروتسيتيروۆاۆ سۋحيە وفيتسيالنىە ستاتيتيچەسكيە داننىە و توم، چتو ك كونتسۋ گولودا ۆ 1933 گ. چيسلەننوست كازاحوۆ سوستاۆليالا مەنەە، پودچەركيۆايۋ - مەنەە 2-ح ملن چەلوۆەك، ەدۆا دوستيگنۋۆ 2 181 تىس. ليش ك 1937 گ. [7]، نەوبحوديمو كونستاتيروۆات سلەدۋيۋششەە. ۆ ناچالە حح ۆ. كازاحي ياۆلياليس پياتىم پو چيسلەننوستي نارودوم دو ي پوسلەرەۆوليۋتسيوننوي روسسي. ەششيو ۆ 1914 گ. ليدەر «الاش» ا.ن. بۋكەيحان ۆ ستاتە «مۇسىلمان سيەزى» (بۋكۆ. «مۋسۋلمانسكي سەزد») پودچەركيۆال: «سرەدي تيۋركسكيح نارودوۆ نەت درۋگيح نارودو-گوسۋدارستۆ، سپلوچيوننو زانيمايۋششيح نا ودنوي تەرريتوري وگرومنوي چيسلەننوستيۋ، كاك ناشي كازاحي» (وريگ.: «تۇرىك زاتتى حالىقتا ءبىزدىڭ قازاقتاي ءبىر جەردە تىزە قوسىپ، قالىڭ وتىرعان ىرگەلى ەل جوق») [8, ت. ءحى، c. 72]. «داجە ۆ توم سلۋچاە، ەسلي كازاح، كاك پرەجدە، ۋتايل چيسلو سۆويح دوموچادتسەۆ، ا ستاتيستيك «وشيبسيا» ۆ سۆوەي ستاتيستيچەسكوم وتچيوتە، كازاحسكوە ناسەلەنيە تۋركەستانا ي كازاحستانا (زا يسكليۋچەنيەم كازاحوۆ بۋحارى ي حيۆى) سوستاۆلياەت سەگودنيا نە مەنەە 6 ملن. 470 تىس. چەلوۆەك»، - زاياۆليال توت جە ا.ن. بۋكەيحان ۆ سۆوەي زامەتكە، وپۋبليكوۆاننوي ۆ 1924 گ. ۆ پەچاتنوم ورگانە پارتي ي پراۆيتەلستۆا كازاسسر – گازەتە «ەڭبەكشى قازاق» (سەگودنيا «ەگەمەن قازاقستان»، انالوگ «كازاحستانسكوي پراۆدى») [9, س. 3]. سلەدۋەت زامەتيت، چتو اۆتور زدەس ۆيول رەچ و چيسلەننوستي ەتنيچەسكيح كازاحوۆ، ناسەليايۋششيح تەرريتوريۋ ودنويمەننوي رەسپۋبليكي ۆ گرانيتساح دو 1925 گ. ۆمەستە س سوروديچامي يز بۋحارى ي حيۆى، ەتنيچەسكيە كازاحي موگلي سوستاۆيت نە مەنەە 7 ملن. سوۆەتسكايا ۆلاست، يسكۋسستۆەننو ورگانيزوۆاۆ چەلوۆەكونەناۆيستيچەسكي گولود، زلونامەرەننو پرەرۆالا پرەەمستۆەننوست پوكولەني كازاحسكوگو نارودا، ۋنيچتوجيلا ەگو يستوريچەسكۋيۋ پاميات، يسترەبيلا وسنوۆنوي گەنوفوند ناتسي، cلومالا ەگو ۆولنىي ستەپنوي دۋح، پرەۆراتيۆ ەگو ۆ مالوچيسلەننۋيۋ تيۋركسكۋيۋ نارودنوست بەز يستوريچەسكيح كورنەي، ساموبىتنوي كۋلتۋرى، يازىكا، س يسكوۆەركانننىم ەتنونيموم («كازاح» ۆمەستو «كازاك»), رابسكوي پسيحولوگيەي ي پوسلۋشانيەم. زاتەم چتوبى وكونچاتەلنو اسسيميليروۆات كازاحوۆ پوسلەدوۆالي ەششيو دۆا اكتا. پەرۆىي، 13.11.1940 گ. بىل پرينيات زاكون «و پەرەۆودە كازاحسكوي پيسمەننوستي س لاتينيزيروۆاننوي نا نوۆىي الفاۆيت نا وسنوۆە رۋسسكوي گرافيكي»، ۆتوروي - ۆ 1944 گ. تسك ۆكپ (ب) پرينيالا پوستانوۆلەنيە و زاپرەتە يزۋچەنيا يستوري تيۋركسكيح نارودوۆ، پرەجدە ۆسەگو كازاحسكوگو نارودا.

