Azattyqtyng alghashqy jyldarynda aidyndaghy jelkendey keudesin maqtanysh kernep, jýregin ýkili ýmit shabaqtaghan qabyrghaly qazaq júrtynyng quanyshynda shek joq edi. Aqyry ghasyrlar boyghy ansar maqsatyna jetti, arman oryndaldy. Terezesi ten, keregesi keng tәuelsiz memleket ornatu baqytyna ie boldy. Alayda, esi ketken eski jýieden sony sorapqa týsu onaygha soqqan joq. Bilim men bilik syngha týsken zamangha kezikti. «Búlar óser me eken, ósher me eken» dep antalaghan, bir barmaghyn ishke býkken bóten pighyldar boy kóterdi. Sony angharghan júrtymyz danyshpan Abaydyn: «Birinning biring sóile sózin tosyp» degen aqylyna jýgindi. Shildey bytyramay, qyranday qyraghy bolugha bekindi. Aqyr sonynda sol ýde qazaqtyng baghyn ashty.

Osy bir almaghayyp zamanda is basynda jýrgen azamattar qay salada da belsendilik tanytty. Bel sheship, bilek sybanyp iske kiristi, jas memleketting irgetasyn qalasty. Onyng qabyrghasynyng berik, ghúmyryn bayandy etu jolynda ayanbay ter tógisti. Búl kezeng – tәuelsizdikke qol jetkizgen qazaqtyng kónili shalqyghan, ruhy aspanda shalyqtaghan as ta tók quanyshqa toly jyldary edi.

Sol tústa býtkil úiymdastyrushylyq júmysty ýilestiru isi – janadan qúrylghan Qazaqstan Respublikasy Preziydenti men Ministrler Kabiyneti apparatyna jýkteldi. Ay sanap demesek te, apta sanap apparat jeteli jigittermen, qaysar minez qyzdarmen tolyghyp jatty. Sonyng bir dәlelindey, intellektual, ghalym Marat Tәjin apparatqa qyzmetke keldi. Biz de sol ortada edik. Ol kezde Preziydent pen Ýkimet apparaty bóline qoymaghan shaq.

Alghashynda Marat Múhanbetqazyúly apparattyng Ishki sayasat bólimi mengerushisining orynbasary, artynan sol bólimning mengerushisi, Preziydent apparaty basshysynyng orynbasary jәne Aqparattyq taldau ortalyghynyng jetekshisi boldy.

Óz basym Marat Múhanbetqazyúlymen Ishki sayasat bólimining bastyghy bolghanda jaqyn aralastym. Jalpy jana bastyqtyng minezinen de, jýris-túrysynan da tektilik, degdarlyq angharylyp túratyn. Onyng bireudi maqtaghanyn da, maqtanghanyn da kórgen emespiz. Estigen de emespiz. Kelgen betten ol ózining iskerligi men ismerligine tәnti etti, kópting nazaryna ilikti. Júmysqa tiyanaqty, sózi salmaqty, kesek tirlikterge ghana mәn berip, úsaq-týiekke kónil audara bermeydi eken. Eldik iske kelgende әlemdik ýlgilerdi mysalgha keltiredi, algha tartady. Kesek oilap, keninen tolghaydy, arty men aldyna boylap – әr nәrsening astaryn andap, zerdelep otyrady. Qanday taqyryptyng bolsa da ghylymy negizine mәn beredi, saralaydy, salmaqtaydy. Jana bastyq bizdi qatang tәrtipke saldy. Hattargha qol qoydyratyn uaqytqa deyin kestege engizdi. Sóitip, Bólim júmysyna ghylymy jýie endi. Búl ózgerister Marat Múhanbetqazyúlynyng bilim dengeyining biyik, kózqaras kókjiyegining keng ekenin aighaqtap túratyn.

Bilim degennen shyghady, Marat Múhanbetqazyúly tәuelsizdikke deyin elimizdegi irgeli ekonomikalyq bilim ordasy Almaty Halyq sharuashylyghy inistitutyn tәmәmdap, qazirgi Ál-Faraby atyndaghy Memlekettik uniyversiytetting aspiranturasyn bitiredi. Sonynan filosofiya ghylymdarynyn

kandidattyghyn qorghaydy. Odan keyingi jerde әlemdik dengeydegi әleumettik sala boyynsha ghylymy izdenisterin jan-jaqty zerdeley kelip, elimizdegi oqymystylar arasynda alghashqylardyng biri bolyp, әleumettanu ghylymdarynyng doktory atanady. Búl sózsiz onyng qarym-qabletining jan jaqty, bilimining myqty, biligining beren ekenin dәiektegen mysal edi.

