جۇما, 29 ناۋرىز 2024
جاڭالىقتار 22267 0 پىكىر 5 ناۋرىز, 2013 ساعات 12:44

روسسيسكايا كولونيزاتسيا كازاحستانا

زا پروشەدشي پەريود نەسكولكو ينفورماتسيوننىح رەسۋرسوۆ كازاحستانا، تاك يلي يناچە وريەنتيروۆاننىح نا روسسيسكوە ينفورماتسيوننوە پولە رازمەستيلي ماتەريالى پوپۋلياريزيرۋيۋششيە، ليبو وبەليۆايۋششيە كولونيالنۋيۋ پوليتيكۋ روسسيسكوي يمپەري ۆ تسەنترالنوي ازي. زدەس مى نە بۋدەم پريۆوديت سسىلكي نا ەتي مەديا، چتوبى ليشني راز نە دەلات يم رەكلامۋ. پروستو راسسكاجەم، چتو كازاحستانسكومۋ چيتاتەليۋ پىتايۋتسيا وچەن يسكۋسنو ۆتيۋحات ۆ گولوۆۋ مىسل، مول، زاحۆاتنيچەسكايا پوليتيكا، پوگۋبيۆشايا ميلليونى چەلوۆەك يز مەستنوگو ناسەلەنيا، نا دەلە ياۆليالاس بلاگوم دليا رەگيونا. ودنۋ يز ستاتەي پريامو تاك ي زاكانچيۆايۋت: "يمەننو ۆ ستاراني وبەزوپاسيت بۋدۋششەە يۋجنىح گرانيتس سلەدۋەت يسكات گلاۆنۋيۋ پريچينۋ سترەميتەلنوگو دۆيجەنيا روسسي ۆ سرەدنەي ازي. ۆسە وستالنوە - ۆىزۆولەنيە سووتەچەستۆەننيكوۆ يز حيۆينسكوگو پلەنا، كولونيالنىە امبيتسي، زاحۆات يستوچنيكوۆ حلوپكا ي رىنكوۆ سبىتا، پريرودنايا يمپەرسكايا جادنوست، تسيۆيليزاتورسكي پورىۆ - ەتو ليبو وتگوۆوركي، ليبو ناگوۆورى. كاك يزۆەستنو، س پريوبرەتەنيەم تۋركەستانا روسسيا پريوبرەلا ليش مير. ي نيچەگو بولەە. ەكونوميچەسكي وتستالىي رەگيون، پرەجدە چەم ستات كلاسسيچەسكوي كولونيەي، ترەبوۆال پرەدۆاريتەلنو وگرومنىح ۆلوجەني. ۆلوجەنيا پوسلەدوۆالي، نو تاك ي نە وكۋپيليس دو ساموي وكتيابرسكوي رەۆوليۋتسي». تاكايا بەلايا ي پۋشيستايا كولونيزاتسيا...

زا پروشەدشي پەريود نەسكولكو ينفورماتسيوننىح رەسۋرسوۆ كازاحستانا، تاك يلي يناچە وريەنتيروۆاننىح نا روسسيسكوە ينفورماتسيوننوە پولە رازمەستيلي ماتەريالى پوپۋلياريزيرۋيۋششيە، ليبو وبەليۆايۋششيە كولونيالنۋيۋ پوليتيكۋ روسسيسكوي يمپەري ۆ تسەنترالنوي ازي. زدەس مى نە بۋدەم پريۆوديت سسىلكي نا ەتي مەديا، چتوبى ليشني راز نە دەلات يم رەكلامۋ. پروستو راسسكاجەم، چتو كازاحستانسكومۋ چيتاتەليۋ پىتايۋتسيا وچەن يسكۋسنو ۆتيۋحات ۆ گولوۆۋ مىسل، مول، زاحۆاتنيچەسكايا پوليتيكا، پوگۋبيۆشايا ميلليونى چەلوۆەك يز مەستنوگو ناسەلەنيا، نا دەلە ياۆليالاس بلاگوم دليا رەگيونا. ودنۋ يز ستاتەي پريامو تاك ي زاكانچيۆايۋت: "يمەننو ۆ ستاراني وبەزوپاسيت بۋدۋششەە يۋجنىح گرانيتس سلەدۋەت يسكات گلاۆنۋيۋ پريچينۋ سترەميتەلنوگو دۆيجەنيا روسسي ۆ سرەدنەي ازي. ۆسە وستالنوە - ۆىزۆولەنيە سووتەچەستۆەننيكوۆ يز حيۆينسكوگو پلەنا، كولونيالنىە امبيتسي، زاحۆات يستوچنيكوۆ حلوپكا ي رىنكوۆ سبىتا، پريرودنايا يمپەرسكايا جادنوست، تسيۆيليزاتورسكي پورىۆ - ەتو ليبو وتگوۆوركي، ليبو ناگوۆورى. كاك يزۆەستنو، س پريوبرەتەنيەم تۋركەستانا روسسيا پريوبرەلا ليش مير. ي نيچەگو بولەە. ەكونوميچەسكي وتستالىي رەگيون، پرەجدە چەم ستات كلاسسيچەسكوي كولونيەي، ترەبوۆال پرەدۆاريتەلنو وگرومنىح ۆلوجەني. ۆلوجەنيا پوسلەدوۆالي، نو تاك ي نە وكۋپيليس دو ساموي وكتيابرسكوي رەۆوليۋتسي». تاكايا بەلايا ي پۋشيستايا كولونيزاتسيا...

