جۇما, 29 ناۋرىز 2024
نە كورىپ ءجۇرسىز؟ 15596 31 پىكىر 12 ناۋرىز, 2018 ساعات 02:36

ءستاليننىڭ ءولىمى. «ستالين ءوز سىدىگىنە ءوزى شىلانىپ جاتىر...»

بۇكىل كرەمل ورە-تۇرەگەلىپ وكپەسى ىسكەنشە وكىرەكشىگەن «ءستاليننىڭ ءولىمى» دەگەن ءفيلمدى قاراپ شىقتىم. قازىرگى ءپۋتيننىڭ باسقارۋىنداعى زومبيلەنگەن رەسەي جۇرتى مەن كرەمل يدەولوگياسى ءوز ازاماتتارىنا كورسەتۋگە قاتاڭ تىيىم سالىپ، دۋمانىڭ دۇمشەلەرى دۇرلىككەن بۇل تۋىندىنى بريتانيا مەن فرانتسيا بىرلەسىپ تۇسىرگەن.

«ءستاليننىڭ ءولىمى» ساياسي ساتيرالىق كومەديا جانرىنداعى ەڭبەك. سيۋجەتى مىناداي: 1953 جىلدىڭ 5-ناۋرىزى كۇنى كەڭەستەر وداعىنىڭ تىزگىنىن ۇستاعان تيران - يوسيف ستالين اجال قۇشادى.

قاندىقول ءستاليندى جەرلەۋ ءراسىمى اياقتالىسىمەن، كسرو تاعىنا تالاس باستالادى. تاقتالاسقا تۇسكەن باقتالاستاردىڭ ءبىرى – نيكيتا حرۋششەۆ بولسا، ەكىنشىسى – لاۆرەنتي بەريا.  بۇل ەكەۋى پوليتبيۋرونىڭ كارى سۇيەك، قۋ باس، ىشقىرى توقتامايتىن ىلعي شالدارىن وزدەرىنە قاراتپاققا جانتالاسادى. ول از دەگەندەي، ءستاليننىڭ بالالارى: سۆەتا دەگەن ءساۋسالىمىن ءبىرى، ۆاسيلي دەگەن ناكوسىن ەكىنشىسى اينالدىرا باستايدى. وزىنە قاراتپاققا، ارينە. ءسويتىپ، بۇل ەكەۋىنىڭ تالاسىنا سابەت ارمياسىن باسقارعان گەورگي جۋكوۆ ارالاسادى. اقىرىندا حرۋششەۆ پەن جۋكوۆ اۋىزجالاسىپ ءجۇرىپ، بەريانى ىعىستىرىپ شىعارادى.

ءسويتىپ «ءستالينىڭ ءولىمى» سابەتتەن قالعان سارقىنشاق تسەنزۋراعا ءىلىندى. ورىس پەن بەلارۋستە، سوسىن بىزدە دە ەكرانيزاتسيالانبادى.

جالپى كينوداعى ديالوگتار بادىك دەۋگە كەلمەيدى. اۋىزەكى تىلدە بار لەكسيكوندار. بۇل مانەردەگى ديالوگ باتىسقا دا، ورىسقا دا ءتان. ال ەندى قازاق تىلىنە ءتارجىمالانۋىنا كەلسەك، بالكىم مەنتاليتەتىمىزگە ساي ءماتىن جازۋعا بولار. دەسە دە فيلمدەگى نەگىزدى دەگەن ديالوگتار مەن تسيتاتالاردى تىزبەلەپ جازدىق. مىنە:

ماسكەۋ 1953 جىل

ءستاليننىڭ تىكەلەي باقىلاۋىندا بولعان جانە ونىڭ قاۋىپسىزدىگىن قورعاعان «نكۆد» 20 جىل ىشىندە سوۆەت حالقىنىڭ ۇرەيىن ۇشىرىپ، ۋىسىندا ۇستاپ كەلدى. ءستاليننىڭ قارا تىزىمىنە جاۋ بوپ ەنگەننىڭ بارلىعى نە جەر اۋدارىلدى، نە تۇتقىندالدى، نە اتىلدى.

 

«سول جىلى ستالينگرادتىڭ سۋىق بولعانى سونشالىق – ءبىز جىلىنۋ ءۇشىن نە ىستەمەدىك دەسەڭىزشى. ەرىككەندە تۇتقىنداعىلارعا گراناتا لاقتىراتىن ەدىك. ول بايقۇستار بۇتتارىنا جىبەرىپ، قورىققاننان ماس جەزوەكشەلەرشە سەكىرەتىن كەپ...»