Bir joly alqaly jiyn ótip, el damuynyng jayy qozghalyp, túralaghan tús, ilgeri basqan is sóz boldy. Elbasynyng algha qoyghan mindetterinen tuyndaytyn tapsyrmalar boyynsha negizgi bayandamany Marat Tәjin jasady. Jan-jaqty barlap, keninen tolghaghan bayandamasynda jas ghalymnyng azamattyq bolmysy aiqyn angharyldy. Jana zamannyng әlemdik ekonomikasy men sayasatyn, ony óz elimizdegi naryqtyq damugha úshtastyru jolyndaghy oilary oramdy shyqty.

Jiynnan qatar shyghyp kele jatqanymyzda, Turizm, dene tәrbiyesi jәne sport ministri, buryl shashty Qaratay Túrysov aghamyz tanghalghanday bas shayqay bergen. «Qareke, ne boldy» degen súraghymyzgha: «Apyrmay, senderding myna jigittering tym tereng eken, tegeurindi eken! Týbi alysqa samghaytyn azamat!» - dep, Marat Múhanbetqazyúlygha aghalyq yqylasyn sezdirip, shyn sýisinis bildirgen.

Rasynda, ol kezde baytaq jerdi meken etken júrtymyzdy qiyndyq qyspaghynan shygharu jolyndaghy Túnghysh Preziydentting jol-jobasyn jelikken sayasattyng jeteginde jibermey, halyqty ertenine sendire otyryp, ýmitin oyatu jolyndaghy iygilikti júmystar Marat Tәjindey marqasqa jigitterge jýktelgen edi. Sol jýkti jolda qaldyrmay, barar jerine jetkizgen azamattardyng ýlgi isteri birte-birte tariyhqa ainala bastady.

Mening bir bayqaghanym – Marat Múhanbetqazyúly úranshyldyqty, jalpyldaghan jalang piardy jany sýimeytindigi. Ádette úranshyldyqtyng sony nauqanshyldyqqa әkelip soghatynyn qyzmetkerlerine eskertip otyratyn. Úrandamay-aq, aighaylamay-aq eldik isterdi aqyl bezbenine salyp naqty sheshuge tyrysatyn, ýnsiz ghana parasat payymymen atqaryp shyghatyn.

Tәjinning búl minezi - dala qyranynday alysty boljaytyn strateg túlghalargha ghana tәn qasiyetti anghartatyn.

Qay júmysta da ysylghan iskerligimen tanylghan Marat Tәjinning sodan keyingi enbek joly biyiktey bergen... Preziydentting memlekettik kenesshisi, Preziydent Ákimshiligi jetekshisining orynbasary, Preziydent Ákimshiligi Taldau jәne strategiyalyq zertteuler ortalyghynyng jetekshisi, Preziydentting Últtyq Qauipsizdik mәseleler jónindegi kómekshisi, Qazaqstan Respublikasy Qauipsizdik Kenesining hatshysy, Sybaylas jemqorlyqpen kýres jónindegi Memlekettik komissiyanyng tóraghasy qyzmetterin atqardy. Qazaqstan Respublikasy Últtyq Qauipsizdik komiytetin basqardy. Birshama jyl Qazaqstan Respublikasy Syrtqy ister ministri boldy. Al, 2009-2014 jyldary aralyghynda Preziydentting kómekshisi, Qauipsizdik kenesining hatshysy, odan song Qazaqstannyng Reseydegi Tótenshe jәne Ókiletti elshisi boldy. 2017 jyldan - Preziydent Ákimshiligi jetekshisining birinshi orynbasary, Memlekettik hatshy qyzmetterin atqardy.

Marat Tәjinning 1992 jyldan 2019 jylgha deyingi memlekettik qyzmette jýrip eldigimizding qalyptasuyna, egemendigimizding bekuine qosqan ýlesi úshan-

teniz. Sóz retinde birden aitayyn, Kóshbasshymyz Núrsúltan Nazarbaevtyng syndarly sayasatyn mýltiksiz oryndau isinde, ishki birligimizben qatar, әlemdik qauymdastyqqa kirigu, biylik pen ziyaly qauym arasynda dәneker bolu, qazaq diplomatiyasynyng bekemdigi, әriptes memleketter men strategiyalyq tereng tamyrlastyqty jalghay otyryp, dostyq qarym-qatynasty nyghaytu, ózge de júmystardyng altyn arqauyna Marat Tәjinning ózindik qosqan ýlesi mol, qoltanbasy aiqyn. Tipti Elbasynyng eldik jolyndaghy ainymas serigi, saliqaly sarbazy boldy deuimizge - dәiegimiz jetip artylady. Oghan jogharyda keltirgen qyzmet baspaldaqtary mysal bola alady.