كازاحستان ي روسسيا سەيچاس درۋجات، نو ەتو نە زناچيت، چتو نۋجنو پەرەسماتريۆات يستوريۋ ي ۆىستاۆليات ەە نەگاتيۆنىە سترانيتسى بلاگوم. درۋجيت ۆەد ينديا س ۆەليكوبريتانيەي، نەسموتريا نا پۋبليكاتسيۋ ۆ ۋچەبنيكاح يستوري سۆەدەني وب ۋجاساح بريتانسكوي كولونيزاتسي.

زاۆوەۆاتەلنايا پوليتيكا

داۆايتە بۋدەم يسحوديت يز توگو، چتو و نەوبحوديموستي زاحۆاتا ي كولونيزاتسي تسەنترالنوي ازي گوۆوريل ەششە پەتر پەرۆىي. سۆيدەتەلستۆو وب ەتوم وستاۆلەنو ودنيم يز سپودۆيجنيكوۆ يمپەراتورا، اكتيۆنىم پروۆودنيكوم كولونيزاتورسكوي پوليتيكي،  كرەششەننىم تاتارينوم، گەنەرال - مايوروم ا.ي. تەۆكەلەۆىم: ۆ 1720 گ. پو ۆوزۆراششەني يز پەرسيدسكوگو پوحودا ەگو يمپەراتورسكوە ۆەليچەستۆو يمپەراتور پەتر ۆەليكي يزۆوليت يمەت جەلانيە دليا ۆسەگو وتەچەستۆا روسسيسكوي يمپەري پولەزنوە نامەرەنيە ۆ پريۆەدەني يزدرەۆلە سلىشيمىح ي ۆ توگداشنەە ۆرەميا پوچتي نە يزۆەستنىح وبشيرنىح كيرگيز-كايساتسكيح ورد ۆ روسسيسكوە پوددانستۆو ۆىسوكويۋ سۆوەي مونارشەيۋ وسوبويۋ مەنيا نيجايشەگو ك تومۋ ۋپوترەبيت، نامەرەنيە يمەل س تەم، بۋدە ونايا وردا ۆ توچنوە پوددانستۆو نە جەلاەت، تو ستاراتسيا منە نە سموتريا نا ۆەليكيە يزدەرجكي حوتيا بى دو ميلليونا دەرجات، نو توكمو چتوبى ودنيم ليستوم پود پروتەكتسيۋ روسسيسكوي يمپەري بىت وبيازالاس.

دالەە تەۆكەلەۆ پوتۆەرجداەت نامەرەنيا يمپەراتورا: پەتر ۆەليكي ۆ 1722 گ. بۋدۋچي ۆ پەرسيدسكوم پوحودە ي ۆ استراحاني چەرەز منوگيح يزۆوليل ۋۆەدوميتسيا وب ودنوي وردە; حوتيا دە ونايا وردا كيرگيز-كايساتسكايا ستەپنوي ي لەگكومىسلەننىي نارود، توكمو دە ۆسەم ازياتسكيم سترانام ي زەمليام ونايا دە وردا كليۋچ ي ۆراتا; ي توي رادي پريچينى دە وردا پوترەبنا پود روسسيسكوي پروتەكتسيەي بىت، چتوبى تولكو چەرەز يح ۆو ۆسەح ازياتسكيح ستراناح كومونيكاتسيۋ يمەت ك روسسيسكوي ستورونە پولەزنىە ي سپوسوبنىە مەرى ۆزيات.

تو ەست يزناچالنو يمپەرسكايا پوليتيكا روسسي يزناچالنو پرەدپولاگالا زاحۆات تسەنترالنوي ازي. ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد، كازاحوۆ. كاك پيسالوس، ودنيم يز روسسيسكيح چينوۆنيكوۆ «چرەز كايساتسكيا وردى ك ينديام ي سينگاپۋرام پروكلادىۆاەم مى پۋت!».

