ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى
ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ
رەكتورى ەرلان سىدىقوۆقا

قۇرمەتتى، ەرلان ءباتتاشۇلى!

ءسىز عىلىمي ەڭبەكتىڭ – مول ءبىلىم مەن تىنباي زەرتتەۋدى تالاپ ەتەتىن جاۋاپتى جۇمىس ەكەنىن جاقسى بىلەسىز. «ادەبيەت – اردىڭ ءىسى» دەگەندەي عىلىمي جۇمىس تا اتاققۇمارلىقتان ادا ادالدىقتى قاجەت ەتەرى انىق. ەگەر زەرتتەۋ نىسانى تاريحي تۇلعالار تۋرالى بولسا بۇل تالاپ تىپتەن كۇشەيەدى. عالىم قولىنداعى عىلىمي جۇمىسىن ءوز اتاعىن شىعارۋ ءۇشىن ەمەس، سول ۇلى تۇلعانىنىڭ ەڭبەگىن ۇرپاققا جەتكىزۋ ءۇشىن جاساۋى كەرەك ەمەس پە؟ ال، ءسىز باسقارىپ وتىرعان ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋشىسى باۋىرجان يمانعاليەۆ «ەل-شەجىرە» قوعامدىق قورىنا نەگىزسىز ايىپ تاعىپ، قوردىڭ قازىرگى پرەزيدەنتى مەنى سوتقا بەردى.  

اڭگىمەنى تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ارىدەن باستاساق... 2013 جىلى قازىر مەن باسشىلىق ەتىپ وتىرعان «ەل-شەجىرە» قوعامدىق قورىنان «تەمىربەك جۇرگەنوۆ شىعارمالارى» اتتى كىتاپ جارىق كورىپتى. كىتاپقا اتى ايتىپ تۇرعانداي جۇرگەنوۆتىڭ ءوز شىعارمالارى توپتاستىرىلعان. كىتاپتىڭ قۇراستىرۋشىسى (اۆتورى ەمەس) – بەلگىلى جۇرگەنوۆتانۋشى عالىم بەكارىستان مىرزاباي دەپ كورسەتىلگەن. بۇل كىتاپتى اۆتورلىق ەڭبەك نەمەسە مونوگرافيا دەۋگە مۇلدە كەلمەيدى. 

سونىمەن اتالعان كىتاپ 2013 جىلى باسىلىپ شىعىپ، قازاقستاننىڭ بۇكىل كىتاپحانالارىنا تارايدى. 2013 جىلى «ەل-شەجىرە» باسپاسىن جازۋشى ديداحمەت ءاشىمحانۇلى (اكەم) باسقاراتىن. اكەم ديداحمەت ءاشىمحانۇلىنىڭ باستاماسىمەن «ەل-شەجىرە» باسپاسىنان قازاقتىڭ تالاي الىپتارىنىڭ ەڭبەگى جارىققا شىقتى. سولاردىڭ بىرەۋىنە قاتىستى مۇنداي داۋ تۋاتىن جاعداي بولعان ەمەس. بىراق، جاقىندا ءسىز باسقارىپ وتىرعان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقىتۋشىسى باۋىرجان يمانعاليەۆ وسى كىتاپقا بايلانىستى داۋ تۋعىزا باستادى. اراعا التى جىل سالىپ اتقا قونعان عالىم بۇل كىتاپتىڭ اۆتورى ءوزى ەكەنىن ايتىپ، باسپامىزدى سوتقا بەردى. 

بىرىنشىدەن، التى جىل از ۋاقىت ەمەس. وسىنشا ۋاقىت جۇرگەنوۆتانۋشى عالىمنىڭ جۇرگەنوۆ جايلى 580 بەتتىك كىتاپتىڭ شىققانىن بىلمەي ءجۇرۋى مۇمكىن بە؟ بۇل ءسال اقىلعا قونىمسىزداۋ اڭگىمە... 

ەكىنشىدەن، باۋىرجان يمانعاليەۆ سوتقا جازعان تالاپ ارىزىندا «جاقىندا كىتاپحانا سورەلەرىن ارالاپ ءجۇرىپ، ءبىر سۇمدىققا تاپ بولدىم. 2013 جىلى «ەل-شەجىرە» باسپاسىنان ەكى مىڭ دانامەن شىققان «تەمىربەك جۇرگەنوۆ شىعارمالارى» اتتى كىتابىمدى بەكارىستان مىرزاباي دەگەن بىرەۋدىڭ اتىنان شىققانىن كورىپ تاڭ قالدىم» دەپ جازادى. بۇل راسىندا سولاي ما؟

