جۇما, 29 ناۋرىز 2024
انىق-قانىعى 7622 18 پىكىر 23 قاراشا, 2017 ساعات 12:33

قازاقتىلدى سايتتار مەن ءداستۇرلى ونەردى مانسۇقتاۋعا ءسىزدىڭ حاقىڭىز جوق، ەربول ازانبەك!

ەربول ازانبەك - مەنىڭ جەرلەسىم. مەنەن ەكى-ءۇش جاس ۇلكەندىگى بار باۋىرىم. ونىڭ ىسكەرلىگىن، قارجىلىق ساۋاتتىلىق ءھام زاماناۋي جۋرناليستيكا سالاسىنداعى اتقارىپ جاتقان جۇمىستارىن جوعارى باعالايمىن. بىراق، كەيدە تىم بىلگىشسىنىپ، ەلگە، قالا بەردى بۇكىل ۇلتقا اقىل ايتىپ كەتەتىنىن قابىلداي المايمىن. ءبىزدىڭ ەلدە ەربول سەكىلدى "اقىلدى جىگىتتەر" تىم كوبەيىپ بارادى. سول سەبەپتى دە، بىردە "وسى سىزدەر قازاققا اقىل ايتۋدى قاشان قوياسىزدار؟" دەپ وزىنە ەسكەرتۋ جاساعانمىن. بۇ جولى باۋىرىم ءورىستىلدى سايتتاردىڭ جونىن كۇدىرەيتىپ، قازاقتاردىڭ، قازاقتىلدى ينتەرنەت باسىلىمداردىڭ نامىسىنا تيەتىن ءسوز ايتىپتى. ونى ورىستىلدىلەر جەردەن جەتى قويان تاپقانداي ءىلىپ اكەتتى. 

ەرەكە، سىزگە جۋرناليستيكانىڭ الىپپەسى تۋرالى ءسوز شىعىنداۋدىڭ قاجەتى جوق. مەنىڭ بىلەتىنىمدى ءسىز دە بىلەسىز. ءتىپتى، ەكونوميكالىق تاقىرىپقا ساۋاتتى جۋرناليستەردى دايىندايمىن دەپ ماڭداي تەرىڭىزدى توگىپ ءجۇرسىز. سوندىقتان ايتپاق ويىمىزعا توتەلەي كىرسەك...

ءسىز Facebook الەۋمەتتىك جەلىسىندە جازعان پىكىرىڭىزدە: ورىس ءتىلدى سايتتار قازاقشا نۇسقاسىن قوسا باستادى. بولاشاقتا بارلىعىندا قازاقشا نۇسقا بولادى. بيزنەستە تەك كليەنت بار. ونىڭ ءتىلى، ءدىنى، ءتۇرى ماڭىزدى ەمەس. تەك سوعان بەيىمدەلىپ، قاجەتتىسىن ۇسىنۋ كەرەك. قازاق اۋديتورياسى ءوسىپ كەلەدى. (ينستاگراممدا قايرات، تورەعالي، اشالاردىڭ اككاۋنتىندا وتىرعان 2 ملن ادامنىڭ ءبارى قازاق ءتىلدى). مۇنى ورىس ءتىلدى سايتتار كورىپ، ءبىلىپ وتىر. قوسىمشا اۋديتوريا ارتىق بولمايدى. سوندىقتان سوعان بەيىمدەلە باستادى. مۇنى ولار وتە وڭاي جۇزەگە اسىرادى. ەكءى-ءۇش قازاق ءجۋرناليستىن جالداپ، قازاقشا نۇسقاسىن قوسىپ، قاجەتتى كونتەنتتى ۇسىنىپ، كىرىسە بەرەدى. ال قازاق سايتتارىنا قيىن تيەتىن سياقتى" دەپسىز.