لوج ي ەششە راز لوج

ياۆلياەتسيا وتكروۆەننوي لوجيۋ ناساجدەنيە منەنيا، چتو تسەنترالنايا ازيا بىلا دليا روسسي ۋبىتوچنوي ي ۆلوجەنيا ستالي وپراۆدىۆاتسيا تولكو پوسلە وكتيابرسكوگو پەرەۆوروتا. ۆو-پەرۆىح، ليۋبايا مەتروپوليا ۆكلادىۆاەتسيا ۆ سۆوي كولوني، چتوبى چەرەز ۆىستروەننۋيۋ ي وريەنتيروۆاننۋيۋ نا تسەنتر ينفراسترۋكتۋرۋ يزۆلەكات پريبىل. زا پريمەرامي حوديت نە نادو، دوستاتوچنو وتسەنيت پرومىشلەننۋيۋ ي ترانسپورتنۋيۋ سترۋكتۋرۋ كازسسر.  پرەيمۋششەستۆەننو سىرەۆوە پرويزۆودستۆو، ا ۆسە كوممۋنيكاتسي، ۆكليۋچايا دوروگي زامكنۋتى نا روسسي. نۋ، كاك ۆ نورمالنىح كولونياح، بۋد تو بريتانسكيە يلي روسسيسكيە - وگرانيچەنيە دولي كورەننوگو ناسەلەنيا ۆ گوروداح ي ۆوسپيتانيە نەبولشوگو پروتسەنتا تۋزەمنىح چينوۆنيكوۆ. ۆو-ۆتورىح، ميف و نە پەرسپەكتيۆنوستي تسەنترالنو-ازياتسكوگو پوتەنتسيالا دليا روسسي. چتوبى نە بىت گولوسلوۆنىمي پريۆەدەم سلوۆا روسسيسكوگو پرومىشلەننيكا ي ەكونوميستا سۋۆورينا و پەرسپەكتيۆاح تۋركەستانسكوگو كرايا ۆ 1907 گودۋ. داجە سەگودنيا ستراتەگيچەسكيە وتراسلەۆىە پروگراممى يمەيۋت پريمەرنو تاكوي جە اناليز. روسسيسكي ەكونوميست سناچالا وتسەنيۆاەت  پوچۆى: ونا وبىكنوۆەننو پرەدستاۆلياەتسيا سپلوشنويۋ ستەپيۋ سىپۋچيح پەسكوۆ، ني ك كاكوي پرويزۆوديتەلنوي رولي نەسپوسوبنوي. نەسكولكو تسۆەتۋششيح وازيسوۆ ياۆليايۋتسيا نيچتوجنىم يسكليۋچەنيەم. نو ەتو دالەكو نە تاك. ناشي سولونچاكي حاراكتەريزۋيۋتسيا وگرومنىم سودەرجانيەم سەرنوكيسلوگو ناترا ي وتسۋتستۆيەم ۋگلەكيسلوگو. بلاگوداريا ەتومۋ سچاستليۆومۋ وبستوياتەلست-ۆۋ، وني، پو منەنيۋ گ. راۋنەرا، "پوموششيۋ يسكۋسستۆەننوگو وروشەنيا لەگ-كو موگۋت بىت پرەۆراششەنى ۆ پلودورودنەيشيە پوچۆى", كاك ەتو ۋجە دەلاەتسيا ۆ ەگيپتە ي درۋگيح ستراناح. سۋششەستۆۋەت وگرومنوە پروسترانستۆو ليوسسوۆوي پوچۆى، لەجاششەي بەز پولزى. (ليوسسوۆايا پوچۆا ۆوزدۋشنوگو وبرا-زوۆانيا. ۆوزدۋح تىسياچەلەتيا وتلاگاەت رازنوسيمۋيۋ يم پىل رازلاگايۋششيحسيا ورگانيچەسكيح وستاتكوۆ گيمالايا ي درۋگيح گور.) پلودوروديە ليوسسو-ۆوي پوچۆى ينوگدا كاجەتسيا نەۆەروياتنىم. ەتو توت سامىي ليوسس، كوتورىي كيتايتسى ناستيلايۋت نا رەچنىە پلوتى، ي نەبولشوي پلوت پيتاەت سەميۋ نا رەينە ي دۋناە ەست نيچتوجنىە زالەگانيا ەتوي پوچۆى، ي نەمتسى وتسە-نيلي ەە.

زاتەم سۋۆورينىم پرويزۆوديتسيا  ەكونوميچەسكايا وتسەنكا مەستنوگو سەلسكوگو حوزيايستۆا: ليۋتسەرنا داەت ۋروجاي ۆ زاكاسپيسكوم وبلاستي، ناپريمەر، ۆ تەچەنيە 10-15 لەت ەجەگودنو پرينوسيا 6-9 ۋكوسوۆ، چتو سوستاۆيت 1-1/, تىس. پۋد. س 1 دەس. زلاچنىە راستەنيا دايۋت دۆا ۋرو-جايا. پري ۋمەلوم ۋحودە ۆينوگراد روديت 1-2 تىس. پۋد. س دەسياتينى، راستسە-نيۆاەمىي ۆ پەتەربۋرگە ۆ 60 كوپ. فۋنت. ەۆروپەيسكيە پلودوۆىە دەرەۆيا، پەرەنەسەننىە ۆ ەتوت كراي، دايۋت يزوبيلنىە ۋروجاي، پريچەم كاچەستۆو فرۋكتوۆ ۆىشە ەۆروپەيسكيح، ا گلاۆنوە، پلود سوزرەۆاەت 3-4 نەدەلي رانەە، چەم ۆ ەۆروپە. ۆسە ەتو وبەششاەت پلودوۆودستۆۋ بلەستياششۋيۋ بۋدۋششنوست ي شيروكوە رازۆيتيە. روست دەرەۆەۆ پوچتي نەۆەروياتەن: 1 ۆەرشوك ۆ پوپەرەچنيكە ۆ گود. زدەس ستروەۆىە دەرەۆيا ۆىراستايۋت ۆ 6-7 لەت. "كاجدايا كاپليا ۆلاگي، - گوۆوريت كونشين، - ۆساسىۆاەمايا پوچۆوي، ۆوزۆراششاەتسيا وبراتنو ۆ ۆيدە روسكوشنوي راستيتەلنوستي. پوسلەدنيايا يزۋملياەت سكوروستيۋ سۆوەگو رازۆيتيا. ۆ 5 لەت توپول ۆىراستاەت دو ۆىسوتى ۆ 4-5 ساج. ي ستانوۆيتسيا ستروەۆىم لەسوم". سەرەزنۋيۋ بۋدۋششنوست يمەيۋت شەلكوۆودستۆو، پرويزۆودستۆو سۆەكلى، دايۋششەي گرومادنىە ۋروجاي ي ۆىسوكي پروتسەنت ساحارا، كۋكۋرۋزى، ۆوزموجنا كۋلتۋرا چايا ي ت. د.

