سارسەنبى, 24 ءساۋىر 2024
بىلگەنگە مارجان 6868 3 پىكىر 25 قازان, 2017 ساعات 12:33

ءجۇز - تەرريتوريالىق-اكىمشىلىك بىرلەستىك

 

«تاۋسىلماس كوپ سىر ەستىدىم،
ادامىنان ءۇش ءجۇزدىڭ.
تەرە بەرسەڭ تابىلار،
ءادىل كىسى بولعان سوڭ،
جۇرەك اڭساپ ساعىنار.
ءسوز جاردەمىن كورسەتكەن،
ازداپ ايتسام مىنالار:
ءبىرىنشىسى بەكاسىل،
توقسان ءۇش جاستا جونەدى،
قوقانداعى حانداردىڭ،
تورتەۋىن كوردىم دەپ ەدى» («تولە ءبيدىڭ تاريحى» جىرى -1941 ج.)
دەپ جىرلاعان قازانعاپ بايبولۇلىنىڭ (1889-1945) جىرلارىن وقىپ وتىرساق، 17-عاسىردىڭ باسىندا، ياعني ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم حاننىڭ تۇسىندا ء"جۇز" اتاۋىنىڭ ورنىندا "ۇلىس" ءسوزى قولدانىلعان سەكىلدى..

تومەندە وسى ماسەلەنى زەرتتەگەن عالىمداردىڭ پىكىرىن بەرىپ وتىرمىز.

س.امانجولوۆ: "قازاق ەلى، جەرى ءۇش جۇزگە موڭعولدارعا دەيىنگى كەزەڭدە X-XII عاسىرلاردا ءبولىندى"

ش.ءۋاليحانوۆ: «التىن وردا مەملەكەتىنىڭ ىدىراۋى كەزىندە قازاقتار وزدەرى كوشىپ جۇرەتىن جەرلەردە ءوز قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن وسىنداي ۇلكەن وداقتار قۇرعان".

ۆ.بارتولد: "قازاق جۇزدەرىنىڭ پايدا بولۋىنا گەوگرافيالىق فاكتور اسەر ەتتى. تابيعي-گەوگرافيالىق جاعدايعا يكەمدەلۋ جانە اۋماقتىق وقشاۋلانۋ جۇزدەردىڭ مادەني-شارۋاشىلىق ەرەكشەلىكتەرىن قالىپتاستىردى"

م.پ.ۆياتكين: "جۇزدەردىڭ قۇرىلۋىنا تابيعي-گەوگرافيالىق سەبەپتەرمەن قاتار، ساياسي وقيعالار اسەر ەتتى. جەكەلەگەن وردالار ەرەكشە ساياسي وداقتار رەتىندە حVI عاسىردا قالىپتاستى"

ن.ا.اريستوۆ: «جۇزدەرگە بىرىگۋ جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە شىققان".

ت.ي.سۇلتانوۆ: “XVI عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ۇلىس جۇيەسى بىرتىندەپ جۇزدەرگە اۋىسقان"

م.س.مۇقانوۆ: قازاقتىڭ جۇزدەرى ەتنوالەۋمەتتىك اعزانىڭ جوعارى ساناتتارىنىڭ ءبىرى. "ەتنوالەۋمەتتىك ورگانيزم" دەپ ەتنوستىق، الەۋمەتتىك، شارۋاشىلىق، ساياسي بىرلەستىكتەردى تۇسىنەمىز.

وزدەرىڭىز بايقاپ وتىرعانداي عالىمداردىڭ ەشبىرىنەن ء"جۇز - تۋىس رۋ-تايپالار بىرلەستىگى" دەگەن پىكىردى تاپپايسىز.. سوندىقتان، ء"جۇز" ۇعىمىن تۋىستىق جاقىندىقتى بىلدىرەتىن اتاۋ دەگەن سەنىمنەن قۇتىلاتىن كەز جەتتى.
قازاقتىڭ اراسىنا جىك سالىپ، بولشەكتەۋدى كوكسەيتىن ارانداتۋشىلار قاشاندا تابىلادى. وندايلارعا باتىل تويتارىس بەرىپ وتىرايىق...

ومىربەك شىنىبەكۇلى

Abai.kz

3 پىكىر