ۇشىنشىدەن، جاڭاعى تالاپ ارىزدا «باسپا ەكى مىڭ دانا كىتاپتىڭ 50 داناسىن عانا مەنىڭ اتىممەن، ال قالعان 1950 داناسىن باسقانىڭ اتىمەن شىعارعان» دەيدى. بۇل كىتاپتىڭ ەكى مىڭ دانامەن شىققانى انىق. ەندى قىزىعى، التى جىل بويى بۇل كىتاپتىڭ بار-جوعىنان «حابارسىز» باۋىرجان مىرزا سول كىتاپتىڭ قانشا داناسى ءوز اتىنان، قانشا داناسى وزگەنىڭ اتىنان شىققانىن (مۇنى نەگە سۇيەنىپ ايتىپ وتىرعانىن بىلمەيمىن) قايدان الىپ وتىر؟ 

تورتىنشىدەن، جوعارىدا جازعانىمىزداي، تالاپ ارىزدا «كىتابىم بەكارىستان مىرزاباي دەگەن بىرەۋدىڭ اتىنان شىعىپتى» دەپ جازدى. بىراق باۋىرجان يمانعاليەۆ جۇرگەنوۆ جايلى جازعان ەڭبەكتەرىنىڭ بىرىندە ءدال وسى بەكارىستان مىرزابايدى «جۇرگەنوۆتانۋشى عالىم» دەپ باعالاعان. سونىمەن بەكارىستان مىرزاباي يمانعاليەۆ ءوزى مويىنداعانداي عالىم با، الدە ەكىنشى سوزىندەگىدەي جاي بىرەۋ مە؟! 

قوش! نەگىزسىز تاعىلعان ايىپتاعى مۇنداي قيسىنسىز دەرەكتەردى تىزبەلەمەي نەگىزگى جايتقا كەلەيىن. ديداحمەت ءاشىمحانۇلى قايتىس بولعاننان كەيىن، اكەمنىڭ ءىسىن جالعاستىرايىن دەگەن نيەتپەن «ەل-شەجىرە» قوعامدىق قورىنىڭ جۇمىستارىن ءوز قولىما الدىم.  

مەن 2013 جىلى بۇل قوردا جۇمىس ىستەگەن جوقپىن. سوندىقتان بۇل كىتاپتىڭ باسىلۋ بارىسىنداعى ماسەلەلەردى بىلمەيتىنمىن. 

2019 جىلى اقپان ايىندا باۋىرجان يمانعاليەۆ دەگەن ازامات حابارلاسىپ «تەمىربەك جۇرگەنوۆ: شىعارمالارى» اتتى كىتاپتىڭ اۆتورى مەن ەدىم، مۇندا بەكارىستان مىرزاباي دەپ جازىلىپ كەتىپتى. ەندى ەكەۋمىز كەزدەسىپ، سويلەسسەك» دەدى. العاشقى كەزدەسۋىمىزدە باۋىرجان يمانعاليەۆ اكەمنىڭ اتىنا ماقتاۋ سوزدەرىن ايتىپ، «جاقسى ادام ەدى» دەپ جىلى ەسكە الدى. اكەممەن سىيلاس ادام ەكەنىن ايتقان سوڭ، شىنىمەن دە قاتەلىك كەتتى مە ەكەن دەگەن ويمەن، «ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟» دەگەن كەزدە ول كىسى «ءبىرىنشى ماعان قاتە كەتتى دەپ حات جازىپ بەر، مەن ستۋدەنتتەرگە كورسەتۋىم كەرەك» دەدى. وسى اڭگىمەنىڭ بارلىعى ۋاتساپ (whatsupp) جەلىسىندە تۇر. سونىمەن وسى حاتتى الىپ العان يمانعاليەۆ ءوزىنىڭ تالاپتارىن كۇشەيتە باستادى. ماسەلەن 1000 دانا كىتاپتى «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ ەمبلەماسىمەن شىعارۋ جانە ونىڭ تۇساۋكەسەرىن وتكىزۋ جونىندە ماعان ۇسىنىس تاستادى. وسى سوزدەرىنەن دەرەۋ كۇماندانعان مەن الماتىعا قايتىپ كەلگەن سوڭ قۇجاتتاردى اقتاردىم. سويتسەم بارلىق قۇجاتتاردا كىتاپتىڭ قۇراستىرۋشىسى بەكارىستان مىرزاباي دەپ تۇر (اۆتورلىق كەلىسىم-شارت، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ كەلىسىم-شارتى). وسىعان قاراماستان «ءوزى جوقتىڭ – كوزى جوققا» سالىپ، اكەم باسقارعان كەزدەگى باسپانى كىنالى ەتۋدەن تايمادى. 