ي پوسلە ەتوگو منوگيە كازاحستانسكيە يزدانيا، ۆ وسوبەننوستي يمەيۋششيە روسسيسكۋيۋ فرانشيزۋ، نە پريۆوديا نيكاكيح فاكتوۆ ي دوۆودوۆ سمەيۋت ۋتۆەرجدات، چتو كولونيزاتسيا تسەنترالنوي ازي نەسلا دليا روسسي ۋبىتكي ي پرويزۆوديلاس چۋت نە يز الترۋيستيچنىح پوبۋجدەني.

مەجدۋ تەم، توت جە سۋۆورين پيشەت، چتو «كتو پروەزجال پو زاكاسپيسكوي دوروگە، توت نە موجەت زابىت، كوگدا چەرەز سوتنيۋ ۆەرست، ليشەننىح جيزني ي راستيتەلنوستي سىپۋچيح پەسكوۆ، پوەزد ۆرىۆاەتسيا ۆ پولۋتروپيچەسكي وازيس س بۋينوي راستيتەلنوستيۋ، كۋلتۋروي پولەي، س سادامي، پوراجايۋششيمي كولي-چەستۆوم فرۋكتوۆ، س پلانتاتسيامي حلوپكا، ۆينوگرادا، شەلكوۆيتسى، ريسا، دجۋرگۋتى، س سوچنىمي تراۆامي ي ت. د.». ي ۆمەستە س تەم گوركو سوجالەەت، چتو روسسيا پري تاكيح بوگاتستۆاح پوكۋپاەت حلوپوك ۆ سشا، ا يابلوكي ۆ كانادە. ەتو ۋجە ۆ-ترەتيح، چتو توگداشنيايا روسسيسكايا ۆلاست كاك ەتو ۆسەگدا بىلو ۆ يستوري نە سموگلا ۆوسپولزوۆاتسيا ۆسەمي بلاگامي ي رەسۋرسامي زەملي. پريچينا بانالنا - نەسپوسوبنوست رەالنوگو رازۆيتيا. پريچەم ەتو كاسالوس نە تولكو سەلسكوگو حوزيايستۆا، نو ي رازرابوتكي پولەزنىح يسكوپاەمىح، كويح زالەجەي ۆ تسەنترالنوي ازي بىلو ۆەليكوە منوجەستۆو. پوچەمۋ تاك سلۋچيلوس؟ وچەن لەگكو وبياسنياەتسيا.

ميفى موگۋششەستۆا

توگداشنيايا روسسيا مالو چەم وتليچالاس وت روسسي نىنەشنەي. ۆپروچەم، و ميفاح. گلاۆنىي يز نيح، «رۋسسكيم زەرنوم كورميلي ۆسيۋ ەۆروپۋ». چتو ياۆلياەتسيا وبمانوم. و چەم موجنو گوۆوريت، ەسلي روسسيۋ ۆسەگدا سوپروۆوجدال نەۋروجاينىي گود. كاك پيشەت توگداشني مينيستر زەملەدەليا ناۋموۆ ا. ن. (1915-1916 گگ.): «روسسيا پراكتيچەسكي نە ۆىلەزاەت يز سوستويانيا گولودا، تو ۆ ودنوي، تو ۆ درۋگوي گۋبەرني، كاك دو ۆوينى، تاك ي ۆو ۆرەميا ۆوينى». دا ي نە موگ رۋسسكي كرەستيانين پرويزۆوديت حلەب. ەتو جە نە سۆوبودنىي امەريكانسكي فەرمەر. ەتو ۆچەراشني كرەپوستنوي، كوتورومۋ دو پونياتيا بيزنەس بىلو تاكجە دالەكو كاك دو كوسميچەسكيح تەحنولوگي. ۋمنەيشي چەلوۆەك سۆوەگو ۆرەمەني، ۆيتتە س. يۋ. پيسال وب ەتوم: «گرومادنەيشايا چاست پوۆەرحنوستي، سوستاۆليايۋششەي روسسيسكۋيۋ يمپەريۋ، ناحوديتسيا يلي ۆ سوۆەرشەننو نەكۋلتۋرنوم (ديكوم) ۆيدە يلي ۆ پولۋكۋلتۋرنوم، ي گرومادنەيشايا چاست ناسەلەنيا، س ەكونوميچەسكوي توچكي زرەنيا، پرەدستاۆلياەت نە ەدينيتسى، ا پولۋ-  ي داجە چەتۆەرتي ەدينيتس». س 1912 گودا ۆ روسسيۋ ي ۆوۆسە ناچالي ۆۆوزيت زەرنو.  تاك تولكو يز ۆوستوچنوي پرۋسسي بىلو يمپورتيروۆانو 114 تونن .

