L.N.Gumiylev atyndaghy
Euraziya últtyq uniyversiytetinin
rektory Erlan Sydyqovqa

Qúrmetti, Erlan Bәttashúly!

Siz ghylymy enbekting – mol bilim men tynbay zertteudi talap etetin jauapty júmys ekenin jaqsy bilesiz. «Ádebiyet – ardyng isi» degendey ghylymy júmys ta ataqqúmarlyqtan ada adaldyqty qajet eteri anyq. Eger zertteu nysany tarihy túlghalar turaly bolsa búl talap tipten kýsheyedi. Ghalym qolyndaghy ghylymy júmysyn óz ataghyn shygharu ýshin emes, sol úly túlghanynyng enbegin úrpaqqa jetkizu ýshin jasauy kerek emes pe? Al, Siz basqaryp otyrghan uniyversiytet oqytushysy Bauyrjan Imanghaliyev «El-shejire» qoghamdyq qoryna negizsiz aiyp taghyp, qordyng qazirgi preziydenti meni sotqa berdi.  

Ángimeni týsinikti bolu ýshin әriden bastasaq... 2013 jyly qazir men basshylyq etip otyrghan «El-shejire» qoghamdyq qorynan «Temirbek Jýrgenov shygharmalary» atty kitap jaryq kóripti. Kitapqa aty aityp túrghanday Jýrgenovting óz shygharmalary toptastyrylghan. Kitaptyng qúrastyrushysy (avtory emes) – belgili jýrgenovtanushy ghalym Bekarystan Myrzabay dep kórsetilgen. Búl kitapty avtorlyq enbek nemese monografiya deuge mýlde kelmeydi. 

Sonymen atalghan kitap 2013 jyly basylyp shyghyp, Qazaqstannyng býkil kitaphanalaryna taraydy. 2013 jyly «El-shejire» baspasyn jazushy Didahmet Áshimhanúly (әkem) basqaratyn. Ákem Didahmet Áshimhanúlynyng bastamasymen «El-shejire» baspasynan qazaqtyng talay alyptarynyng enbegi jaryqqa shyqty. Solardyng bireuine qatysty múnday dau tuatyn jaghday bolghan emes. Biraq, jaqynda siz basqaryp otyrghan uniyversiytetting oqytushysy Bauyrjan Imanghaliyev osy kitapqa baylanysty dau tughyza bastady. Aragha alty jyl salyp atqa qonghan ghalym búl kitaptyng avtory ózi ekenin aityp, baspamyzdy sotqa berdi. 

Birinshiden, alty jyl az uaqyt emes. Osynsha uaqyt jýrgenovtanushy ghalymnyng Jýrgenov jayly 580 bettik kitaptyng shyqqanyn bilmey jýrui mýmkin be? Búl sәl aqylgha qonymsyzdau әngime... 

Ekinshiden, Bauyrjan Imanghaliyev sotqa jazghan talap aryzynda «Jaqynda kitaphana sórelerin aralap jýrip, bir súmdyqqa tap boldym. 2013 jyly «El-shejire» baspasynan eki myng danamen shyqqan «Temirbek Jýrgenov shygharmalary» atty kitabymdy Bekarystan Myrzabay degen bireuding atynan shyqqanyn kórip tang qaldym» dep jazady. Búl rasynda solay ma?

Ýshinshiden, janaghy talap aryzda «baspa eki myng dana kitaptyng 50 danasyn ghana mening atymmen, al qalghan 1950 danasyn basqanyng atymen shygharghan» deydi. Búl kitaptyng eki myng danamen shyqqany anyq. Endi qyzyghy, alty jyl boyy búl kitaptyng bar-joghynan «habarsyz» Bauyrjan myrza sol kitaptyng qansha danasy óz atynan, qansha danasy ózgening atynan shyqqanyn (múny nege sýienip aityp otyrghanyn bilmeymin) qaydan alyp otyr? 

Tórtinshiden, jogharyda jazghanymyzday, talap aryzda «kitabym Bekarystan Myrzabay degen bireudin atynan shyghypty» dep jazdy. Biraq Bauyrjan Imanghaliyev Jýrgenov jayly jazghan enbekterining birinde dәl osy Bekarystan Myrzabaydy «jýrgenovtanushy ghalym» dep baghalaghan. Sonymen Bekarystan Myrzabay Imanghaliyev ózi moyyndaghanday ghalym ba, әlde ekinshi sózindegidey jay bireu me?! 

