Qanseyit ÁBDEZÚLY, Ál-Faraby atyndaghy QazÚU filologiya fakulitetining dekany, professor, QR mәdeniyet qayratkeri:

Qanseyit ÁBDEZÚLY, Ál-Faraby atyndaghy QazÚU filologiya fakulitetining dekany, professor, QR mәdeniyet qayratkeri:

- Qazirgi jas aqyn-jazushylardyng shy­­ghar­malaryn oqisyz ba? Býgingi kór­kem әdebiyet jayly qanday kóz­qa­ras­ta­syz?

- Býgingi qazaq әdebiyeti turaly oy qoz­gha­ghan kezde aldymen әdebiyetimizding damu-órkendeui Tәuelsiz memleketimizding ruhany órleu jolyndaghy maqsat-múratymen bagh­dar­las, sabaqtas ekenin aitu oryndy. Eli­miz egemendigin alghannan song ruhany qún­dy­lyqtarymyzdy, Alash arystaryn qay­tar­dyq. Uaqyt óte kele tarihymyzdy da tý­gen­dep jatyrmyz. Osyghan baylanysty, әriyne, әdebiyetke de jana taqyryptar keldi. Ádebiyetimizding baghyty ózgerdi. Qa­zir­gi jas aqyndar poeziyasyna qarap otyr­sanyz, Tәuel­sizdik iydeyasyn kóteretin, el­dik, últ­tyq qúndylyqtardy aitatyn poeziya qa­­lyp­tasyp keledi. Osy poeziyada jas aqyn­­­dar­dyng órleui, damuy ong nәtiyje be­rip, otyr. Olarda ózindik janalyqtary men al­gha qaray ilgerileu bayqalady. Jas­tarda búrynghyday taptyq iydeologiyalyq shekteu joq, senzura joq, bir sózben ait­qan­da, mým­kindigi mol. Ýlken taqyryptargha, adam­ger­shilik, últ taqyryptaryn arqau etu­ge bo­la­dy. Mýmkindigi barlyghynan, onyng au­qym­dyghy, óleng qúrylysyna, bunaghyna, úi­­qasyna, yrghaghyna degen shekteu joq bol­ghandyqtan, poeziya qazaq әdebiyetining kóshin bastap keledi. Eger aqyn iydeyalyq óte te­reng oiyn aitqysy kelse, ony ólenning kez kel­gen janrynda jetkize alady. Maraltay Rayym­bekúly, Jaras Sәrsek, Ámirhan Bal­qy­bekting poeziyasynan janalyqtardy jii bayqaymyn. Eng bastysy, búlar birin-biri qay­talamaydy. Ýsh aqyn da - óz qoltan­ba­syn tap­qan aqyndar. Orta buyn aqyndary Esen­­ghaly Raushanov, Temirhan Medetbek, Aman­han Álim, Temirghaly Kópbaevtar - bý­gin­gi ruhany súranysqa tolyq jauap berip, qoghamnyng damuyna ýlesin qosyp otyrghan aqyndar. Qarap otyrsanyz, qazirgi poeziya adamy qúndylyqtargha bet búrdy. Qazirgi aq­shanyng alghashqy oryngha shyghuy, dýniye­qo­nyz­dyqtyn, paraqorlyqtyn, baqqú­mar­lyq­tyn, taqqúmarlyqtyng birinshi qatargha shyghuy, múnymen qatar, qyzghanshaqtyq, ayaq­tan shalu, maqtanshaqtyq degenderding boy kóterui sonau Abaydyng tereng fiy­lo­so­fiya­lyq poeziyasynan tabylady. Qazaqtyng boyyn­daghy myndaghan min qazaq poeziya­sy­nyng negizgi taqyrybyna ainaldy. Jastar poe­ziyasynda qazirde tarihymyzgha ýnilu, últ­tyq múralargha den qon tendensiyasy basym boldy. Úly túlghalarymyzdy tiriltu nemese olardyng úly shygharmalaryn aitu negizgi oryngha shyqty. Bir ereksheligi, sonau jy­raular poeziyasyndaghy ýlgiler, ka­non­dar jastardyng shygharmashylyghynan ta­by­la bildi. Tarihy taghdyrymyzdy poeziya ti­li­men jyrlau beleng aldy. Odan nәr alu jә­ne ruhany qajettilikterimizge jaratu, әsi­rese jastardyng sanasyna izgilik úyalatu maqsatynda qazirgi qazaq poeziyasy edәuir jú­mystar atqardy. Osy turasynda qazaq prozasy da damyp keledi. Tútastay alghanda qazirgi qazaq әdebiyeti ýlken izdenis ýstinde der edim. Últtyq dengeyde ghana emes, әlem­dik dengeyge kóterilip otyr. HVI-XVIII ghasyrlardaghy klassikalyq әlem әdebiyeti ýlgileri qazaq tiline audaryldy. Guma­niys­tik­ke, izgilikke shaqyru maqsatyndaghy iz­de­nis­ter jasalyp jatqan tústa qazaq әdebiyeti toqyrau ýstinde, toqtap qaldy, bolashaghy joq degen sózderdi aitpauymyz kerek. Qazaq әdebiyeti qazir ózining maqsat-múratyn aiqyndap, ýlken arnasyn tauyp, jaqyn 10 jyldyqta oqyrmanymen tyghyz baylanysta bo­lady degen ýmittemiz.