ك چەمۋ ەتي داننىە؟ دا ك تومۋ، چتو، نە سۋمەۆ نالاديت ەكونوميكۋ ۆنۋتري سترانى، روسسيا نە موگلا سوۆەرشيت ەتوگو ۆ سۆويح كولونياح. تاك، پوريادكا 70 پروتسەنتوۆ دوبىچي ۋگليا كونتروليروۆالوس ينوستراننىمي اكتسيونەرنىمي وبششەستۆامي. سيۋدا جە ۆحوديل كاراگاندينسكي ۋگولنىي باسسەين. ك 1914 گودۋ ينوستراننىم فينانسوۆىم سينديكاتام پرينادلەجالا پريمەرنو پولوۆينا نەفتەدوبىچي ي تري چەتۆەرتي نەفتەتورگوۆلي. پەرۆۋيۋ نەفت ۆ كازاحستانە (توگدا كولوني روسسي) ناچالي رازراباتىۆات انگليچانە، ا ساموي روسسيسكوي نەفتيۋ تورگوۆال الفرەد نوبەل.  پودوبنايا جە سيتۋاتسيا سكلادىۆالاس ۆ رەالنوم پرويزۆودستۆە. ينوسترانتسى پرويزۆوديلي 67 پروتسەنتوۆ «رۋسسكوگو» چۋگۋنا ي 58 پروتسەنتوۆ گوتوۆىح مەتاللويزدەلي. ۆ پرويزۆودستۆە ەلەكتروتەحنيچەسكيح يزدەلي مونوپولنوە پولوجەنيە زانيمالا گەرمانيا. سەلسكوحوزيايستۆەننىە ماشينى پرويزۆوديلي امەريكانتسى. ترامۆاينىمي دوروگامي ۆلادەلي بەلگيتسى. 40 پروتسەنتوۆ ۆسەح روسسيسكيح بانكوۆ پرينادلەجالو ينوسترانتسام.  داجە گوردوست روسسي ترانسسيبيرسكايا ي مانچجۋرسكايا جەلەزنىە دوروگي بىلي پوستروەنى پري سەرەزنوم ۋچاستي ينوستراننوگو كاپيتالا، ا زناچيت، ەمۋ ي پرينادلەجالي. دا ي نا كرەديتنوي يگلە روسسيسكايا يمپەريا سيدەلا داجە پروچنەە، چەم داجە نىنەشنيايا روسسيسكايا فەدەراتسيا. ۆ 1913 گودۋ  سرەدني گودوۆوي دوحود نا دۋشۋ ناسەلەنيا ۆ روسسي سوستاۆليال تولكو 32% وت گەرمانسكوگو ي 11.5 پروتسەنتوۆ وت امەريكانسكوگو. ي كاك مى ۆيديم سيتۋاتسيا س تەح پور نە سيلنو پومەنيالاس. روسسيا ي توگدا ي سەگودنيا بىلا ي ەست سىرەۆىم پريداتكوم دليا ەۆروپى ي سشا. فاكتيچەسكي - كولونيەي. كوتورايا، پراۆدا، يمەلا ي سۆوي كولوني. رەاليزوۆىۆالا ۆەليكودەرجاۆنىە امبيتسي، چتوبى نيششي ي گولودنىي كرەستيانين چۋۆستۆوۆال سەبيا ۆلاستەلينوم ميرا، نە وتۆلەكاياس نا سوتسيالنىە ليشەنيا. كونتسەپتسيا ترەتەگو ريما.

ي سووتۆەتستۆەننو، روسسيا بۋدۋچي وتستالوي سترانوي س وگرومنوي ارميەي نيكاك نە موگلا ەتي سامىە كولوني رازۆيت، ا تەم بولەە ۆكلادىۆات تۋدا دەنگي، ەسلي نە بىلو ينوستراننىح كونتسەسسي. ي نيكاكايا انگليا ۆ رەگيون تسەنترالنوي ازي ۆسەرەز نە پوكۋشالاس، پوسكولكۋ ي بەز توگو يمەلا تام تە مەستوروجدەنيا كاكيە حوتەلا. ي كيتايسكايا ۋگروزا بىلا مينيمالنوي، پوسكولكۋ ك تومۋ ۆرەمەني پودنەبەسنايا يمپەريا پوگريازلا ۆو ۆنۋترەننيح راسپرياح. يسپولزۋيا دليا پوداۆلەنيا بۋنتوۆ نانياتۋيۋ روسسيسكۋيۋ ارميۋ. ەست منەنيە، چتو ي ۆ پەرۆۋيۋ ميروۆۋيۋ ۆوينۋ روسسيا ۆلەزلا، چتوبى حوت كاك-تو سمياگچيت ينوستراننوە كرەديتنوە داۆلەنيە. ارميا وتۆەچالا جيزنيامي سولدات زا نەسۋرازنوست ادمينيستراتيۆنوي سيستەمى. موجەت بىت پوەتومۋ سولداتى تاك لەگكو پوددەرجالي بولشەۆيكوۆ؟