تاك چتو جە پرەدشەستۆوۆالو ەتومۋ گەنوتسيدۋ ي ەتنوتسيدۋ پروتيۆ كازاحسكوگو نارودا، چتو ستالو گلاۆنوي ەيو پريچينوي؟

پرەدۆەستنيكوم گريادۋششەي وبششەناتسيونالنوي تراگەدي ستالو نازناچەنيە وتۆەتستۆەننىم سەكرەتاريوم كازاكسكوي كراەۆوي كوممۋنيستيچەسكوي پارتي ۆكپ (ب) ف.ي. گولوششيوكينا. كاك ي. ستالين، مالووبرازوۆاننىي «سەميناريست-نەدوۋچكا» (ۆىراجەنيە ەگو كوللەگي پو پارتي ل.د. تروتسكوگو), دليا رەاليزاتسي سۆوەگو چۋدوۆيششنوگو زامىسلا ۆ كازاكسكوي اسسر ماستەرسكي پودوبرال سەبە پودوبنوگو مالووبرازوۆاننوگو (ۆىپۋسكنيك زۋبوۆراچەبنوي شكولى ۆ ريگە), حلودنوكروۆنوگو، بەزجالوستنوگو تسارەۋبيتسۋ (ودين يز ورگانيزاتوروۆ ۋبيستۆا سەمي تساريا نيكولايا ءىى) ف. گولوششيوكينا، تاك ي ون، ۆ سۆويۋ وچەرەد، ۋمەلو پودوبرال سەبە پودوبنىح مالووبرازوۆاننىح، بەزدۋشنىح كارەريستوۆ كاك پوسلۋشنىح ي رەتيۆىح يسپولنيتەلەي يز چيسلا كازاحسكيح كوممۋنيستوۆ-بولشەۆيكوۆ. رەچ يديوت، ۆ چاستنوستي، وب يزمۋحانە كورامىسۋلى (كۋرامىسوۆ) – ءىى-م سەكرەتارە كازكرايكوما ۆكپ (ب) (1925-1934), ورازە يساۋلى (ۋراز يساەۆ) - پرەدسەداتەلە سنك كازاحسكوي اسسر-سسر (1929-1938), ەلتاە ەرنازارۋلى (تىشكانباەۆ) - پرەدسەداتەلە تسيك كازاكسكوي اسسر (1927-1934). پريبىۆ ۆ كازاحسكۋيۋ اسسر ۆ كاچەستۆە پارتينوگو ۆوجديا – پەرۆوگو رۋكوۆوديتەليا رەسپۋبليكي ۆ 1925 گ.، ف. ي. گولوششيوكين ستال وتسترانيات وت ۆلاستي نەۋگودنىح سەبە كازاحسكيح دەياتەلەي. تاك س. كوجانۋلى، س. سادۆاكاسۋلى، ن. نۋرماكۋلى، ا. اليبەكۋلى ي در. بىلي وتسترانەنى وت ۆلاستي ي وتوزۆانى ۆ موسكۆۋ. نا پوستۋ پرەدسەداتەليا كازتسيك جالاۋ مىنبايۋلى (مىنباەۆ) ۆ 1927 گ. زامەنيل ەلتاي تىشكانبايۋلى (تاشكانباەۆ), كوتورىي نا ەتوت پوست ۆزلەتەل س دولجنوستي سەكرەتاريا ۆولوستنوگو كوميتەتا ۆكپ(ب). نا پوستۋ پرەدسەداتەليا سنك كازاسسر نىگمەتا نۋرماكۋلى ۆ 1929 گ. زامەنيل وراز يساۋلى. ۆ رۋكوۆودستۆە كازكرايكوما ف. گولوششيوكين سۆويم زامەستيتەلەم – ءىى سەكرەتارەم ۆزيال يزمۋحانا كورامىسۋلى.

كوگو يز سەبيا پرەدستاۆليالي نوۆىە رۋكوۆوديتەلي كازاحسكوي اسسر؟

يزمۋحان كورامىسۋلى (1896-1938) – وبرازوۆانيە - ناچالنايا رۋسسكو-كازاحسكايا شكولا. ۆ 1916-1917 گگ. رابوتال ۆ سكوتوبوينياح ورەنبۋرگا، زاتەم ۆ رودنوم اۋلە ۋچاستۆۋەت ۆ سوزداني پەرۆىح سوۆدەپوۆ. بىل نازناچەن سەكرەتاريوم، ا زاتەم پرەدسەداتەلەم تۋز-تۋبينسكوگو ۆوليسپولكوما. ۆستۋپيۆ ۆ پارتيۋ ۆ 1921 گ.، يزبيراەتسيا چلەنوم اكبۋلاكسكوگو ۋەزدنوگو يسپولكوما. ۆ 1923 گ. نازناچەن ينسترۋكتوروم، ا زاتەم - زامزاۆەدۋيۋششەگو ورگوتدەلوم اكتيۋبينسكوگو گۋبكوما ۆكپ (ب); ۆ 1924 گ. ۆ ورەنبۋرگە پوموششنيك وتۆەت. سەكرەتاريا كيرگيزسكوگو وبكوما ركپ(ب). 1925-1934 گگ. – 2-ي سەكرەتار كازكرايكوما ۆكپ(ب), ودنوۆرەمەننو ۆ 1932-1933 گگ. پەرۆىي سەكرەتار الما-اتينسكوگو وبكوما ۆكپ(ب). نا ەتوم پوستۋ ۋچاستۆوۆال ۆ پوليتيكە ماسسوۆوي كونفيسكاتسي، پريۆەدشەي ك ماسسوۆومۋ گولودۋ.