- Býgingi kórkem әdebiyetting tiline qatysty qanday synynyz bar?

- Ár zaman, әrbir tarihy kezeng әde­biyet­ke óz tilin ala keledi. Biraq bizding HH gha­syrdaghy klassikalyq әdebiyetimizding tili bizding qazirgi tilimizden mýldem at ýzip ketken til deuge bolmaydy. Shynayy әdeby kórkem til, mening oiymsha, esh uaqytta qoghamgha, zamangha beyimdelmeydi. Sebebi ol - mәngilik qúndylyq. Sondyqtan da on­da­ghan ghasyrlar boyy qalyptasqan qazaq ti­li ózining qúnaryn joghaltpaydy. Men qazaq tilin óte bay til dep aita alamyn. Qazaq poeziyasyndaghy jas aqyndardyng izdenisterin aitqan kezde tildik izdenisterdi de qosar edim. Jaqsy sóz tirkesteri, sóz oram­dary, jaqsy kesteli jana sózder. Býgingi әdebiyetting tili jútap, toqyrap, toq­tap, súiylyp qalghan til emes. Ádebiyetting jan jýregi, kýre tamyry - til. Til joq jer­de әdebiyet joq. Ádeby tilimiz óte qúnarly, kóp qyrly әri taza. Múnyng sebebi bizding әde­by tarih HH ghasyr әdebiyeti, HIH ghasyr әdebiyeti, bes ghasyrgha sozylghan jyraular әdebiyeti degen ýsh qaynardan tarap otyr­ghandyghynan dep týsinuimiz kerek. Mine, osy qay­narlardy kóp oqyghan, iygergen, boyyna sinirgen qalamger, jazushy ya dramaturgter tarihta qalady. Al oqymaghandar eshqashan da әdebiyet maydanyna at izin sala almaydy. Keshe ghana 60-jyldardaghy Tәken Álim­qúlovtyn, Ábdijәmil Núrpeyisovtin, Qa­liy­han Ysqaqtyn, Sherhan Múrtazanyng jauhar tili әdebiyetti órkendetti. Múnyng sebebi olar qazaqtyng sózdik qoryn óz shy­ghar­ma­la­rynda oinatyp qoldana alatyndyghynda bolyp otyr. Al keshegi Múhtar Áuezovtin, Zey­nolla Qabdolovtyn, Aqseleu Sey­dim­bekterding sheshendigi men sóz qoldanu әdis-tәsilderi eshqashan da zaya bolmauy tiyis. Sondyqtan da qazirgi qazaq әdebiyetining ke­deylenip, súiylyp ketuine eshqanday negiz joq. Úly túlghalarymyz, danalarymyz, kór­nekti qalamgerlerimiz jasap ketken tildi biz molynan paydalanuymyz kerek. Qazir jana sóz tauyp, jana tirkesterge jýginip, «belesebed» oilap tabudyng qajeti joq. Tilimizding býkil qúnary da, sóli de klas­siy­kalyq әdebiyetimizde jatyr. Ol ýshin biz Abay Qúnanbaevtyn, Shәkerim Qúday­ber­dinin, Maghjan Júmabaevtyn, Jýsipbek Ay­mauytúlynyn, Múhtar Áuezovting tilin zerdeley zertteuimiz kerek. Qazirgi zamanda aqyn-jazushylarymyz keremet sóz tir­kes­teri men jana sózderdi әkelip jatyr dep aita almaymyz. Qazaqtyng kóne úghym­dary men ataularynyng barlyghy da, sony­men qatar qazaqtyng úly sóz óneri men she­shen­dik óneri de san ghasyrlar boyy әbden qyr­nalyp, elekten ótip, tórt ayaghynan teng túrghan, tórt qúbylasy teng keremet bay til. Álemde qazaq tilinen bay til joq. Kiyiz tuyrlyqty týrki halyqtarynyng barlyghy da qazaq tilin qúnary saqtalghan til dep moyyndap otyr. Býgingi ómir shyndyghyn ózimizding qúnarly tilimizde sóilete alsaq, odan artyq baqyt ta, mәrtebe de joq.