راس. ءسوزىڭىزدىڭ وتىرىگى جوق. قازىر ءورىستىلدى سايتتاردىڭ دەنى قازاق تىلىندە اقپارات تاراتا باستادى. ولاردىڭ قاجەتتى كونتەنتتى ۇسىنارىنا دا قارسى ءسوز ايتپايمىن. قاجەتتى كونتەنتىنىڭ سۇرى: قىز زورلاۋ، توسەك ماسەلەسى، بايدان شىعۋ سەكىلدى بەلدەن تومەن ۇياتتى ماسەلەلەردەن اسپاي وتىرعانىن ايتا كەتسەڭىز، مەن مىنا ماقالانى جازباعان دا بولار ەدىم. قازىر Nur.kz Karavan.kz-تەردىڭ (كوپ قوي، مۇنداي سايتتار) باستى جازاتىن تاقىرىبى - ءسىزدىڭ قارجىلىق ساۋاتىن اشا الماي جۇرگەن قازاعىڭىزدى ازعىن جولعا تۇسىرەتىن ماتەريالدار. مىنا مەملەكەتىڭىز وسىلارعا ميللياردتاپ قارجى قۇيىپ جاتقانىن نەگە ۇمىت قالدىردىڭىز؟ ءورىستىلدى سايتتار قازاق ۇلتىنىڭ ماسەلەسىنە كەلگەندە قاشان بىلەك سىبانىپ ەدى (ارينە، جۋرناليستيكانىڭ ماقساتى تەك انىق، شىنايى اقپارات تاراتۋ). قازاقتىڭ ماسەلەسىنە جۇرەگى ءدىر ەتپەيتىن كوپ سايت ۇلتتى قارالاۋعا كەلگەندە، ءوزىنىڭ ماقساتى تەك اقپارات تاراتۋ ەكەنىن ۇمىتىپ، ءتۇرلى فورمالارمەن قازاققا قارسى تۇياق سەرپىپ قالاتىنىن نەگە ايتپايسىز؟

مەنىڭ قىزىنا سويلەپ، پاتريوت بولىپ كورىنگىم كەلمەيدى. سوندا دا، اشىنعاننان اششى داۋسىم شىعىپ وتىر. ءسىز "مەملەكەتتەن ءبىر عانا Nur.kz-كە بولىنگەن اقشانى ون قازاق سايتىنا نەگە ءبولىپ بەرمەيمىز" دەپ ماسەلە كوتەرۋدىڭ ورنىنا امەريكادان كەشە عانا كەلگەن اعىلشىنعا ۇقساپ بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ وتىرسىز.

راس. قازىر قازاق سايتتارىنا قيىن سوعىپ تۇر. قازاقتىڭ مۇڭىن ايتار ماقالا شىقسا بولدى، سايت ءتۇرلى شابۋىلدارعا تاپ بولىپ، جالپ ەتىپ سونەدى دە قالادى. قازىر قازاقتىلدى IT ماماندار جەتىسپەيدى. قازاق ءتىلدى سايتتار عانا ەمەس، الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ جۇمىسى توقتاپ قالاتىن كەزدەردى دە كورىپ ءجۇرمىز. بىزگە قيىندىق وسى جاعىنان تۋماسا، باسەكەلەستىك ماسەلەسىنە كەلگەندە ورىستىلدىلەردەن كەم ەمەسپىز. بۇل ماقتان ەمەس، شىن ءسوزىم.

بۇل ءورىستىلدى سايتتاردىڭ تەحنيكالىق تۇرعىدا قاۋىپسىزدىگى مىقتى دامىعانىن كورسەتپەيدى. بۇل - اقپاراتتىق مايداندا قازاق تىلىنە تۇساۋ بولىپ كەلە جاتقان سانانىڭ وزگەرمەگەنىنىڭ كورىنىسى.

مەنىڭ قولىما ەرىكسىز قالام العىزعان ءسىزدىڭ مىنا ويىڭىز. "وقىرمانىن وزىنەن كۇشتى جوبا تارتىپ الىپ جاتىر. وعان ىلەسۋ ءۇشىن شتاتىن كوبەيتۋ، كونتەنتىن كۇشەيتۋ كەرەك. نە ورىس ءتىلىن قوسىپ، سولارمەن دەڭگەيلەس سايتقا اينالۋى كەرەك. وعان قارجى كەرەك. قارجى كوپشىلىگىندە جوق. شتاتتا ءۇش ادام". 