وراز يساۋلى (1899-1938) – كازاحسكو-سوۆەتسكي گوسۋدارستۆەننىي دەياتەل، پرەدسەداتەل سنك كازاحسكوي اسسر-سسر (1929-1938). ۆ ەتي گودى ون سوستويال چلەنوم وسوبوي ترويكي، سوزداننوي پو پريكازۋ نكۆد سسسر نيكولايا ەجوۆا وت 30.07.1937 گ. № 00447 [10] ي اكتيۆنو ۋچاستۆوۆال ۆ ستالينسكيح رەپرەسسياح (ترويكي نكۆد سسسر يلي رەسپۋبليكانسكيە، كراەۆىە ي وبلاستنىە ترويكي نكۆد سسسر - ورگانى ادمينيستراتيۆنوي (ۆنەسۋدەبنوي) رەپرەسسي پري رەسپۋبليكانسكيح، كراەۆىح ي وبلاستنىح ۋپراۆلەنياح نكۆد سسسر، سوزداننىە ۆ تسەلياح پروۆەدەنيا وپەراتسي پو رەپرەسسيروۆانيۋ «انتيسوۆەتسكيح ەلەمەنتوۆ» ي دەيستۆوۆاۆشيە ۆ سسسر س اۆگۋستا 1937 پو نويابر 1938 گودا. سوستويالي يز تريوح چەلوۆەك — ناچالنيكا، سەكرەتاريا ي پروكۋرورا، چەم ي وبۋسلوۆلەنو يح نازۆانيە). ۆ ەگو بىتنوست گلاۆوي سنك كازاسسر زا ەگو پودپيسيۋ بىلو يزدانو پوستانوۆلەنيە وت 05.02.1936 گ.، سوگلاسنو كوتورومۋ بىلو يسكوۆەركانو وبوزناچەنيە كازاكسكوي ناتسي – ەتنونيم كازاك يزمەنيلي نا كازاح. زا ۆەرنوست ي ۋسەردنۋيۋ سلۋجبۋ ۆكپ (ب) وتمەچەن پوۆىشەنيەم پو سلۋجبە: س 1930 پو 1937 گگ. كانديدات ۆ چلەنى تسك ۆكپ(ب) (1930-1937), س وكتيابريا 1937 گ. - چلەن تسك ۆكپ(ب). پوستانوۆلەنيەم پلەنۋما تسك ۆكپ(ب) № 11 وت 12.10.1937 گ. - چلەن پرەزيديۋما تسيك سسسر (1935-1938), كانديدات ۆ چلەنى پرەزيديۋما تسيك سسسر (1929-1935).

ەلتاي ەرنازارۋلى (1887-1945) – مالوگراموتەن، ەدۆا چيتال ي پيسال. ي يسكليۋچيتەلنو پو-كازاحسكي. ۆ مولودوستي باتراچيل. ۆ 1907-1919 گگ. چەرنورابوچي كوجەۆەننوگو زاۆودا; ۆ 1919-1927 گگ. - سەكرەتار اۋلنوي ياچەيكي، پرەدسەداتەل ۆولوستنوگو كوميتەتا (ۆولكوم) بەدنياتسكوگو سويۋزا «كوشچي»; س دولجنوستي سەكرەتاريا ۆولكوما ۆكپ(ب) يزبران نا پوست پرەدسەداتەليا تسيكا رەسپۋبليكي. ون پو رەكومەنداتسي ف. گولوششيوكينا («تاكايا فاميليا نە پودوباەت پرەدسەداتەليۋ تسيك رەسپۋبليكي»), كوتورومۋ پونراۆيلسيا سكرومنىي شارۋا، پومەنيال سۆويۋ فاميليۋ س تىشكانبايۋلى نا ەرنازارۋلى (ەرنازاروۆ). نا ەتوم پوستۋ ون تاكجە ۆوزگلاۆليال كوميسسيۋ، رۋكوۆوديۆشۋيۋ كونفيسكاتسيەي حوزيايستۆ كرۋپنىح باەۆ ۆ 1928 گ.