تاك بىلا لي كولونيزاتسيا؟

ودنوزناچنو بىلا. دورەۆوليۋتسيوننايا، ا زا نەي ي سوۆەتسكايا يستوريوگرافيا ۋتۆەرجدالا و پروگرەسسيۆنوم ۆلياني ۆكليۋچەنيا كازاحستانا ۆ سوستاۆ روسسيسكوي يمپەري. پري ەتوم "دوكازىۆالوس", چتو روسسيا بىلا پەرەدوۆوي ۆ ەكونوميچەسكوم ي كۋلتۋرنوم وتنوشەنياح. كاك مى ۋجە ۋكازالي، ەتو بىلو نە تاك.

ناستوياششيە تسەلي كولونيالنوي ادمينيستراتسي راسكرىۆايۋت پريۆەدەننىە نيجە ۆىسكازىۆانيا ناچالنيكا شتابا تۋركەستانسكوگو ۆوەننوگو وكرۋگا: "نادوبنو جە كوگدا-نيبۋد وتكروۆەننو سەبە پريزناتسيا، چتو ناشە دەلو - ينتەرەس پرەجدە ۆسەگو رۋسسكي، ناتسيونالنو-رۋسسكي، زەمليا، زانياتايا كيرگيزامي (كازاحامي- رەد.), نە ەست يح سوبستۆەننوست، ا گوسۋدارستۆەننايا. زاۆەدەنيە رۋسسكيح پوسەلەني ەست تاكايا جە گوسۋدارستۆەننايا نەوبحوديموست، كاك پوسترويكا ۋكرەپلەني، كوتورىە ۆ ورەنبۋرگسكوي ستەپي ۆوزدۆيگنۋتى نا لۋچشيح كوچەۆىح مەستاح يلي زيموۆكاح. رۋسسكي وسەدلىي ەلەمەنت دولجەن يح (كازاحوۆ) ۆىتەسنيت يز كرايا، يلي پەرەۆەستي ۆوۆسە".

كولونيزاتسيا ناچالاس ەششە پري پەترە پەرۆوم، كوگدا پولزۋياس تەم، چتو كازاحي پوگريازلي ۆ كروۆوپوليتنوي ۆوينە س دجۋنگارامي نا يح زەملياح بىلي ۆىستروەنى روسسيسكيە كرەپوستي. ەتو ۆوەننو-ينجەنەرنىە سوورۋجەنيا-يامىشەۆسكايا (1716), ومسكايا (1716),جەلەزينسكايا (1717), سەميپالاتينسكايا (1718), ۋست-كامەنوگورسكايا، كورياكوۆسكايا (1720) ي درۋگيە ۆوەننو-وبورونيتەلنىە پۋنكتى، سوستاۆيۆشيە ۆەرحنە-يرتىشسكۋيۋ لينيۋ، كوتورىە وزناچالي پرياموە ناليچيە ينوستراننوي ينتەرۆەنتسي ۆ كازاحسكوم حانستۆە. يمەننو ۆوەننوە داۆلەنيە نا وسلابشيح پوسلە 200-لەتنەي ۆوينى كازاحوۆ ستالو وسنوۆوي تاك نازىۆاەموگو «دوبروۆولنوگو پريسوەدينەنيا». وسۋششەستۆيۆ پولنىي زاحۆات كازاحسكيح زەمەل ۆوەننىمي سيلامي، تسارسكوە پراۆيتەلستۆو ناچالو پروۆوديت ۆ كراە تەرريتوريالنو-ادمينيستراتيۆنوە پەرەۋسترويستۆو. تاك، ۆ نارۋشەني ۆسەح دوگوۆوروۆ، ۆ 1822گ، حانسكايا ۆلاست بىلا ۋپرازدنەنا ي ۆۆەدەنا نوۆايا سيستەما ۋپراۆلەنيا " ۋستاۆ و سيبيرسكيح كيرگيزاح".

زاتەم ناچالوس ماسشتابنوە پەرەسەلەنيە پو ستولىپينسكوي رەفورمە كرەستيان يز تسەنترالنوي روسسي. سيتۋاتسيا مالو چەم وتليچالاس وت كولونيزاتسي ديكوگو زاپادا. پەرەسەلەنەتس وبلادال بولشيمي پراۆامي چەم تۋزەمەتس. ۆوەننىي گۋبەرناتور سىردارينسكوي وبلاستي پيسال: "كاجدوە رۋسسكوە سەلەنيە... موجەت يمەت ۆ بۋدۋششەم بولشوە زناچەنيە ۆ سلۋچاە كاكيح-ليبو ۆنەشنيح ۆوەننىح پرەدپرياتي. ۆووبششە پولەزنو بىلو بى وكرۋجيت كولتسوم رۋسسكيح سەلەني، ۆاجنەيشيە ناسەلەننىە تۋزەمتسامي پۋنكتى". پەرەسەلەنتسى راسسماتريۆاليس نە تولكو كاك ەكونوميچەسكايا بازا كولونياليزما ۆ كراە، نو ي كاك ۆوەننايا سيلا دليا بوربى س كازاحامي. «ۆووبششە جە زدەس رۋسسكي چەلوۆەك دولجەن بىت گراموتنىم ي ۋمەيۋششيم ۆلادەت ورۋجيەم",- پيسالي رۋسسكيە چينوۆنيكي. ەتو سەيچاس ۆ كازاحستانە درۋجبا نارودوۆ، ا يمپەرسكي رەجيم ۆوۆسە ەە ي نە جەلال.