- Siz kóp jyldardan beri qazaq әdebiyetining tarihyn, qazaq prozasyn, onyng ishinde qazaqtyng suretker qalam­ger­lerining kórnektisi Tәken Álimqúlov shy­gharmashylyghyn ýzbey zerttep kele ja­tyrsyz. Búl zertteulerding endigi be­talysy qalay bolmaq?

- Eng birinshi kezekte 10 jyl búryn El­ba­symyzdyng tikeley bastamasymen qolgha alyn­ghan «Mәdeny múragha» airyqsha toq­ta­luymyz kerek, onyng qúndylyghyn aituy­myz kerek. «Mәdeny múra» degenimiz - mә­de­niyetting barlyq salasyn qamtityn ýlken memlekettik bastama. Sonyng ishinde әde­biyet­ke ýlken mәn berildi. Jaryqqa shyghyp jatqan «Babalar sózi»- jýz tomdyq enbek. Keshe ghana songhy әrpi basylghan on tomdyq - «Qazaq әdebiyetining tarihy» enbegi. Qazaq әdebiyetining tarihyn Áuezov atyndaghy Ádebiyet jәne óner instituty janr-janr­gha, kezen-kezenge bólip jazyp jatyr. Ózi­miz­ding qara shanyraq QazÚU-da da qazaq әde­biyetining qysqasha tarihyn eki tom etip shy­gharyp jatyrmyz. Qazirde janadan qúryl­ghan Abay instituty atalmysh taqy­ryp­qa bes tomdyq enbekti dayyndap ja­tyr. Alyp Er Túngha, yaghny ejelgi dәuir әde­biye­tinen bastalyp, qazirgi qazaq әdebiyetine deyingi tarihty qamtityn ýsh myng jyldyq әdebiyetti jazyp bitirdik. Osy salada «Mә­deny múra» baghdarlamasymen shyqqan 10 tomdyghyna qatystym. Onyng onynshy tomyn jazugha qatysyp, ýlken tarau jaz­dym. «Qazaq әdeby syny» degen taqy­ryp­taghy enbegim shyqty. Odan keyin Serik Qiy­ra­baevtyng jetekshiligimen eki tomdyq «Qazaq prozasynyng tarihy» atty enbegim shyq­ty. Onda men óner taqyrybyna jazyl­ghan býkil qazaq romandaryn jazdym. Al jiyr­ma jyl uaqyttay jazyp jýrgen taqy­ry­bym - ótken ghasyrdaghy, yaghny 60-70 jyl­dardaghy qazaq prozasynyng tarihy. Sonyng ishinde airyqsha bir serpilis bolghan tarihy taqyryp erekshe órkendedi.  