نەۋديۆيتەلنو، چتو ماسسوۆوە پرەسلەدوۆانيە بىۆشيح الاشوردينتسەۆ ي يح ەدينومىشلەننيكوۆ يز چيسلا پەرۆىح كازاحسكيح بولشەۆيكوۆ، ماسسوۆايا كونفيسكاتسيا بايسكيح حوزيايستۆ ي ماسسوۆايا پرينۋديتەلنايا كوللەكتيۆيزاتسيا، پوۆلەكشيە زا سوبوي كاتاستروفيچەسكي دليا كازاحوۆ گولود، ۋديۆيتەلنىم وبرازوم سوۆپالي پو ۆرەمەني – 1928-1933 گگ. يمەننو ۆ ەتي گودى پوياۆليايۋتسيا رياد سووتۆەتستۆۋيۋششيح پوستانوۆلەني كازتسيك ي سنك كازسسر، كاك، ناپريمەر، «و كونفيسكاتسي بايسكيح حوزيايستۆ» وت 27.08.1928 گ. (فوتو № 2), «وب ۋگولوۆنوي وتۆەتستۆەننوستي زا پروتيۆودەيستۆيە كونفيسكاتسي ي ۆىسەلەني كرۋپنەيشەگو ي پولۋفەودالنوگو بايستۆا» وت 13.09.1928 گ.، «و مەروپرياتياح پو ۋكرەپلەنيۋ سوتسياليستيچەسكوگو پەرەۋسترويستۆا سەلسكوگو حوزيايستۆا ۆ رايوناح سپلوشنوي كوللەكتيۆيزاتسي ي پو بوربە س كۋلاچەستۆوم ي بايستۆوم» وت 19.02.1930 گ. ي ت.د. ۆ چاستنوستي، كاك يزۆەستنو يز وفيتسيالنوي وتەچەستۆەننوي يستوري، ۆ 1929 گ. بولەە چەم 40 ۆيدنىح دەياتەلەي «الاش» ۆو گلاۆە س ا. بايتۋرسىنۋلى ارەستوۆانى، پود كونۆوەم دوستاۆلەنى ۆ موسكۆۋ ي زاكليۋچەنى ۆ تيۋرمۋ بۋتىركا. پاراللەلنو ەتوي اكتسي ناچالاس شيروكوماسشتابنايا كامپانيا پو كونفيسكاتسي بايسكيح حوزيايستۆ (فوتو № 3). كاك وتمەچالوس ۆ ۆىشەۋپوميانۋتوم ماتەريالە ييە يم. چ.چ. ۆاليحانوۆا، ەيو ماسشتابى ۆ كازاحستانە پوكا نە پوددايۋتسيا توچنوي وتسەنكە. دەسياتكي تىسياچ حوزيايستۆ ۆىسىلاليس زا پرەدەلى وكرۋگا پروجيۆانيا ۆ گرانيتساح رەسپۋبليكي. كامپانيا راسكۋلاچيۆانيا ۆىليلاس ۆ شيروكيە رەپرەسسيۆنىە اكتسي پو وتنوشەنيۋ تەپەر ي ك شارۋا. 07.08.1932 گ. بىل پرينيات زاكون «وب وحرانە يمۋششەستۆا گوسۋدارستۆەننىح پرەدپرياتي، كولحوزوۆ ي كووپەراتسي ي ۋكرەپلەني وبششەستۆەننوي (سوتسياليستيچەسكوي) سوبستۆەننوستي»، پرەدپولاگاۆشي ناكازانيە ۆ ۆيدە راسسترەلا، ا پري «سمياگچايۋششيح وبستوياتەلستۆاح» 10 لەت تيۋرمى س كونفيسكاتسيەي يمۋششەستۆا. تولكو زا پەرۆىي گود دەيستۆيا ەتوي انتيكونستيتۋتسيوننوي نورمى ۆ كازاحستانە بىلو وسۋجدەنو 33 345 چەلوۆەك. تاك نازىۆاەمىە راسكۋلاچيۆاەمىە پودۆوديليس پود رياد درۋگيح ستاتەي ۋگولوۆنوگو حاراكتەرا. پري ەتوم وتسۋتستۆوۆالو كاكوە-ليبو پودوبيە سۋدەبنوگو رازبيراتەلستۆا. ۆسە رەشالوس «ترويكامي»، چلەنوم كوتوروي ياۆليالسيا  وراز يساۋلى. زا 5 لەت، س 1929 پو 1933 گگ.، ترويكوي پپ وگپۋ ۆ كازاسسر، پو نەپولنىم داننىم، بىلو راسسموترەنو 9805 دەل ي پرينياتو رەشەني ۆ وتنوشەني 22 933 ليتس، يز نيح ك ۆىسشەي مەرە ناكازانيا - راسسترەلۋ بىلو پريگوۆورەنو 3 386 چەلوۆەك، زاكليۋچەنيۋ ۆ كونتسلاگەرياح وت 3 دو 10 لەت - 13 151 چەل. [6].

بەسپرەتسەدەنتنىي ۋرون پونەسلو تراديتسيوننوە كازاحسكوە جيۆوتنوۆودستۆو. ۆ 1928 گ. ۆ رەسپۋبليكە ناسچيتىۆالوس 6509 تىس. گولوۆ كرۋپنوگو روگاتوگو سكوتا، ا ۆ 1932 گ. ۆسەگو 965 تىس. داجە ناكانۋنە ۆوينى، ۆ 1941 گ.، دوكولحوزنىي ۋروۆەن نە بىل ۆوسستانوۆلەن (3335 تىس. گولوۆ). پو داننىم ا.ن. بۋكەيحانا، ۆ 1913 گ.  پوگولوۆە وۆەتس ي كوز سوستاۆليالو 30-36 ملن.، تو ۆ 1932 گ. وستالوس 1 ملن. 386 تىس. يز پوگولوۆيا لوشادەي، وپرەدەلياۆشەگوسيا نا 1928 گ. ۆ 3,6 ملن. گولوۆ، فيزيچەسكي ۆىبىلو 3,2 ملن. پراكتيچەسكي پەرەستالا سۋششەستۆوۆات تاكايا تراديتسيوننايا دليا كازاحوۆ وتراسل، كاك ۆەربليۋدوۆودستۆو: ك 1935 گ. وستالوس ۆسەگو 63 تىس. ۆەربليۋدوۆ، توگدا كاك ۆ 1928 گ. يح ناسچيتىۆالوس 1042 تىس. گولوۆ [6].