«وتان ءۇشىن، ستالين ءۇشىن ولۋگە دە بولادى»

نيكيتا حرۋششەۆ

 «ول اكەم مەن باۋىرىمدى ولتىرگەندەي مەنى دە ولتىرەمىن دەسە دە مەن ونىڭ الدىندا وينامايمىن. مەنى ماجبۇرلەي المايسىزدار! قۇداي كۋا!»

ماريا ۆەنيامينوۆنا ن.حرۋششەۆتىڭ اشىناسى، پيانينوشى

«مەن شارشادىم. كىمنىڭ ءتىرى، كىمنىڭ ءولى ەكەنىن شاتاستىرا باستادىم...»

 گەورگي مالەنكوۆ

 

«قوش بول، مولوتوۆ، ەسكى دوسىم. ماڭگى قوش بول! ءيا، ول دا تىزىمدە بار. ءتاتتى ۇيىقتاڭدار!»

لاۆرەنتيي بەريا

«يوسيف ۆيسساريونوۆيچ ستالين! ءسىز ءبىزدىڭ ۇلتتى ساتىپ، ونىڭ حالقىن ءولتىردىڭىز. مەن ءسىزدىڭ ءولىمىڭىزدى قۇدايدان سۇرايمىن! تيران!»

ماريا ۆەنيامينوۆنا ن.حرۋششەۆتىڭ اشىناسى، پيانينوشى

«و قۇداي-اي! ول نە شالبارىنا ءسيىپ جىبەرگەن بە؟.. ءبىز ودان قالاي ايرىلىپ قالدىق. ونى ەشكىم الماستىرا المايتىن بولدى عوي…»

گەورگي مالەنكوۆ

«وي، سۇمدىق-اي! بالە ءۇيىرىلدى باسىمىزعا. ول جەردە جاتىر. مەنىڭ جۇرەگىم اۋىرىپ بارادى. قۇداي اتسىن، ءبىزدىڭ گەنسەك بوق-سىدىككە شىلانىپ جاتىر عوي. مەنىڭشە ول دارىگەر شاقىرعانىمىزدى قالار ەدى...»

نيكيتا حرۋششەۆ

«بارلىق ءبىلىمدى دارىگەرلەر گۋلاگ-تا نەمەسە ولگەن. ماسكەۋدە قالعان بارلىق دارىگەر – ساۋاتسىز…»

لازار كاگانوۆيچ

«ەندى ەش ۋايىمسىز دەمالا بەر مەنىڭ قىمباتتىم! ءارى قاراي مەن ءوزىم جالعاستىرامىن»

لاۆرەنتيي بەريا

«مولوتوۆتى تىزىمنەن الىپ تاستادى. بەريا ءبىز كۇتكەننەن جىلدام قيمىلداپ جاتىر. ءبارىبىر ءبىز باسىمدىققا يە بولامىز. وداق ءۇشىن جاڭارۋ ارتىق ەتپەس ەدى. رەفورما كەرەك...»

 نيكيتا حرۋششەۆ

ديالوگ:

مالەنكوۆ: - مەن وسى سيگەن كەزدە وفيتسەردىڭ تۇپ-تۋرا كوزىنە قاراعاندى جاقسى كورەم. اسەرى كەرەمەت...

بەريا: - ال مەن وفيتسەردىڭ تۇپ-تۋرا وزىنە سيگەندى جاقسى كورەم. ونىڭ اسەرى ءتىپتى كەرەمەت.

«وڭباي قالعىر حرۋششەۆ. مەن ءومىر بويى جۇرتتىڭ ءتىلىن كەسىپ ءجۇرمىن. بىراق مىنا ەسالاڭنىڭ اۋزىن جابا الماي-اق، قويدىم. بىزگە ماسكەۋدىڭ قاۋىپسىزدىگىن كۇشەيتۋ كەرەك...»

لاۆرەنتي بەريا

 «ۆاسيلي اراققا سىلقيا تويىپ، سىدىگىنە تۇنشىعىپ جاتاتىن ەسالاڭ. ال سۆەتلانا ەس بىلەتىن ادام...»

لازار كاگانوۆيچ

«قازىردەن باستاپ كىرىسۋىمىز كەرەك. بايگە باستالدى، كااگانوۆيچ. بىزگە قاماۋداعىلاردى بوساتىپ، تۇتقىنداۋدى توقتاتۋىمىز كەرەك. ءتىپتى شىركەۋدى رەفورمالاۋىمىز قاجەت...»