Ýlken aqyndarymyz, dana­la­ry­myz, óner iyele­ri­ning obrazdary som­dal­ghan prozalyq shy­ghar­malar jaqsy damyghan kez boldy. Onyng basynda Múhtar Áuezov bas­ta­ghan Sәuirbek Baq­bergenov, Iliyas Esen­berliyn, Tәken Álim­­qúlov, Sәken Jýnisov, Ánuar Álim­ja­nov, Dýkenbay Dosjanov, Iliya Jaqanov, Múhtar Maghauiyn, Qabdesh Jú­madilovter boldy. Osy qalamgerlerding bar­lyghyn da qamtyp, «Qazaq әdebiyeti jәne qazaq әde­biyetindegi óner taqyryby» de­gen taqy­ryp­ty zerttedim. Keyin ony «Áde­biyet jәne óner» degen ýlken mo­no­gra­­fiyagha ainal­dyr­dym. Qorqyttyn, Abay­­dyn, Aqan seri­nin, Birjan saldyn, Sýgir, Tәttimbet, Yqy­las­tardyng beynelerin, olar­dyng an-qúsy men tazy itterin, kýileri jayly jazylghan shygharmalardy zerttedim. 1960-80 jyl­dary qazaq qalamgerleri osy taqyrypqa ýlken betbúrys jasady. Kenes ókimeti túsynda senzura, tapshyldyq degen sekildi kedergiler túrghanda últtyng taghdyry men tarihyn jaza almaytynsyz. Al mә­de­niye­ti men ónerin jazugha bolady. Osy jol­men tam-túmdap bolsa da ta­­riy­hymyzdy qolgha aldyq. Sonda biz HIH gha­syrdaghy zamannyng tarihy shyndyghyn kór­sete al­dyq. Mәselen, Ánuar Álimjanov eng alghash ret Mahambetting beynesin ja­sa­ghan, odan keyin Tәken Álimqúlov Mahambet taqy­ry­byna bardy. Odan keyin Marat Mә­jitov tútas bir povesti arnady. Sol sekildi Iliyas Jansýgirov bir kezderde ataqty «Qú­lager» degen poema jazyp edi, al keyin Sә­ken Jýnisov eki tomdyq «Aqan seri» atty ro­man jazdy. Onyng aldynda Súltanmahmút To­rayghyrovtyng beynesin Dihan Ábilov «Aqyn armany» degen shygharmasynda ar­qau etip edi, keyinnen ol taqyrypqa qayta oral­dy. Shoqan Uәlihanov beynesine ýlken tuyn­dy jazghan Sәbit Múqanov edi, al keyin­nen Sәuirbek Baqbergenov ol taqy­ryp­qa qayta oraldy.

Mine, osy taqyryp mening zertteu ny­sany etip alghan taqyrybym edi. Sonyng týp-qazyghy Tәken Álimqúlov prozasy bolghan edi. Tәkenmen qatar qalam terbegen on shaq­ty qalamgerlerdi barynsha zerttep, jaz­dym. Búl jerde negizgi nysanym túl­par­lar turaly jazylghan shygharmalar edi. Jәne de osy taqyrypty jarqyratyp, dýr­ki­retip jazghan qalamger Tәkeng edi. Tәkeng tu­raly eki monografiya, jekelegen bes kitap jazdym. «Ádebiyet jәne óner» degen mo­nografiyam «Qazaq uniyversiyteti» bas­pa­synan tútas basylyp shyqty.