ۆسلەدستۆيە چەگو ۆ 1930-1931 گگ. سيتۋاتسيا ۆ كازاحستانە ستالا كاتاستروفيچەسكوي، چتو زاستاۆيلو بىۆشيح كازاحسكو-سوۆەتسكيح رۋكوۆوديتەلەي، وتوزۆاننىح ۆ موسكۆۋ، ي ەليتۋ الاش زابىت و سۋششەستۆوۆاۆشيح پروتيۆورەچياح ي وبيداح. ۆوت كاك ەتو وپيسىۆال ۆ سۆويح پوكازانياح نىگمەت نۋرماكۋلى سلەدوۆاتەليۋ وگپۋ ۆ بۋتىرسكوي تيۋرمە ۆ 1937 گ.، پرەدسەداتەل سنك كازاحسكوي اسسر ۆ 1925-1929 گگ. (فوتو № 4): «پەريود 1930-1933 گگ. دليا كازاحستانا بىل وسوبەننو تياجەلىم، …وشيبكي كازاحسكوگو رۋكوۆودستۆا پريۆەلي ك رەزكومۋ ۋپادكۋ جيۆوتنوۆودچەسكوگو حوزيايستۆا, نەۆيداننومۋ گولودۋ ي ماسسوۆىم وتكوچيوۆكام كازاحسكوگو ناسەلەنيا يز كازاحستانا. بۋدۋچي ۋبەجديوننىم ۆ توم، چتو كازاحسكيم رۋكوۆودستۆوم پروۆوديتسيا ۆەليكودەرجاۆنو-شوۆينيستيچەسكايا، كولونيزاتورسكايا پوليتيكا، يا، كاك ي درۋگيە ناتسيوناليستى، ۆستال نا پۋت بوربى» [11, ل. 30].

ن. نۋرماكۋلى دالەە وتمەچال، چتو يز پەرەپيسكي ي ليچنىح بەسەد س كوللەگامي يز كازاحستانا يمەل ياركوە پرەدستاۆلەنيە «وب ۋجاساح»، تۆوريۆشيحسيا ۆ رودنوي رەسپۋبليكە. يز بەسەدى س ت. رىسكۋلۋلى، سوستوياۆشەيسيا ۆ 1931 گودۋ ۆ ەگو كابينەتە ۆ كرەملە، ون زاكليۋچيل، چتو رىسكۋلۋلى ۆزيالسيا زا وبەدينەنيە ۆسەح ناتسيونالنو ناستروەننىح ي نەدوۆولنىح پولوجەنيەم ۆ كازاحستانە ي توگداشنيم كازاحسكيم رۋكوۆودستۆوم، چتوبى پوۆەستي بوربۋ س ەتيم رۋكوۆودستۆوم ورگانيزوۆاننو. «وبەدينەنيە ناس، رىسكۋلوۆا، حودجانوۆا ي مەنيا، وزناچالو سوزدانيە رۋكوۆودياششەگو يادرا»، - زاياۆليال دالەە ن. نۋرماكۋلى [11, ل. 35]. پو ەگو سۆيدەتەلستۆۋ، ت. رىسكۋلۋلى، زانيمايا پوست زامەستيتەليا پرەدسەداتەليا سنك رسفسر، ۆ كاچەستۆە پرەۆەنتيۆنوگو مەتودا بوربى س «ۆەليكودەرجاۆنو-شوۆينيستيچەسكوي ي كولونيزاتورسكوي پوليتيكوي» ف. گولوششيوكينا پرەدلوجيل وپيات جە... سلۋجەبنۋيۋ زاپيسكۋ،

فوتو № 2

فوتو № 3. سۆەدەنيا و كونفيسكوۆاننوم سكوتە ۋ باەۆ-پولۋفەودالوۆ ۆ 1928 گ.