ۆ رەگيونە فورميروۆالسيا ۆوەننىي حاراكتەر ۋپراۆلەنيا - چەرەز كرەپوست، چتو نەيزبەجنو ۆليالو نا وتنوشەنيا كولونيزاتوروۆ س مەستنىم ناسەلەنيەم. نەوبحوديموست جەستكو پرەسەكات ليۋبىە پروياۆلەنيا نەدوۆولستۆا سو ستورونى پوكورەننىح نارودوۆ ۆەلا ك تومۋ، چتو ۆلاستي زوركو سلەديلي، ۆىكازىۆايۋت لي پرەدستاۆيتەلي مەستنوگو ناسەلەنيا دولجنۋيۋ لويالنوست كو ۆسەم رۋسسكيم، ۆكليۋچايا نيزشيە سوتسيالنىە سلوي. ەتو بىلو مالو حاراكتەرنو دليا روسسيسكوي پوليتيكي: پەرەسەلەنتسەۆ رازۆە چتو وبەرەگالي وت ۆوورۋجەننىح ناپادەني، ۆ وستالنوم جە ۆلاستي نە ۆمەشيۆاليس، پرەدوستاۆليايا رۋسسكيم زەملەدەلتسام سپراۆلياتسيا سو سۆويمي ترۋدنوستيامي ساموستوياتەلنو. ۆ يتوگە، رۋسسكيە ۆ تۋركەستانە، ۆو-پەرۆىح، زناچيتەلنو مەنشە، چەم نا درۋگيح وكرايناح، ۆستۋپالي س مەستنىم ناسەلەنيەم ۆ نەپوسرەدستۆەننىي كونتاكت; ۆو-ۆتورىح، بىلي پوستاۆلەنى ۆ پولوجەنيە "گوسپود". ودنيم روسچەركوم پەرا ۆچەراشنەمۋ كرەپوستنومۋ رابۋ وتداۆاليس لۋچشيە كازاحسكيە زەملي، ا اۋلى وتپراۆليالي ۆ پولۋپۋستىننىە رايونى. تاكيە ۆ سشا نازىۆايۋت يندەيسكيمي رەزەرۆاتسيامي.

تۋزەمنوە ناسەلەنيە بىلو نيجە ۆ پراۆاح، چەم پەرەسەلەنتسى: رازۆە ەتو  نە كولونيزاتسيا؟ گلاۆنىم پۋگالوم دليا ناسەلەنيا تسەنترالنوي ازي ستال روسسيسكي سۋد. ەگو بوياليس، كاك ۆپروچەم، ۆسيۋ پراۆوۆۋيۋ سيستەمۋ. نە زريا اباي، پريزىۆايا ۋچيت رۋسسكي يازىك، نازىۆاەت گلاۆنۋيۋ پريچينۋ: بوروتسيا س روسسيسكيم سۋدەبنىم ي پوليتسەيسكيم پرويزۆولوم. ادمينيستراتيۆنومۋ داۆلەنيۋ ۆ تۋركەستانە پودۆەرگاليس ادۆوكاتى، سوستاۆلياۆشيە جالوبى وت يمەني تۋزەمتسەۆ. تاك ۆ يانۆارە 1877 گودا نا ودنوم يز پوداننىح پروشەني كازاحوۆ نا رۋسسكوم يازىكە پوسلەدوۆالا رەزوليۋتسيا: وبياۆيت ادۆوكاتۋ، پيساۆشەمۋ ەتو پروشەنيە، چتو "ەسلي ون بۋدەت زانيماتسيا سوچينەنيەم جالوب دليا تۋزەمتسەۆ، ون بۋدەت ۆىسلان يز كرايا كاك ۆرەدنىي چەلوۆەك".

و كولونيزاتسي موجنو پيسات منوگو، نو گەرويزيروۆات ەە ي لەگەنديروۆات ۆ كازاحستانە ەتو گراجدانسكوە پرەستۋپلەنيە. راۆنو كاك پيسات حۆالەبنىە وپۋسى روسسيسكيم رازۆەدچيكام، نەمالو پوسپوسوبستۆوۆاۆشيم كولونيزاتسي تسەنترالنوي ازي. نيكتو نە گوۆوريت، و توم، چتو ۆ ەتيح يستوريچەسكيح سوبىتياح نۋجنو ۆينيت پوتومكوۆ پەرەسەلەنتسەۆ. سەگودنيا وني راۆنوپراۆنىە گراجدانە كازاحستانا. پروستو نا يستوريۋ ماسكۋ لوجنوي تولەرانتنوستي نە نادەنەش. ليۋدي دولجنى زنات، چتو بىلو ۆ پروشلوم، چتوبى نە پوۆتوريت ەتوگو ۆ ناستوياششەم ي بۋدۋششەم. ۆ ەتوم ي ەست يستوريچەسكايا وتۆەتستۆەننوست.