Otandyq әleumettanu ghylymynyng izasharynda Marat Múhanbetqazyúly túr desek, artyq aitqandyq emes shyghar. Ol uniyversiytet oqytushylyghynan memleket jәne qogham qayratkeri, akademik dәrejesine kóterilgen túghyry myqty túlghagha ainalghan azamat. Qatarymyzda jýrgen osynday azamattyng azamattyghyn kóre bilu, jetistigine quanyp, shyqqan biyigine «bәrekeldi» dep tilektestik bildiru - qaysymyzgha da kisilik paryz degen oidamyn.

Negizinde, «strateg» degen sózdi ekining birine tely almaysyn. Búl әr adamnyng alysty boljar bolmysyna qaray, oy әlemining kendigine, baylamy men payym túnghiyghyna oray aitylsa kerek. Onday jandar tórt qúbylany týgendey alatyn, ary men baryn últ ertenine baghyttaytyn azamattar dep bilemin. Sonday adamdar ghana úrpaq bolashaghyna, onyng ruhany qúndylyghyna, til mәiegine, tarih taghlymyna boy úryp, jat aghymdardyng timiski tirligine aqylymen, aibynymen toytarys berip otyrmaq.

Tәuelsizdik jyldary Túnghysh Preziydentimiz memleket damuynyng san saladaghy baghyt-baghdaryn belgilegeni ayan. Ol baghdarlardyng jýieli iske asuy Marat Tәjin sekildi azamattargha jýkteldi. Sol baghdarlardyng qatarynda Elbasynyng «Tarih tolqynynda», «Mәdeny múra», «Ghylym qazyna», keyingi jyldarghy «Ruhany janghyru», basqa da eldik is-sharalar bar-dy. Al, alghash ret qazaq tiline audarylghan, әlemdik dengeydegi irgeli enbekter sanalatyn «100 kitaptyn» tizimin týzgen de Marat Múhanbetqazyúly ekeni mәlim.

Qysqasy, memleketimizding mәdeniy-ruhany ómirindegi bazbir taghdyrsheshti baghdarlamalardyng iydeyasyn úsynghan Tәjin ekenin biz jaqsy bilemiz.

2013 jyly Núrsúltan Nazarbaevtyng «Biz últtyng tarihy sanasyn qalyptastyru júmysyn jalghastyruymyz kerek», degen oiynan órbitip, Marat Tәjin Memlekettik hatshy lauazymynda jýrgende últtyq tarihty zerdeleu jónindegi vedomstvoaralyq júmys tobynyng qyzmetine ózi basshylyq jasady. Osy jyldary Tәjinning «Naghyz últtyq qadir-qasiyet – naghyz últtyq tarihtan bastalady» degen tamasha sózi ziyaly qauymnyng әli esinde.

Sol jyldary tarihshylar bas qosqan әigili jiynda Marat Múhanbetqazyúly tarihshylardyng әdistemelik jәne tildik jaghynan ózgeru qajettigin qadap aitqan edi. Alda túrghan mindetterding qatarynda jinaqtalghan tarihy qúndylyqtargha sergek qarau, últtyq әdet-ghúryptardy zertteu, tariyhqa qatysty ghylym salalaryn jýieleumen qatar ony últ tarihyna bet búrghyzu

kerektigin qozghady. Búghan qosa, «Últtyq tarih qoghamdyq ghylymdardyng arasynda ortalyq buyngha ainaluy tiyis. Biz sapalyq jana dengeyde Qazaqstan tarihynyng ortaq tújyrymdamasyn jasap shyghugha tiyispiz. Ol tújyrymdama býkil әlemdik tarihpen tyghyz baylanysta bolugha, Qazaqstannyng asa auqymdy tarihy ýderisterdegi, olardyng ózara baylanysy men ghylymy kezendenu jýiesindegi ornyn anyq kórsetuge tiyis. Qazaqstan turaly bizdegi jәne shet elderdegi tarihy materialdardyng barshasyn jinaugha, jýieleuge jәne jikteuge basa kónil bólu óte manyzdy», dep atap kórsetti. Tarihshylar qauymy Ortaziyalyq nomadtyq órkeniyetti zertteuding manyzdylyghyn eskere otyryp, qazaq etnosynyng arheologiyasyn, antropologiyasyn, etnografiyasyn, folikloryn, mәdeniyeti men dәstýrin zertteuge kýsh salyp, qazaqtardyng nomadtyq órkeniyetin zertteu salasynda ghylymy jәne ghylymiy-qoldanbaly zertteuler baghdarlamasyn dayyndau, tyng túrpattaghy tarih oqulyqtaryn jazu kerektigin de algha tartty.

Búl jiyn - ziyaly qauymdy dýr silkindirgen, tarihshylardy bir serpiltken manyzdy jiyn bolghany bәrimizding esimizde.