نە زابىۆايا پري ەتوم و سۆوەي ليچنوي كارەرە: «ودنوي يز كونكرەتنىح فورم ەتوگو ورگانيزوۆاننوگو ۆىستۋپلەنيا، پو منەنيۋ رىسكۋلوۆا، دولجنو بىت ورگانيزوۆاننوە داۆلەنيە نا تسك ۆكپ(ب) س يزلوجەنيەم پولوجەنيا ۆ كازاحستانە ۆ ناشەم پرەدستاۆلەني، و پروۆالە رۋكوۆودستۆا كازاحستانا، و نەدوۆولستۆە يم كازاحسكوگو ناسەلەنيا. پو ۆىسكازاننومۋ منەنيۋ رىسكۋلوۆا، ەتا زاپيسكا دولجنا بىت پودانا زا منوگيمي پودپيسيامي، كوتورىە نادو سوبرات ۆ كازاحستانە. ناريادۋ س ەتيم رىسكۋلوۆ راسچيتىۆال، ۆ رەزۋلتاتە ەتوگو، ۆ بليجايشەە جە ۆرەميا دوبيتسيا سۆوەگو نازناچەنيا نا پوست پرەدسەداتەليا سنك كازاسسر» [11, ل. 35]. ودناكو ۆەس ەففەكت دۆۋح سلۋجەبنىح زاپيسوك ت. رىسكۋلۋلى، ا تاكجە پيسمەننوگو وبراششەنيا ك ستالينۋ گلاۆى سنك كازاسسر ورازا يساۋلى وت اۆگۋستا 1932 گ. زاكليۋچالسيا ۆ توم، چتو 17.09.1932 گ. ي. ستالين پودپيسال پوستانوۆلەنيە تسك ۆكپ(ب) «و رازۆيتي جيۆوتنوۆودستۆا كازاحستانا». ەتو پوستانوۆلەنيە، پرينياتوە ۆ سامىي رازگار گولودا، ياۆيلوس ناوبوروت زلوۆەششەي يرونيەي ناد ۆەليكيم ستەپنىم نارودوم ي ەگو تراديتسيوننىم سكوتوۆودچەسكيم حوزيايستۆوم، يمەيۋششيم گلۋبوكۋيۋ يستوريۋ ۆ نەسكولكو تىسياچ لەت (سوۆمەستنىە يسسلەدوۆانيا انگليسكيح ي امەريكانسكيح ۋچيونىح پوتۆەرديلي، چتو لوشاد ۆپەرۆىە بىلا پريرۋچەنا نا تەرريتوري سوۆرەمەننوگو كازاحستانا 6 تىسياچ لەت، يلي 60 ۆۆ. نازاد). روۆنو 100 لەت نازاد، ۆ 1832 گ.، «كازاحسكي گەرودوت» ا.ي. لەۆشين پيسال: «ستادا وۆەتس يزۋمليايۋت زدەس منوگوچيسلەننوستيۋ سۆوەيۋ. ەدۆا لي ەست گدە-نيبۋد ۆ ميرە تاكايا سترانا، ۆ كوتوروي بى ۆيدنو بىلو يح بولەە» [12, c. 375].

فوتو № 4. رۋكوۆودستۆو كازاحسكوي اسسر س گەنەرالنىم سەكرەتارەم تسك ۆكپ (ب) ي. ستالينىم ۆ كرەملە: (ۆو ۆتوروم ريادۋ سلەۆا ناپراۆو) پەرۆىي - وتۆەتستۆەننىي سەكرەتار كازكرايكوما ۆكپ (ب) ف.ي. گولوششيوكين، ۆتوروي – رەداكتور پارتينو-پراۆيتەلستۆەننوي گازەتى «ەڭبەكشى قازاق»، دالەە – پرەدسەداتەل تسيك كازاسسر جالاۋ مىنبايۋلى، ي. ستالين، يزمۋحان كورامىسۋلى (ۆەروياتنو), پرەدسەداتەل سنك كازاسسر نىگمەت نۋرماكۋلى، پوسلەدني - نەيزۆەستنو. موسكۆا، كرەمل، 1926-1927 گگ.

ۆسيو جە «وب ۋجاساح»، تۆوريۆشيحسيا ۆ كازاحستانە ۆ 1930-1933 گگ. پود ناچالوم ف. گولوششيوكينا، پريۆەدشەي ك نەيمەيۋششەي پو سەي دەن انالوگوۆ ۆ يستوري چەلوۆەچەستۆا كاتاستروفە – گيبەلي پوچتي 70% كورەننوگو كازاحسكوگو ناسەلەنيا، لۋچشە وحاراكتەريزوۆال ليدەر ەتوگو منوگوسترادالنوگو نارودا اليحان بۋكەيحان، ناحودياششەگوسيا ۆ زاتوچەني ۆ تيۋرمە بۋتىركا ۆ موسكۆە. ۆ سۆويح پرەدپوسلەدنيح پوكازانياح وت 06.08.1937 گ. ون زاياۆيل: «ۆ موسكۆە ۆ رازنوە ۆرەميا يا يمەل سۆياز س نەكوتورىمي ستۋدەنتامي-كازاحامي. وني پوسەششالي مەنيا نا كۆارتيرە... ۆ 1933 گودۋ، يا پومنيۋ، يا گوۆوريل و گيبەلي كازاحسكوگو نارودا» [13, ل. 36].