Qosh! Negizsiz taghylghan aiyptaghy múnday qisynsyz derekterdi tizbelemey negizgi jaytqa keleyin. Didahmet Áshimhanúly qaytys bolghannan keyin, әkemning isin jalghastyrayyn degen niyetpen «El-shejire» qoghamdyq qorynyng júmystaryn óz qolyma aldym.  

Men 2013 jyly búl qorda júmys istegen joqpyn. Sondyqtan búl kitaptyng basylu barysyndaghy mәselelerdi bilmeytinmin. 

2019 jyly aqpan aiynda Bauyrjan Imanghaliyev degen azamat habarlasyp «Temirbek Jýrgenov: Shygharmalary» atty kitaptyng avtory men edim, múnda Bekarystan Myrzabay dep jazylyp ketipti. Endi ekeumiz kezdesip, sóilessek» dedi. Alghashqy kezdesuimizde Bauyrjan Imanghaliyev әkemning atyna maqtau sózderin aityp, «jaqsy adam edi» dep jyly eske aldy. Ákemmen syilas adam ekenin aitqan son, shynymen de qatelik ketti me eken degen oimen, «endi ne isteu kerek?» degen kezde ol kisi «Birinshi maghan qate ketti dep hat jazyp ber, men studentterge kórsetuim kerek» dedi. Osy әngimening barlyghy uatsap (whatsupp) jelisinde túr. Sonymen osy hatty alyp alghan Imanghaliyev ózining talaptaryn kýsheyte bastady. Mәselen 1000 dana kitapty «Ruhany janghyru» baghdarlamasynyng emblemasymen shygharu jәne onyng túsaukeserin ótkizu jóninde maghan úsynys tastady. Osy sózderinen dereu kýmәndanghan men Almatygha qaytyp kelgen song qújattardy aqtardym. Sóitsem barlyq qújattarda kitaptyng qúrastyrushysy Bekarystan Myrzabay dep túr (Avtorlyq kelisim-shart, Mәdeniyet jәne aqparat ministrligining kelisim-sharty). Osyghan qaramastan «ózi joqtyng – kózi joqqa» salyp, әkem basqarghan kezdegi baspany kinәli etuden taymady. 

Artynsha, Bauyrjan Imanghaliyev búl mәseleni búrynnan bilmeytin adamday bizding qorgha shaghym týsirip, Sotqa deyingi talap aryzyn berdi. Sol jerde baghanaghy 1000 dana kitapty shygharu jayyna qalyp, talaby 11 600 000 tengege (on million) deyin ósip ketti. Sonyng ishinde 2 000 000 tenge moralidyq ziyan keltirippiz-mis. Qalghan 9 600 000 tenge qalay payda bolghany bizge belgisiz?! Olay deytin sebebimiz «Delovoy Mir Astana» degen baspadan әdeyi qate formatpen jәne ishki betterin «glyanespen» eseptetken Bauyrjan Imanghaliyev 4 800 000 tenge degen bagha úsynymyn alady. Artynsha ony eki esege kóbeytip, 9 600 000 tengege biraq sekirtedi.  

Sonday-aq, sotqa jazghan talap aryzynda ózin kitaptyng avtory retinde kórsetken. Anyghynda talasqan kýnning ózinde «kitap qúrastyrushysy» degen atqa ghana talasa alady. Sebebi búl kitap tolyqtay Temirbek Jýrgenovting óz enbegi. Eshqanday da monografiyalyq enbek emes. Sol ýshin ózin kitap avtory retinde kórsetui artyq әngime.

Ekinshiden, «El-shejire» qoghamdyq qory kommersiyalyq emes úiym. Baspa óz ónimderin satudan payda tabudy maqsat tútpaydy. Búl kitapty da satyp, payda kórgen joq. Sol ýshin bizden materialdyq shyghyn talap etui ne logikagha, ne migha syimaydy.

Eng manyzdysy, bizding qolymyzdaghy barlyq zandy qújattardy kitaptyng qúrastyrushysy Bauyrjan Imanghaliyev emes, Bekarystan Myrzabay dep kórsetilgen. Al talapkerding «mening Jýrgenovti zerttep jýrgenimdi elding bәri biledi, sol sebepti mening avtorlyq qúqyghym búzyldy» degen bir auyz sózi eshqanday da zandy qújatty almastyra almaydy emes pe? Iә bolmasa Ziyatkerlik menshik turaly birde-bir zandy qaghazy joq. Onyng Jýrgenovti zerttep jýrgenin elding bәri bilgen kýnning ózinde, búnday zertteumen kez-kelgen adamnyng ainalysugha qúqyghy bar, Jýrgenov múraraly eshkimning jeke menshigi emes ekenin Bauyrjan Imanghaliyev bilmey me?