«Últtyq tariyhqa qyzyghushylyq nemese nemqúraylylyq – halyq mәdeniyetining aiqyn jәne naqty ólshemi. Ózining ótkenin úmytqan qoghamdy bolashaq ta úmytady. Beyneleri beybereket auysyp jatqan myna asa auqymdy әri úshqyr әlemdegi eng manyzdy qúbylnama men adastyrmas baghyt-baghdar – ózinning ata-babannyng kimder bolghanyn, mynau tarih tolqynynda ózimizding kim ekenimizdi bilu jәne úmytpau» degen Tәjinning tújyrymy býginde de ózekti.

Marat Múhanbetqazyúly san salaly qyzmette jýrgende azat elding kem túsyn toltyryp, joghyn týgendep, baryn baghalauda, azamattardy ardaqtauda údayy sergektik kórsetumen keledi. Ásirese isimen ýlgi, ónerimen ónege, ghylym men enbektegi jetistikterimen tanylghan sanlaq jastargha arnalghan «Qazaqstannyng 100 jana esimi» jobasynyng da jolyn ashqan bizding keyipker bolatyn.

Syrtqy ister ministri bolyp túrghan kezinde Tәjinge qayratker diplomat Saylau Batyrshaúlynyng qazaq tilining bedelin óz elimizde ghana kóterip qoymay, ózge júrttargha da tanytu maqsatynda - әldebir oqys jaghdaylargha sebepker memleketterge der kezinde tapsyrylatyn nota qazaq tilinde bolu kerektigin úsynghany bar. Ministr Tәjin búl úsynysty birden qoldap әketti. Tipti Ministrliktegi barlyq jinalystardy qazaqsha ótkizip, bayandamalardy memlekettik tilde jasau jóninde dәiekti júmys jýrgizgenine biz ózimiz de kuә bolghanbyz. Áriyne, ózge memleketterge jiberiletin resmy qújattardyng qazaq tilinde boluy - keybir memleketterding qarsylyghyna da úshyrady. Tipti sonyng saldarynan úsynymdarymyz ayaghyna jetpey qalghan jaghdaylar da bopty. Áytse de qazaq tili túghyryna myqtap qonatyndyghyna, búl bastamanyng týpting týbinde jýzege asatynyna senim bar. Onyng bastau búlaghynda Marat Tәjinnning túrghanyn keler úrpaq bilip jýrgeni lәzim.

Halyq kózi qyraghy, aldyndaghy aina sekildi, artyq-kemindi – bәrin de kórip bilip otyrady. Biz biletin aradaghy otyz jylgha tayau uaqyt ishinde Marat Múhanbetqazyúly turaly kól kósir sózdi, marapat maqtaudy әli kýnge esty qoymappyz. Búl bizding keyipkerimizding «Úlyq bolsang – kishik bolgha» taban

tiregendiginen shyghar. Bolmasa Marat Tәjinning bitim bolmysy, qogham damuyndaghy qyzmeti, shyqqan biyigi, jetken jetistigi, qayratkerlik qadamdary jayly ózi kóshin bastaghan әleumettanushy ghalymdar, zamandastary jazbayyn dedi deysing be. Úsynystar bolghan da shyghar. Biraq, keyipkerimizding tabighatyndaghy adamy asyl qasiyeti, qarapayymdylyghy ondaygha kóne qoymaghan sekildi. Biz búl jaghdaydy Tәjinning ishki mәdeniyetining biyiktigi, ruhany jaghynan kemeline jetkendigining jarqyn kórinisi dep qabyldadyq.

Túnghysh Preziydentimizding bir әdemi sózi bar, ol: «Biylik degenimiz - búl eng aldymen jauapkershilik», dep keledi. Ras, jauapkershilikten artyq ne bar! Ony sezingen azamattardyng abroyy biyik, bedeli zor. Olardyng aldynghy qatarynda Marat Tәjindey qarymdy qazaq túrghany aiday shyndyq. Jastargha Tәjin әleminen alar tәlim de, taghlym da molynan.

Endigi jerde búl ýrdis Preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng ústanymy, yaghny ýsh qanatty qaghida: sabaqtastyqqa, әdildikke, elding damuy men algha basuyna úshtasa beretini kónilge quanysh úyalatady. Ol ýshin «Tarihtyng barlyq kezeninde daudan da, jaudan da qazaq útylsa, tek birlik pen tatulyqtyng azdyghynan útylady» (N. Nazarbaev) degen qaghidany temirqazyq etip ústasaq útylmaspyz. Búl ústanym azamattyq qoghamgha da, sol qoghamnyng azamatyna da syn bolmaq. Búnday synnan tórt ayaghyn teng basqan túlparday sýrinbey ótken azamat Marat Múhanbetqazyúly Tәjin dep bilemin.

Álibek Asqarov,

jazushy, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, Memlekettik syilyqtyng laure

Abai.kz