ەتوت چۋدوۆيششنىي گەنوتسيد ناد منوگوميلليوننىم، سامىم كرۋپنىم ۆ ميرە تيۋركسكيم نارودوم سوۆەتسكايا ۆلاست سوۆەرشيلا رۋكامي ەگو جە سىنوۆەي كوممۋنيستوۆ-بولشەۆيكوۆ پود رۋكوۆودستۆوم سۆوەگو نامەستنيكا ف.ي. گولوششيوكينا. يزۆەستنىي يستوريك تالاس وماربەك سچيتاەت، چتو تاكيە اپپاراتچيكي، كاك وراز يساۋلى، ابدوللا اسىلبەكۋلى، يزمۋحان كورامىسۋلى، سەيتكالي مەندەشۋلى، ەلتاي ەرنازارۋلى ي در. بىلي «كارەريستامي، تسەنيۆشيمي سۆوي ۆىسوكيە مەستا ۆىشە چاياني نارودا». ودناكو ۆ ەتوم سپيسكە ۋۆاجاەموگو ۋچيونوگو-يستوريكا نە ناشلوس مەستو اليبيۋ دجانگيلدينۋ (ون جە الي-يۆان-الي-بەي جالگابايۋلى-ستەپنوۆ), تۋرارۋ رىسكۋلۋلى، ساكەنۋ سەيفوللاۋلى ي در. كرومە توگو يستوريك سليشكوم مياگكو وحاراكتەريزوۆال يح رول ۆ ناتسيونالنوي تراگەدي كازاحسكوگو نارودا، كاك «كارەريستوۆ». ني ودنا «ۆەليچايشايا» يدەيا، ناۆيازاننايا يزۆنە، ني كاكايا «رازۆيتايا يندۋستريا» ي تە دەسياتكي گورودوۆ، كوتورىە ياكوبى پوستروەنى ۆ كازاحستانە سوۆەتسكوي ۆلاستيۋ، نە موگۋت ي نە وپراۆدايۋت تەح بەسچيسلەننىح زلودەني، تەح چەلوۆەكونەناۆيستيچەسكيح ەكسپەريمەنتوۆ ي يح نە تو، چتو منوگوميلليوننىح، ا تەح تىسياچەي جەرتۆ ماسسوۆىح رەپرەسسي، پونيوسشيح نارودوم ۆەليكوي ستەپي. وتۆەتستۆەننوست زا ەتوت گەنوتسيد نەسيوت ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد كوممۋنيستيچەسكايا پارتيا (رسدرپ (ب), ركپ (ب), ۆكپ (ب), كپسس) ۆو گلاۆە س ەە بەسسمەننىم ۆوجدەم ۆ 1922-1953 گگ. ي. ستالينىم ي پراۆيتەلستۆو سسسر. گەنوتسيد، سوگلاسنو كونۆەنتسي و پرەدۋپرەجدەني پرەستۋپلەنيا گەنوتسيدا ي ناكازاني زا نەگو، پرينياتوي رەزوليۋتسيەي 260 (III) گەنەرالنوي اسسامبلەەي وون وت 09.12.1948 گ. ۆ پاريجe, ياۆلياەتسيا تياگچايشيم پرەستۋپلەنيەم پروتيۆ چەلوۆەچەستۆا. ۆمەستە س نيمي ۆسيۋ پولنوتۋ وتۆەتستۆەننوستي دولجنى نەستي ي كازاحسكيە كوممۋنيستى-بولشەۆيكي، رۋكوۆوديۆشيە كازاسسر/سسر ۆ 1925-1938 گگ. گەنوتسيد كاك پرەستۋپلەنيە نە يمەەت سروكا داۆنوستي.

ني ودنا «ۆەليچايشايا» يدەيا، ناۆيازاننايا يزۆنە، ني كاكايا «رازۆيتايا يندۋستريا» ي ني تە دەسياتكي گورودوۆ، كوتورىە ياكوبى پوستروەنى ۆ كازاحسكوي سوۆەتسكوي رەسپۋبليكە، نە موگۋت ي نە وپراۆدايۋت تەح بيسچيسلەننىح زلودەني، تەح چەلوۆەكونەناۆيستيچەسكيح ەكسپەريمەنتوۆ ي يح نە تو، چتو منوگوميلليوننىح، ا تەح تىسياچەي جەرتۆ ماسسوۆىح رەپرەسسي، پونيوسشيح نارودوم ۆەليكوي ستەپي. وتۆەتستۆەننوست زا ەتۋ ۆەليچايشۋيۋ تراگەديۋ، انالوگوۆ كوتوروي نەت ۆ يستوري ۆسەگو چەلوۆەچەستۆا، وديناكوۆو دولجنى نەستي ي تە كازاحسكيە كوممۋنيستى-بولشەۆيكي، پري كوتورىح ۆسيو ەتو زلو بىلو دوپۋششەنو. ۆوت ەتو ي ەست توت گورەستنىي ي گلاۆنىي ۋروك، كوتوروگو مى وبيازانى بىلي يزۆلەچ يز ناشەي نەداۆنەي يستوري.

ني ودنا «ۆەليچايشايا» يدەيا، ناۆيازاننايا يزۆنە، ني كاكايا «رازۆيتايا يندۋستريا» ي ني تە دەسياتكي گورودوۆ، كوتورىە ياكوبى پوستروەنى ۆ كازاحسكوي سوۆەتسكوي رەسپۋبليكە، نە موگۋت ي نە وپراۆدايۋت تەح بيسچيسلەننىح زلودەني، تەح چەلوۆەكونەناۆيستيچەسكيح ەكسپەريمەنتوۆ ي يح نە تو، چتو منوگوميلليوننىح، ا تەح تىسياچەي جەرتۆ ماسسوۆىح رەپرەسسي، پونيوسشيح نارودوم ۆەليكوي ستەپي. وتۆەتستۆەننوست زا ەتۋ ۆەليچايشۋيۋ تراگەديۋ، انالوگوۆ كوتوروي نەت ۆ يستوري ۆسەگو چەلوۆەچەستۆا، وديناكوۆو دولجنى نەستي ي تە كازاحسكيە كوممۋنيستى-بولشەۆيكي، پري كوتورىح ۆسيو ەتو زلو بىلو دوپۋششەنو. ۆوت ەتو ي ەست توت گورەستنىي ي گلاۆنىي ۋروك، كوتوروگو مى وبيازانى بىلي يزۆلەچ يز ناشەي نەداۆنەي يستوري.