نيكيتا حرۋششەۆ

«سوۆەت ۇشاقتارى ەشقاشان قۇلامايدى. ستالين ەشقاشان قاتەلەسپەيدى»

«وڭكەي مالعۇندار، مەنىڭ اكەم سەندەردى سىبىرگە ايداپ جىبەرەدى»

ۆاسيلي ستالين، ءستاليننىڭ القاش ۇلى

«شۇعىل. ماسكەۋدى جابىڭدار. ەشكىمدى قالاعا كىرگىزبەڭدەر. بارلىق پۋنكتتەرگە نكۆد وفيتسەرلەرىن قويىڭدار. مولوتوۆتى سوڭعى تىزىمنەن الىپ تاستاڭدار. ەندى جاڭا تىزىممەن جۇمىس جاسايمىز. حانىمدار مەن مىرزالار! جاڭا ءداۋىر باستالدى! بەريا ءداۋىرى باستالدى!»

لاۆرەنتي بەريا

«سۆەتلانا، قانداي جاعداي بولسا دا مەن سىزدەردىڭ قاۋىپسىزدىكتەرىڭىزگە جاۋاپتى بولامىن. سىزدەردى ەشكىمگە تيگىزبەيمىن»

نيكيتا حرۋششەۆ

«ەي، يتتەر! مەنىڭ اكەمدى نە ىستەمەكسىڭدەر؟! سەندەر ونى ولتىرەسىڭدەر عوي. بيلىكتى بولىسپەكسىڭدەر عوي، ءيا؟! ال بولىسىڭدەر وندا. مىنە، الىڭدار... سەندەر ونىڭ ميىن اقتارىپ جاتىرسىڭدار. ونى جايىنا قالدىرىڭدار»

ۆاسيلي ستالين، ءستاليننىڭ القاش ۇلى

«ۆاسيلي، اينالامىزدا وڭكەي جىلاندار ءجۇر...»

سۆەتلانا ستالينا، ءستاليننىڭ قىزى

«كوسەم قازاسىنان كەيىن مىندەتتى تۇردە تراۋر بولۋى كەرەك»

17 باپ، 4 ءبولىم

«مىنە، تاعى كەزدەستىك. ءسىز وتە سابىرلىسىز. قۇددى كوكتەگى قۇسقا ۇقسايسىز. بىلەسىز بە، جەلمەن بىرگە تەڭسەلە بيلەگەن جاپىراقتايسىز. ءبىر كەزدەرى ءسىزدىڭ سىڭعىر ءۇنىڭىز ءبارىمىزدى ەلىتىپ اكەتۋشى ەدى، پولينا مولوتوۆا. ايتپاقشى، ايتۋدى ۇمىتىپ كەتىپپىن. ستالين ءولدى. ءيا، ءسىزدى وسى كۇيگە تۇسىرگەن سول ستالين ءولدى...»

لاۆرەنتي بەريا

ديالوگ:

حرۋششەۆ: - ۆياچەسلاۆ، مەن سەنى ەرتەڭگى كوميتەت وتىرىسىنا شاقىرا كەلدىم...

مولوتوۆ: - ول نە قىلعىن وتىرىس؟.. مەن نەگە ول تۋرالى ەستىگەن جوقپىن؟

حرۋششەۆ: - مولوتوۆ، ستالين مەن بەريا سەنى تىزىمگە ەنگىزدى.

مولوتوۆ: - ستالين بە؟ قۇداي-اي، مەن ونىڭ سەنىمىنەن شىقپاسام كەرەك قوي…

حرۋششەۆ: - سەن ءالى تۇسىنبەدىڭ بە؟.. بەريا سەنى بيلىكتەن ىعىستىرعىسى كەلەدى. مەن توۆاريشش بۋلگانينمەن سويلەستىم. ءبىز باسىم داۋىستى جيناۋىمىزعا بولادى.

مولوتوۆ: - ستالين مۇنداي سىبايلاستىقتى قولدامايدى.

حرۋششەۆ: - سايتان العىر ستالين ولگەن. مەن ونىڭ اقتارىلىپ جاتقان ىشەك-قارنىن كوردىم. سايتان السىن سەنى، ءبىز ىسكە كوشۋىمىز كەرەك...

مولوتوۆ: - جو-جوق. سەنە المايمىن. ەندى ونىڭ جوق ەكەنىنە سەنە المايمىن...