Jaqynda bir professorymyz AQSh-qa baryp qaytqan eken. Sonda Amerikanyng eng ataq­ty Eli uniyversiytetining kitaphanasynda mening Tәken Álimqúlovqa arnalghan «Arys» baspasynan shyqqan kitabym bar eken. Qazaq­standyq professor sol kitapty kórip, ar­nayy alyp oqyghan eken. Búl neni bil­di­redi? Búl sonau Amerikada bizding qazaq qalamgerlerin zerttep jatyr degen sóz. Al qa­zirde qazaqtyng synshylary jayly se­riya­ly maqalalar jazyp jatyrmyn. Olar­dyng ishinde Asqar Sýleymenov, Tó­legen Toq­bergenov, Saghat Áshimbaev, Saylaubek Júmabek, Zeynolla Serikqaliyev, Rymghaly Núr­ghaly aghalarymyz bar. 1960-70 jyl­darda qazaq synyna bir shoghyr talantty syn­shylar keldi. Búlardyng barlyghy da әlemdik әdebiyetting janalyqtaryn iygergen, әlemdik әdeby syndy iygergen, intel­lek­tualdyq dengeyi óte joghary, jan-jaqty, kóp qyrly synshylar bolatyn. Olar bizding qazaq әdeby synyn jana bir biyikke kóterdi. Olardyng aldynda Serik Qirabaev bastaghan agha synshylar, Zeynolla Qabdolov, Nygh­met Ghabdulliyn, Túrsynbek Kәkishevter әde­biyet synyna 50-jyldary keldi ghoy. Al 70-jyldary Zeynolla Serikqaliyev bas­taghan ýlken buyn keldi. Qazirde solardyng shy­gharmashylyghyn tereng zerttep jýrmin. Qa­zirgi ghylymy izdenisterimning bir baghyty osy. Osy synshylardyng shygharmashylyghyn to­lyq qamtyp, maqalalardy tolyqtyryp je­ke bir ýlken kitap shygharu oiymda bar. Ja­qynda «Qazaq әdebiyeti» gazetine «Qa­raghaydyng qarsy bútaghynday» degen Say­laubek Júmabek turaly maqalam shyqty. Saylaubek Júmabek qazaqtyng ýlken әri ta­lantty synshysy bolatyn. Ómirden ót­ke­nine bes jylday uaqyt ótti. Búl kisi prozada da, poeziyada da, dramaturgiyada da 50-80 jyl­darda qalam terbegen qalamgerlerding әrqaysysyna bir-bir kitap arnaghan ýlken synshy ghoy. Sherhan Múrtazagha «Júldyzdy núrly suretker», Qaltay Múhamedjanovqa «Titan dramaturg», Qalaubek Túrsyn­qú­lov­qa «Qazyghúrttyng perzenti», Tahauy Ah­ta­novqa «Talant tektonikasy» atty en­bek­terin ar­na­ghan edi. Qazirde ózim QazÚU-da 70-80 jyl­dardaghy qazaq prozasy men óner ta­qyrybynda sabaq berip jýr­gen­dikten, 10-nan astam shәkirtim osy ta­qyrypta kan­diy­dat­tyq enbek qorghady. Al ýsh shәkirtim dok­torlyq dissertasiya qor­ghady. Biri Ábish Kekil­baevtyng shyghar­ma­shy­lyghy, ekinshisi Tәuel­sizdik jyldaryndaghy izdenister, al ýshin­shisi qazaq po­ves­terinen qorghady. Aldyma qoyghan maq­satym - tútas qazaq prozasynyng tariy­hyn tolyqqandy zertteu. Býginde osy ba­ghyt­ta ózim de, shәkirtterim de izdenis ýstindemiz.

- Ghalamtordyng kórkem әdebiyet ti­li­ne, әdebiyettanugha yqpalyn bayqap otyr­­syz ba? Jalpy, aqparattyq teh­no­­logiyanyng әdebiyetimizge, sóz ónerine alyp-qosary ne bolmaq?