قازاق ءتىلدى وقىرماندى ورىستىلدىلەر تارتىپ الىپ جاتىر ەكەن. قوش! قازىر قازاق ەلدىك ماسەلەگە كەلگەندە ەڭىرەيتىن ۇلتقا اينالدى. بىلتىر جەر ماسەلەسى قوزعالعاندا قازاق دەگەننىڭ كىم ەكەنىن انىق بايقاعان بولارسىز. ءار الاش بالاسى اتقا قونۋعا دايىن وتىردى.

ورىستىلدىلەر وسىنى كورگەننەن كەيىن، كورىپ سەزىنگەننەن كەيىن قازاق تىلىنە كوڭىل بولە باستادى. ورىس تىلىندە اقپارات تۇتىناتىن قاۋىمنىڭ ازايىپ بارا جاتقانىن مويىنداي باستادى. بۇل نەگىزى وكىنەتىن ەمەس، قۋاناتىن جاعداي... ولاردىڭ قازاقتى مويىنداۋى باستالدى.

وسىنداي كەزدە ەلىمىزدە حالقىنىڭ سانى 20 پايىزعا جەتپەيتىن ورىس ۇلتىنىڭ ىعىنا جىعىلىپ،  "ولار ءبىزدىڭ وقىرماندى الىپ قويدى" دەپ ءبىز ورىس تىلىنە كوشسەك، ۇلتتى ساتۋ ەمەس پە؟ "بيزنەستە تەك كليەنت بار. ونىڭ ءتىلى، ءدىنى، ءتۇرى ماڭىزدى ەمەس" دەپ ۋردۋ تىلىندە اقپارات تاراتايىق، ەندەشە.

ورىستان كەيىن ەلىمىزدە كوپ ساندى دياسپورا سانالاتىن ءوز اعامىزدى اسپەتتەپ، وزبەكشە "گاپىرتەيىك", باسىلىمدارىمىزدى. قىتايشا بىلەتىن بەس ءجۇز مىڭنان اسا ورالمانىمىز بار دەپ، قىتايشا اقپارات تاراتا باستايىق.

ءورىستىلدى سايتتاردىڭ قازاقشاعا بەت بۇرۋى - تابيعي زاڭدىلىق. ال، "قازاق تىلدىلەر ورىسشا اقپارات تاراتسىن دەۋ" ەربول ازانبەك ايتاتىن ءسوز ەمەس.

ورىستىلدىلەرمەن دەڭگەيلەس بولۋدىڭ جالعىز جولى بار. ولارعا بولىنگەن قارجى قازاقتىلدىلەرگە دە بەرىلۋى كەرەك. مەملەكەتكە قازاقتىلدى سايتتار ەمەس، ورىستىلدىلەر ماسىل بولىپ وتىرعانىن، جىلىنا ميللياردتاپ اقشا ساۋىپ جاتقانىن، ول سايتتاردىڭ يەلەرى كىمدەر ەكەنىن ەكەۋمىز وتە جاقسى بىلەمىز. سوندىقتان، بۇ جەردە مەملەكەتكە تەلمىرۋ دەگەنگە باسقاشا قاراۋ قاجەتتىلىگىن ەسكەرتەمىن.

مەملەكەت ءوز ساياساتىن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن باسىلىمدارعا قارجى قۇيادى. بۇل مەملەكەتتىڭ قولداۋى ەمەس - مۇقتاجدىعى. ءابىلازوۆ سىندى بىرەۋدەن قارجى الىپ، وتانىمىزدىڭ شاڭىراعىن شايقالتىپ جىبەرمەۋ ءۇشىن ۇكىمەتىمىز ءيتتى دە بولسىن، اقشامەن قامداپ وتىر.