حرۋششەۆ: - تىڭدا بەرى، بەريا پولينانى ولتىرگەن ادام. سەن نە، ءوش العىڭ كەلمەي مە؟

مولوتوۆ: - نەمەنە، پارتياعا قارسى شىق دەيسىڭ بە؟ پولينا – قىلمىسكەر. مەن ونىڭ ءتيىستى جازاسىن العانىنا قۋانىشتىمىن. ول پارتيانى ساتىپ كەتتى...

حرۋششەۆ: - ول پارتيانى ساتىپ، ستالينگە قارسى جۇمىس جاسادى. ول قىلمىسكەر.

«قازادان كەيىن ورىنباسار ادام باس حاتشىنىڭ قىزمەتىن اتقارۋشى بولىپ تاعايىندالادى»

18 باپ، 3 ءبولىم

«مەن سوۆەت وداعىنىڭ باس حاتشىسىمىن. مەن حالىقتىڭ الدىندا جاقسى كورىنۋىم كەرەك»

گەورگي مالەنكوۆ

«تۇتقىنداۋدى توقتاتىپ، ءتىپتى قاماۋداعىلاردى بوساتساق قايتەدى؟ ستالين ستاتۋس كۆو-نىڭ تۇقىمىن تۇزداي ەتتى. ءيا، جاڭاسىن ويلاپ تاپتى.  ونىڭ جاساعان وزگىرىسى حالىقتىق بولدى ما، الدە راديكالدى ما؟ ليبەراليزاتسيا – حالىقتىق بولادى...»

مالەنكوۆ-بەريا

«ستالين قۇشاقتاپ تۇسكەن قىزدىڭ سۋرەتى بار ەدى عوي. بىزگە دە سونداي سۋرەت كەرەك. سول ارقىلى ءبىز «ستالين ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە» دەگەندى جەتكىزەمىز. دەرەۋ سول قىزدى تابىڭدار!»

گەورگي مالەنكوۆ

ديالوگ:

بەريا: - مەن دەپورتاتسياعا توقتاۋ سالىپ، قاماۋداعىلاردى بوساتۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتامىن. 31-باپقا سايكەس، 3 كۇن بۇرىن سانكتسيا سالىنعان تىزىمدەگىلەردى تۇتقىنداۋدى دوعارىپ، بۇيرىقتىڭ كۇشىن جويۋدى ۇسىنامىن!

كاگانوۆيچ: - بۇل دەگەن – ءستاليننىڭ سوڭعى تىزىمىمەن قۇيرىق سۇرتكەنمەن بىردەي عوي. جو-جوق.

مولوتوۆ: - بۇل رەۆوليۋتسيونەرلىك پيعىل...

بەريا: - تىڭداڭدار، ستالين قاتەلەستى. ءبىز قاتەلەستىك. مەن بۇعان جاۋاپتىلاردى تابامىن. ولار ءتيىستى جازاسىن الادى...

كاگانوۆيچ: - كىمدى الداماقسىڭ، لاۆرەنتي؟.. ءوزىڭدى-ءوزىڭ بە؟ ءبىز بۇل تىزىمگە قول قوياردا اقىرى نەمەن اياقتالاتىنىن بىلدىك!

مالەنكوۆ: - ستالين ستاتۋس كۆو-نىڭ كوزىن جويدى. جاڭاسىن جاساقتادى. ول – ليبەرال بولدى. راديكال-ليەرال بولدى.

حرۋششەۆ: - بۇل بەريانىڭ جۇرت الدىندا ۇپاي جيناۋ ءۇشىن جاساپ وتىرعان تىرلىگى...

مالەنكوۆ: - سونىمەن تۇتقىنداۋدى توقتاتۋدى كىم قولدايدى؟

مولوتوۆ: - مەن ءاردايىم ستالينگە ادال بولىپ كەلدىم. ول بۇل ءتىزىمدى جازدى. بىراق، ستالين ۇجىمدىق بيلىككە سەندى عوي... بىراق، ول بىرەۋدىڭ ىقپالىنا وڭاي بەرىلە سالمايتىن. ول ءوز دەگەنىندە تۇراتىن ادام ەدى. بالكىم، بىزگە سول جولدى ۇستانىپ، ءوزىمىز سەنگەن شىندىققا ارقا سۇيەگەنىمىز دۇرىس شىعار؟.. جوق. ۇجىمدىق جەتەكشىلىككە باس يزەپ، ۇجىممەن شەشىم قابىلداساق دۇرىس بولادى.