- Qazirde ghalamtor betinde kórkem әdebiyetting keremet núsqalary jariyalanyp jatyr dep aita almaymyn. Bolmasa, solar turaly syn pikirler, talqylaular bolyp ja­tyr dep oilamaymyn. Ghalamtordy ózim kýnde qadaghalap otyrmasam da, boljammen bilemin. Bayqap otyrsanyz, mәdeniyetimiz, ruhaniyatymyz, әdebiyetimiz әli de ghalamtor betinen tabylmaydy. Bir atap ótkim kelgeni, bas­pasóz betterinde jariyalanghan jaqsy ma­qalalar bar. Olardyng gazet say­ttarynda jariyalanuy jaqsy sheshim. Onda jekelegen qayratkerler men túlghalardyng әrtýrli saladaghy oi-pikirleri boluy mým­kin. Osy baghytta biz jaqsy ilgeriledik dep oi­laymyn. Al, ókinishke qaray, qalam­ger­le­rimizding shygharmalary nemese olargha degen syn pikirler ghalamtor betinen kórin­bey­di. Mysaly, Múhtar Maghauinning «Jar­maq» romanyna degen ýlken-ýlken pikirler әli kýnge deyin joq. Dýkenbay Dosjannyn, Qalihan Ysqaqtyn, Sherhan Múrtazanyng jana shygharmalary turaly ghalamtordan pi­­kir­ler tappaysyz. Úsynarym, ja­riya­la­nyp jatqan shygharmalargha ghalam­tor­lar­da qysqasha ghana annotasiyalar berilip otyr­sa, synshylardyng bolmasa jazushylardyng bir-birining shygharmalaryna degen pi­kir­lerin ghalamtorgha engizse. Biraq qazaqtildi ghalamtor jaqsy damyp kele jatyr. abai.kz, masa.kz, egemen.kz degen sekildi sayttar ashy­lyp jatyr. Olardy ashyp qaraytyn bolsanyz, biraz dýniyeni oqy alasyz. Óz ba­sym abai.kz-ti ýzbey oqyp otyramyn. Onda ylghy tosyn oi-pikirler, ótkir kózqarastar, kerekti mәseleler aitylyp qalady. Ózim kóbirek syn aitylghan maqalalardy oqiy­myn. Sebebi syn bar jerde algha qaray ilgerileu bar. Ózining últyna, halqyna jany ashyp qaraghan adam ashy pikir aituy kerek. Bir ereksheligi, qazirde sol pikirlerdi qa­lam­­gerlerge qaraghanda jurnalister kóp ja­zady. Ghalamtorda publisistikanyng birin­shi oryngha shyghyp ketken sebebi sol. Kór­kem әdebiyetting ruhany kóshke ilesuine ýlken dayyndyq kerek. Biraq búdan qo­ryq­pau kerek. Qoghamdyq oi-pikirdi jauynger jur­nalister qozghauy kerek.

- Elimizdegi joghary oqu oryn­da­ry­nyng qara shanyraghy - QazÚU-gha fiy­lo­log  bolamyn dep kelip jatqan student­ter jayly ne aitugha bolady?

- Qúdaygha shýkir, qazaq tili men әdebiyeti mamandyghyna súranys әli kýnge deyin óte kóp. Qazaq әdebiyetin zertteymin, osy ma­man­dyqty tandaymyn degen balalar jyl­dan-jylgha kóbeyip keledi. Men múny fiy­lo­logiya fakulitetining dekany retinde to­lyq senimmen aita alamyn. Jyl sayyn Qazaq­standa qazaq әdebiyeti men tiline bay­la­nysty 300 grant bólinedi. Sonyng 200 grantyn útyp alghan bala bizding oqugha kelip qújat tapsyrady. Mysaly, byltyr bizge týsken 400 talapkerding jartysynan kóbi - qazaq tili men әdebiyetin tandaghan ba­la­lar. Biyl 380 bala qabyldasaq, onyng 280-i - qazaq tili men әdebiyetine baratyn ba­­la­lar. Búl neni bildiredi? Bolashaqta әde­­biyetimdi zertteymin, tilshi ghalym, әde­biyetshi gha­lym bo­lamyn degen jigitter men qyz­dar. Al ar­ghy jaghynda jazushy, qa­lam­ger, aqyn bola­myn degen ýlken arman әr­qay­sysynda da bolatyn dýniye. Búdan bizding qazaq әde­biye­tining bolashaghyna nyq senimmen qa­rauy­myzgha bolady. Sondyqtan da qazaq tili men әdebiyetine bólinetin mem­le­kettik granttar tek kóbeye berui tiyis. Odan memleket te, últ ta útylmaq emes. Bir erek­sheligi, filolog bo­lamyn dep keletin balalardyng kóbi - auyldan kelgen balalar. Búl - auyldarda qazaq tili men әdebiyetimizge de­gen súranys әli de biyik degen sóz. Qazaq tilining qúnary men qaynary auylda jatyr. Fakuli­te­ti­miz­degi balalardyng tughan jer­lerine kóz sal­sa­nyz, Atyraudan Altaygha deyin, on­týs­tik­ten soltýstikke deyingi jer­ler­ding barlyq jerinen kelip jatqandar.