ارتىنشا، باۋىرجان يمانعاليەۆ بۇل ماسەلەنى بۇرىننان بىلمەيتىن ادامداي ءبىزدىڭ قورعا شاعىم ءتۇسىرىپ، سوتقا دەيىنگى تالاپ ارىزىن بەردى. سول جەردە باعاناعى 1000 دانا كىتاپتى شىعارۋ جايىنا قالىپ، تالابى 11 600 000 تەڭگەگە (ون ميلليون) دەيىن ءوسىپ كەتتى. سونىڭ ىشىندە 2 000 000 تەڭگە مورالدىق زيان كەلتىرىپپىز-ءمىس. قالعان 9 600 000 تەڭگە قالاي پايدا بولعانى بىزگە بەلگىسىز؟! ولاي دەيتىن سەبەبىمىز «دەلوۆوي مير استانا» دەگەن باسپادان ادەيى قاتە فورماتپەن جانە ىشكى بەتتەرىن «گليانەتسپەن» ەسەپتەتكەن باۋىرجان يمانعاليەۆ 4 800 000 تەڭگە دەگەن باعا ۇسىنىمىن الادى. ارتىنشا ونى ەكى ەسەگە كوبەيتىپ، 9 600 000 تەڭگەگە بىراق سەكىرتەدى.  

سونداي-اق، سوتقا جازعان تالاپ ارىزىندا ءوزىن كىتاپتىڭ اۆتورى رەتىندە كورسەتكەن. انىعىندا تالاسقان كۇننىڭ وزىندە «كىتاپ قۇراستىرۋشىسى» دەگەن اتقا عانا تالاسا الادى. سەبەبى بۇل كىتاپ تولىقتاي تەمىربەك جۇرگەنوۆتىڭ ءوز ەڭبەگى. ەشقانداي دا مونوگرافيالىق ەڭبەك ەمەس. سول ءۇشىن ءوزىن كىتاپ اۆتورى رەتىندە كورسەتۋى ارتىق اڭگىمە.

ەكىنشىدەن، «ەل-شەجىرە» قوعامدىق قورى كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىم. باسپا ءوز ونىمدەرىن ساتۋدان پايدا تابۋدى ماقسات تۇتپايدى. بۇل كىتاپتى دا ساتىپ، پايدا كورگەن جوق. سول ءۇشىن بىزدەن ماتەريالدىق شىعىن تالاپ ەتۋى نە لوگيكاعا، نە ميعا سىيمايدى.

ەڭ ماڭىزدىسى، ءبىزدىڭ قولىمىزداعى بارلىق زاڭدى قۇجاتتاردى كىتاپتىڭ قۇراستىرۋشىسى باۋىرجان يمانعاليەۆ ەمەس، بەكارىستان مىرزاباي دەپ كورسەتىلگەن. ال تالاپكەردىڭ «مەنىڭ جۇرگەنوۆتى زەرتتەپ جۇرگەنىمدى ەلدىڭ ءبارى بىلەدى، سول سەبەپتى مەنىڭ اۆتورلىق قۇقىعىم بۇزىلدى» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزى ەشقانداي دا زاڭدى قۇجاتتى الماستىرا المايدى ەمەس پە؟ ءيا بولماسا زياتكەرلىك مەنشىك تۋرالى بىردە-ءبىر زاڭدى قاعازى جوق. ونىڭ جۇرگەنوۆتى زەرتتەپ جۇرگەنىن ەلدىڭ ءبارى بىلگەن كۇننىڭ وزىندە، بۇنداي زەرتتەۋمەن كەز-كەلگەن ادامنىڭ اينالىسۋعا قۇقىعى بار، جۇرگەنوۆ مۇرارالى ەشكىمنىڭ جەكە مەنشىگى ەمەس ەكەنىن باۋىرجان يمانعاليەۆ بىلمەي مە؟

ءتىپتى جۇرگەنوۆتانۋشى عالىم تىنىشبەك دايراباي بۇل كىتاپتاعى 70 پايىز ماتەريالداردى ءوزى تاپقانىن ايتادى. وسىلايشا، ءار عالىمنىڭ تام-تۇمداپ جيناعان ەڭبەگىن يەلەنىپ، بۇگىندە ونىمەن تالاسىپ، سوتتاسۋ قانشالىقتى ادىلەتتى؟ ونى بىلاي قويىپ، «ماعان مىڭ دانا كىتاپ شىعارىپ، تۇساۋكەسەرىن وتكىزىپ بەر» دەيتىندەي قانداي حاقىسى بار؟