ەپيلوگ

پوياۆلەنيە پودوبنوگو رودا ستاتەي  پوسلە زاسەدانيا ينفورماتسيوننوگو اكتيۆا سترانى ۆ استانە 23 فەۆراليا وچەن سيمۆوليچنو. ۆەد يمەننو تام بىلو وبياۆلەنو و نەوبحوديموستي يزۋچەنيا ناتسيونالنوگو يستوريچەسكوگو ناسلەديا. و سوزداني  تراديتسي ورگانيزوۆاننوگو ۋگلۋبلەننوگو يزۋچەنيا يستوري چەرەز پەرۆويستوچنيكي، كوتورىە سودەرجاتسيا ۆ ۆەدۋششيح ميروۆىح ارحيۆاح. ۋجە پورۋچەنو مينوبرازوۆانيا ي ناۋكي، مينكۋلتۋرى ي ينفورماتسي، ا تاكجە مينيستەرستۆۋ ينوستراننىح دەل سفورميروۆات گرۋپپى ۋچەنىح ي ناپراۆيت يح ۆ ارحيۆى روسسي، يرانا، كيتايا، ەۆروپى ي تۋرتسي، گدە حرانياتسيا دوكۋمەنتى پو كازاحسكوي يستوري. ي توگدا ۆسكروەتسيا نەمالو ينتەرەسنىح فاكتوۆ، كوتورىە پويدۋت ۆرازرەز س وفيتسيالنوي سوۆەتسكو-روسسيسكوي يستوريوگرافيەي. ەتوت پوزيتيۆنىي شاگ دليا مولودوي گوسۋدارستۆەننوستي رەسپۋبليكي كازاحستان ۋجە ۆىزىۆاەت نەپرياتيە ۆ وپرەدەلەننىح كرۋگاح.

ي پونياتنو، چتو وني ۆ پيكۋ دەيستۆۋيۋششەي ۆلاستي ناچنۋت ۆوسحۆالەنيە كولونيالنوگو پەريودا چەرەز اففيليروۆاننىە رەسۋرسى. پوسكولكۋ دليا نەكوتورىح ستران ناۆيازىۆانيە سۆوەي ۆەرسي يستوري ياۆلياەتسيا ودنيم يز وسنوۆنىح ينسترۋمەنتوۆ ۆليانيا. راز ۋج ني ەكونوميچەسكيم، ني پوليتيچەسكيم پوتەنتسيالوم پوحۆاستات نە موگۋت. تەم بولەە، چتو كازاحستان پو رازۆيتيۋ، پو پروۆەدەننىم رەفورمام داۆنو ۋجە نا گولوۆۋ ۆىشە، ك پريمەرۋ، سۆوەگو سەۆەرنوگو سوسەدا. ي ۆوزۆراتا نازاد ۋجە نەت، كاك بى كتو ەتوگو سيلنو نە جەلال.

دەلو دوحوديت دو گلۋپىح پروۆوكاتسي: بۋكۆالنو نا دنياح نا روسسيسكوم رەسۋرسە lenta.ru پريدۋمالي پري پوموششي «كازاحستانسكيح ەكسپەرتوۆ» ۆەرسيۋ و سەپاراتيزمە كازاحوۆ ۆ زاپادنوم كازاحستانە. ي ۆسە ەتو وت نەزنانيا كازاحسكوي يستوري.  چتو داجە ۆ پەريودى رازروزنەننوستي، كازاح نە دۋمال و سەپاراتيزمە، وششۋششايا سەبيا كاك ەدينۋيۋ ناتسيۋ. تاك دليا چەگو  پريمەنيايۋت «گريازنىە تەحنولوگي»؟ ۆ چەم پىتايۋتسيا ۋبەديت؟  پوەتومۋ كازاحام (ۆكليۋچايا ۆسە ەتنوسى) نادو بىت اككۋراتنەە س يستوريەي ي تراكتوۆكوي يح نا ينفورماتسيوننوم پولە.

ۆ ەتوم توجە ەست زاششيتا نەزاۆيسيموستي ناشەگو گوسۋدارستۆا. ي ەتو كاساەتسيا ۆسەح وتۆەتستۆەننىح گراجدان، ۆنە زاۆيسيموستي وت ەتنيچەسكوگو پرويسحوجدەنيا.

مى ميروليۋبيۆىي ي تولەراتنىي نارود، ي نۋجنو ۋۆاجات ەتو كاچەستۆو، ا نە ناگلو يم پولزوۆاتسيا.

رۋستەم ادامباەۆ،

يستوريك، پوليتولوگ

http://z001.kz/article/view?id=206

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1578
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2277
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3594