ءورىستىلدى سايتتاردىڭ سىرتتا رەسەي سياقتى ارقا سۇيەرى بار، ىشتە ۇكىمەتتەن تاعى قولداۋعا يە. ەكى جەپ، بيگە شىعادى. ال، قازاقتىلدى باسىلىمدار شەتتەن قارجىلاندىرىلمايدى. ولاردىڭ ەكىنشى وتانى جوق. وسىعان بولا باسەكەلەستىك دەپ بال اشۋعا بولا ما؟ جالاڭاش ايەلدىڭ سۋرەتتەرىن جاريالاپ، كونتەنت تارتۋدى قازاق بىلمەي وتىر دەپ ويلايسىز با؟

ۇلتتىق ماسەلەگە كەلگەندە تەندەردەن دە باس تارتقان باسىلىمدار بار. بۇل قارجى سالاسىن شەمىشكەشە شاشاتىن مامانعا دەلىقۇلىلىق بولىپ كورىنەر. بىراق، بۇل ءۇردىس الدا قالىپتى جاعدايعا اينالاتىن بولادى.

قازاقتىڭ جەرى، ءدىنى مەن تىنىنە قورعان بولىپ جۇرگەن سايتتاردىڭ جۇمىسىن جوققا شىعارىپ، "سەندەر ورىسشا اقپارات تاراتساڭدا، كەرەمەت بولىپ كەتەسىڭدەر" دەۋ ءۇشىن قانداي اقىل قاجەت ەكەنىن تۇسىنە الماي وتىرمىن.

مەنىڭشە، قازاق ۇلتىنىڭ (كەيبىر قازاق سايتتارىنا دا قاتىسى بار) سالت-ساناسىنا، مادەنيەتىنە كەرەعار اقپاراتتاردى تاراتۋعا زاڭ جۇزىندە شەكتەۋ قويۋ كەرەك (قىزداردى زورلاۋ، جىنىستىق قاتىناس، وسەك-اياڭ، ت.ب). ازعىندىقتى ناسيحاتتاعان كەز-كەلگەن باسىلىمعا تەندەر بەرىلمەۋى قاجەت.

سوندا، كىمنىڭ كىم ەكەنى بەتكە شىعادى؟

ءسوز سوڭىندا: "جاڭالىق تاراتاتىن قازاق سايتتارى تويدان سۇرانىس از، كونتسەرتى اقتامايتىن، مەملەكەتتىڭ قولداۋىن قاجەت ەتەتىن ءداستۇرلى مۋزىكا سالاسى سياقتى بولىپ قالماسا بولدى" دەپسىز. 

ءداستۇرلى مۋزىكانى قارالاپ وتىرسىز با، الدە جانىڭىز اشىپ وتىر ما؟ مەملەكەت ءوزىنىڭ قانداي مادەنيەتى بار ەكەنىن الەمگە كورسەتكىسى كەلسە، ءداستۇرلى ونەردى قولدايدى. قولداماسا، ءداستۇرلى ءان ونەرىنىڭ باعىلان باسى بوساعادا قالادى دەگەنگە ءوز باسىم سەنبەيمىن. 12 ميلليون قازاق امان تۇرعاندا ءداستۇرلى ءان بىرەۋگە الاقان جايىپ اقشا سۇراماق ەمەس.

سوندىقتان، قازاقتىلدى سايتتار مەن ءداستۇرلى ونەردى مانسۇقتاۋعا ءسىزدىڭ حاقىڭىز جوق!

مەنىڭ مۇنى جازباۋىما دا بولار ەدى. بىراق، اقيقات باۋىردان دا قىمبات بولار زامان تۋىپ كەلە جاتقانىن بىلدىرگىم كەلدى. ءبىر-بىرىمىزگە اقىل ايتقاندا اباي بولايىقشى! بىزدەن دە وتكەن بىلگىرلەر كوپ مىنا ەلدە!

قانات بىرلىكۇلى

Abai.kz

18 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1567
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2261
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3542