سونىمەن بىرگە وسىعان قاتىستى فەيسبۋكتەگى پىكىر-تالاستا باۋىرجان يمانعاليەۆ سوتتىڭ اتىنان جالعان سويلەيدى. ماسەلەن بىلاي جازعان: «اۆتورلىق كەلىسىم-شارتتىڭنىڭ تۇپنۇسقاسى (وريگينال) بولماعاندىقتان سوت كۇماندانىپ زاڭسىز دەپ تانىدى» دەلىنگەن. ءاۋ، بۇل باۋىرجان يمانعاليەۆ سوتتىڭ اتىنان وتكەن شاقتا زاڭ شىعاراتىن كىم ەدى؟

ءسوز سوڭىندا ايتارىم، وتكەن عاسىردا قىزىل يمپەريانىڭ قۇربانى بولعان ۇلت زيالىلارىنىڭ ەڭبەگىن وقىرمانعا جەتكىزۋ ابىرويلى جۇمىس. وسى باعىتتا قانشاما عالىمدارىمىز كوز مايىن تاۋىسىپ جۇمىس ىستەدى. شاڭ باسقان ارحيۆتەردى قوپاردى. سونداعى بار ماقساتتارى ۇلىلاردىڭ ءومىر مەن شىعارمالارىن بولاشاق ۇرپاققا ۇسىنۋ بولاتىن. سول عالىمداردىڭ بىردە-ءبىرى الاش زيالىلارىنىڭ ارقاسىندا ءوز اتاعىن شىعارۋدى ماقسات تۇتقان جوق. 

قۇرمەتتى، ەرلان ءباتتاشۇلى! 

ءسىز باسقارىپ وتىرعان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقىتۋشىسى باۋىرجان يمانعاليەۆتىڭ جۇرگەنوۆتانۋشى عالىم ەكەنىنە كۇمانىمىز جوق. بىراق شىققانىنا سونشا كوپ ۋاقىت وتكەن كىتاپقا تالاسىپ، بىتپەيتىن ءىستى داۋلاپ وتىرعانى ابىرويلى ارەكەت ەمەس. بۇل جەردە سوت الدىندا مۇلدە جاۋاپ بەرە المايتىن ەكى ادام – تەمىربەك جۇرگەنوۆ پەن ديداحمەت ءاشىمحانۇلىنىڭ ارۋاعىن مازالاپ وتىرمىز. سەبەبى، كىتاپ شىققان كەزدەگى باسپا ديرەكتورى ديداحمەت ءاشىمحانۇلى 2015 جىلى باقيلىق بولىپ كەتتى. ال قازىرگى پرەزيدەنتى مەن داۋلەت ءاشىمحان ول كەزدە قوردا جۇمىس ىستەمەگەندىكتەن التى جىلدىڭ الدىنداعى ىسكە قالاي جاۋاپ بەرۋىم كەرەك؟ مەن تەك قۇجاتتارعا سۇيەنەمىن. مۇنىڭ سىرتىندا مەنىڭ قولىمدا باۋىرجان يمانعاليەۆتىڭ «ماعان كىتابىمدى شىعارىپ بەر» دەگەن بوپسالاۋ سيپاتىنداعى اڭگىمەسىنىڭ اۋديو-جازباسى بار. مۇنى سىزگە ايتىپ وتىرۋىمنىڭ ءبىر عانا سەبەبى بار. ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى «ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى «رەكەتەرلەر» سەكىلدى بوپسالاۋمەن اينالىسىپ ءجۇر» دەگەن سىن ءسىز باسقاراتىن وقۋ ورنىنا ابىروي اپەرمەسى انىق. 

باۋىرجان يمانعاليەۆ مىرزا مەنىڭ قاتىسىم جوق ماسەلەگە نەگىزسىز سوتقا سۇيرەۋىن توقتاتپايتىن بولسا، مەن ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى «ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسىنىڭ «كىتاپ شىعارىپ بەرەسىڭ» دەپ بوپسالاپ جۇرگەنىن ايتىپ، سوتقا ارىز بەرۋگە ءماجبۇر بولامىن.

قۇرمەتپەن داۋلەت ءاشىمحان،

«ەل-شەجىرە» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى.

قوسىمشا: Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى ەركىن اقپارات الاڭى. مۇندا وي جارىستىرىپ، پىكىر الماستىرۋعا اركىم قۇقىلى. الداعى ۋاقىتتا ماقالادا ەسىم-سويلارى اتالعان جەكەلەگەن ازاماتتار رەداكتسيامىزعا جاۋاپ بەرۋگە نيەتتى بولسا، ولاردىڭ دا پىكىرىن بەرۋگە ءازىرمىز.

Abai.kz