نو ۆمەستو ەتوگو، پري وبرەتەني نەزاۆيسيموستي، كازاحسكو-سوۆەتسكايا، كراينە ودنوبوكايا، ميفولوگيزيروۆاننايا ي پوليتيزيروۆاننايا، يستوريا دوستالاس نام ۆ «ناسلەدستۆو»، ۆ كوتوروي ناشي كوممۋنيستى-بولشەۆيكي «وبرەلي»  لۋنوليكيە وبرازى.

پەرەچەن پەرۆويستوچنيكوۆ:

1 الەكسەەنكو ا. ن. ناسەلەنيە كازاحستانا. 1920—1990 گگ. - الماتى، 1993 گ.

2 بۋكەيحانوۆ، ا. ن. كيرگيزى. // كوستەليانسكىي، ا. ن. (رەد.). فورمى ناتسيونالناگو دۆيجەنىيا ۆ سوۆرەمەننىح گوسۋدارستۆاح. 1910 گ. سپب. - س. 577–600.

3 رگاە رف (بىۆ. تسگانح سسسر), فوند 1562, وپيس 336, ەد.حر. 966-1001 (رازرابوتوچنايا تابليتسا ف. 15ا. ناتسيونالنىي سوستاۆ ناسەلەنيا پو سسسر، رەسپۋبليكام، وبلاستيام، رايونام); تروينيتسكي ن.ا. - پەرۆايا ۆسەوبششايا پەرەپيس ناسەلەنىيا روسسىيسكوي يمپەرىي، 1897 گ. / پەرۆايا ۆسەوبششايا پەرەپيس ناسەلەنيا روسسيسكوي يمپەري، 1897 گ.

4 بوكەيحانوۆ عاليحان، بايتۇرسىنوۆ احمەد، دۋلاتوۆ ميرياكۋب، ت. ب. قازاق حالقىنا! (ەسەپ الۋ تاقىرىپتى). //«قازاق». – 1917. – 24 يۋنيا. - № 234. - ورىنبور. - C. 1.

5 كوتەلنيكوۆ ا. يستوريا پرويزۆودستۆا ي رازرابوتكي ۆسەوبششەي پەرەپيسي ناسەلەنيا 28 يانۆاريا 1897 گ. - سپب.، 1909;

6 ينستيتۋت يستوري ي ەتنولوگي يم. چ.چ. ۆاليحانوۆا. كوللەكتيۆيزاتسيا ۆ كازاحستانە. – ە-history, 13.01.2013 - https://e-history.kz/ru/contents/view/294

7 ۆسەسويۋزنايا پەرەپيس ناسەلەنيا 1937 گودا: وبششيە يتوگي. سبورنيك دوكۋمەنتوۆ ي ماتەريالوۆ. – م.: «روسسيسكايا پوليتيچەسكايا ەنتسيكلوپەديا» (روسسپەن), 2007. – 320 س.

8 بوكەيحان ءا. شىعارمالارى – سوچينەنيا. 15 توموۆ. – استانا: وبششەستۆەننىي فوند «الاشوردا»، 2018.

9 بوكەيحانوۆ ءا. قازاق قانشا؟//«ەڭبەكشى قازاق». – 1924. – 28 وكتيابريا. - ورىنبور. – س. 3

10  بولشايا روسسيسكايا ەنتسيكلوپەديا: [ۆ 35 ت.] / گل. رەد. يۋ. س. وسيپوۆ. - م.: بولشايا روسسيسكايا ەنتسيكلوپەديا، 2004-2017.

11 تسا فسب رف. دەلو № 12103 پو وبۆينەنيا نۋرماكوۆا ن.ن. ر-8336.

12 لەۆشين ا.ي. وپيسانيە كيرگيز-كازاچيح، يلي كيرگيز-كايساتسكيح ورد ي ستەپەي (پود وبششەي رەداكتسيەي اكادەميكا م.ك. كوزىباەۆا). - الماتى: «سانات»، 1996. – 656 س.

13 تسا فسب رف. سلەدستۆەننوە دەلو № 12066 پو وبۆينەنيۋ بۋكەيحانا ا.ن. ر-34862.

سۋلتان حان اككۋلى

چاست ءى.  كتو وني – پەرۆىە كازاحسكيە بولشەۆيكي؟

چاست Iى. تيومنايا ستورونا لۋنى يلي كتو وني - پەرۆىە كازاحسكيە بولشەۆيكي؟

چاست ءIىى. پراۆدا وب امانگەلدى يمانوۆە، ۆوسپرينيماۆشيم سلوۆو «بولشەۆيك» كاك «كيپچاك»

چاست ءىV. باحىتجان كاراتايۋلى: «يا بىل كوممۋنيستوم دو لەنينا»

چاست V. كولباي توگىسۋلى: «س لەنينىم يا داۆنو ناحوديلسيا ۆ درۋجەسكوي پەرەپيسكە»

چاست Vءى. پوششيوچينا تۋرارۋ رىسكۋلۋلى

چاست VIءى. ساكەن Cەيفۋللين: «ۆ رۋگاتەلستۆە الاشوردينتسەۆ... يا بىل ودين يز پەرۆىح»

Abai.kz

32 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1562
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2253
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3513