مالەنكوۆ: - داۋىس بەرەمىز. ءبىر اۋىزدان قابىلداندى.

 

«ستالين سونداي قورتىق ادام ەكەن عوي...»

ماريا ۆەنيامينوۆنا ن.حرۋششەۆتىڭ اشىناسى، پيانينوشى

«مەن وتە كوپ ءولىم كوردىم. بىراق، بۇل شىن مانىندە ەڭ ۇلكەن قازا»

گەورگي جۋكوۆ, سوۆەت ارمياسىنىڭ مارشالى

«ءستاليننىڭ دەنەسى ۇلكەن زالدا ءۇش كۇن جاتادى»

18 باپ، 5 ءبولىم

«وڭشەڭ باسىن بيت باسقان بەيشارا ماقۇلىقتار! ءاي، شەتەلدىك قوناقتار، سەندەردىڭ كوزدەرىڭشە ەڭ ۇلكەن قىلمىس جاسالىپ جاتىر. مىنالار مەنىڭ اكەمنىڭ ميىن ويىپ الىپ، امەريكاعا جىبەردى. مىنا ساتقاندار، نيۋ يوركتەگى سيونيستەرگە تابىنۋشى ساتقىندار سولاي ىستەدى...»

ۆاسيلي ستالين، ءستاليننىڭ القاش ۇلى

«شىركەۋ قىزمەتكەرلەرىن مەن شاقىرعان جوقپىن. ول قۇدايدىڭ ناقسۇيەرلەرىن مەن شاقىرعان جوقپىن. ولاردى شاقىرعان بەريا...»

«جاڭا ەرەجە. قالاعا كىرەتىن بارلىق پويىزداردىڭ جولىن اشىڭدار. ماسكەۋدىڭ قاقپاسىن اشىڭدار. ولار دا كوسەممەن قوشتاسۋعا حاقىلى...»

 نيكيتا حرۋششەۆ

«مەن بەرليندى العانمىن. مىنا بوققارىنعا شامام جەتپەيدى دەپ ويلايسىڭ با؟ ول قىزىل ارمياعا مەنسىز بۇيىرىق بەردى. جازاسىن الادى!»

گەورگي جۋكوۆ، سوۆەت ارمياسىنىڭ مارشالى

لاۆرەنتي بەريانىڭ سوت ۇكىمى:

«ءسىز ءوز مانسابىڭىزدى سوۆەت وداعىنا قارسى كەلىسىم جاساۋ ارقىلى اسىرا پايدالانعانىڭىز ءۇشىن; شەتەلدىك باسقارۋشىلاردىڭ مۇددەسىنە جۇمىس ىستەگەنىڭىز ءۇشىن; سونداي-اق كىسى زورلاۋ بابى بويىنشا 347 ىسكە قاتىسىڭىز بولعانى ءۇشىن; ساتقىندىق پەن انتيسوۆەتتىك كوزقاراسىڭىز ءۇشىن ايىپتالاسىز! سوت ءسىزدى ايىپتى دەپ تاۋىپ، اتۋ جازاسىنا كەسەدى!»

ۇكىمدى وقىعان – نيكيتا حرۋششەۆ

«مەن سەنى تاريحتا جەرلەدىم. ەي، شوشقاداي سەمىرگەن، بوققارىن بەريا، ەستيسىڭ بە؟!»

نيكيتا حرۋششەۆ

1953 جىلى لاۆرەنتي بەريا ولگەننەن كەيىن ورتالىق كوميتەت باقىلاۋدى ءوز قولىنا الادى. 1956 جىلى حرۋششەۆ پارتيانىڭ وزگە دە مۇشەلەرىن بيلىكتەن ءبىرجولاتا ىعىستىرىپ شىعارادى. ولاردىڭ قاتارىندا مالەنكوۆ پەن مولوتوۆ بولدى. اقىرى بار بيلىكتى ءوز قولىنا الادى. 1964 جىلى حرۋششەۆتى بيلىكتەن شەتتەتكەن – لەونيد برەجنەۆ بولدى.

ءتۇيىن. تۇيىندەيتىن تۇگى جوق. اق ورىس پەن سارى ورىستان كەيىن «ءستاليننىڭ ءولىمىن» قازاقستان دا ەكرانعا جىبەرمەدى. ونىڭ سەبەبىن وتكەن جولى تۇسىندىردىك. بۇل جولى ءفيلمنىڭ ديالوگتارىنا شولۋ جاسادىق.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz

31 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1570
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2265
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3564