Tipti Jýrgenovtanushy ghalym Tynyshbek Dayrabay búl kitaptaghy 70 payyz materialdardy ózi tapqanyn aitady. Osylaysha, әr ghalymnyng tam-túmdap jinaghan enbegin iyelenip, býginde onymen talasyp, sottasu qanshalyqty әdiletti? Ony bylay qoyyp, «maghan myng dana kitap shygharyp, túsaukeserin ótkizip ber» deytindey qanday haqysy bar?

Sonymen birge osyghan qatysty Feysbuktegi pikir-talasta Bauyrjan Imanghaliyev sottyng atynan jalghan sóileydi. Mәselen bylay jazghan: «Avtorlyq kelisim-sharttynnyng týpnúsqasy (original) bolmaghandyqtan sot kýmәndanyp zansyz dep tanydy» delingen. Áu, búl Bauyrjan Imanghaliyev sottyng atynan ótken shaqta zang shygharatyn kim edi?

Sóz sonynda aitarym, ótken ghasyrda qyzyl imperiyanyng qúrbany bolghan últ ziyalylarynyng enbegin oqyrmangha jetkizu abyroyly júmys. Osy baghytta qanshama ghalymdarymyz kóz mayyn tauysyp júmys istedi. Shang basqan arhivterdi qopardy. Sondaghy bar maqsattary úlylardyng ómir men shygharmalaryn bolashaq úrpaqqa úsynu bolatyn. Sol ghalymdardyng birde-biri alash ziyalylarynyng arqasynda óz ataghyn shygharudy maqsat tútqan joq. 

Qúrmetti, Erlan Bәttashúly! 

Siz basqaryp otyrghan uniyversiytetting oqytushysy Bauyrjan Imanghaliyevting jýrgenovtanushy ghalym ekenine kýmәnimiz joq. Biraq shyqqanyna sonsha kóp uaqyt ótken kitapqa talasyp, bitpeytin isti daulap otyrghany abyroyly әreket emes. Búl jerde sot aldynda mýlde jauap bere almaytyn eki adam – Temirbek Jýrgenov pen Didahmet Áshimhanúlynyng әruaghyn mazalap otyrmyz. Sebebi, kitap shyqqan kezdegi baspa diyrektory Didahmet Áshimhanúly 2015 jyly baqilyq bolyp ketti. Al qazirgi preziydenti men Dәulet Áshimhan ol kezde qorda júmys istemegendikten alty jyldyng aldyndaghy iske qalay jauap beruim kerek? Men tek qújattargha sýienemin. Múnyng syrtynda mening qolymda Bauyrjan Imanghaliyevting «maghan kitabymdy shygharyp ber» degen bopsalau sipatyndaghy әngimesining audio-jazbasy bar. Múny Sizge aityp otyruymnyng bir ghana sebebi bar. L.N.Gumiylev atyndaghy «Euraziya últtyq uniyversiytetining oqytushysy «reketerler» sekildi bopsalaumen ainalysyp jýr» degen syn Siz basqaratyn oqu ornyna abyroy әpermesi anyq. 

Bauyrjan Imanghaliyev myrza mening qatysym joq mәselege negizsiz sotqa sýireuin toqtatpaytyn bolsa, men L.N.Gumiylev atyndaghy «Euraziya últtyq uniyversiytetining oqytushysynyng «kitap shygharyp beresin» dep bopsalap jýrgenin aityp, sotqa aryz beruge mәjbýr bolamyn.

Qúrmetpen Dәulet Áshimhan,

«El-shejire» qoghamdyq qorynyng preziydenti.

Qosymsha: Abai.kz aqparattyq portaly erkin aqparat alany. Múnda oy jarystyryp, pikir almastyrugha әrkim qúqyly. Aldaghy uaqytta maqalada esim-soylary atalghan jekelegen azamattar redaksiyamyzgha jauap beruge niyetti bolsa, olardyng da pikirin beruge әzirmiz.

Abai.kz