- QazÚU biylghy oqu jylynan bas­tap zertteu uniyversiyteti bolugha qadam bas­­ty. Osy oraydaghy uniyversiytetting ke­she­gisi men ertenine toqtala ket­se­niz.

- Ózderinizge belgili, Elbasy Núrsúltan Ábish­úly bilim men ghylym aldyna ýlken maqsat qoyyp otyr. Negizgi maqsat - Qazaq­standaghy kem degende eki nemese ýsh JOO zertteu uniyversiyteti bolugha tiyis. Biyl­ghy jyldyng kýzinen bastap biz ýlken qadamgha baryp otyrmyz. Uniyversiytet endigide bilim berip qana qoymay, sonymen qatar 50 payyzgha deyin ghylymi- zertteu ortalyghyna ainalady. Bizding fakulitetting atauy da ózgerdi - «Filologiya, әdebiyettanu jәne әlem tilderi fakuliteti» statusyna ie bol­dyq. Bizding fakulitette búryn 10 kafedra bol­sa, qazir ghylymy baghyttar boyynsha al­ty kafedra bolyp birikti. Kafed­ra­lar­daghy ghylym doktorlary sany erterekte 2-3 qana bolsa, endigide 10 ghylym doktory birge kýsh júmyldyratyn bolady. Búl - әlemdik tәjiriybe. Álemde ýlken reytingilik kompaniyalar bar. Mine, sol reytingide alghashqy oryndargha kóteriludi maqsat etip otyrmyz. Bilim sapasyn kóteru mәselesi eng birinshi orynda túr. Al qazaqstandyq rey­tiyn­gilik úiymnyng kórsetuimen Ál-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiyteti qazir­de birinshi orynda túr. Múnda studentterdi qabyldau búrynghy testilik jýiemen jýzege asady. Biraq bakalavr dәrejesindegi stu­dent­terge qaraghanda bizding uniyversiytette magistratura dәrejesindegi mamandyqtar kóptep dayyndalatyn bolady. Byltyr biz 500 magistr mamandy dayyndasaq, biyl 1000-nan astam maman dayarlandy. Eng ýlken janalyqtardyng biri - QazÚU peda­go­gikalyq mamandyqtardy japty, tikeley ghylymgha baghyttalghan oqu orny bolyp ózger­di. Endi pedagog mamandardy dayyn­da­maymyz. Osyghan qaramastan, Qazaq­stan­daghy granttardyng sany jaghynan birinshi oryn­da bizding oqu orny túr. Pedagogikalyq mamandyqtardy jauyp tastasa da, elimizding týkpir-týkpirinen kelip týsushiler jyl ótken sayyn kóbeyip keledi. Múnyng bar­lyghy  bilim jәne ghylym ministri Baqytjan Júmaghúlov myrzanyng tikeley qadagha­lauy­men jýzege asyryluda. Sóitip, әlemning aldynghy oryndaryndaghy Kembridj, Oks­ford, Sorbonna, Yeli, Garvard uniyver­siy­tet­terining qataryna deyin kóterilu negizgi maq­satymyzgha ainalyp otyr.

Avtor: Ardaq QÚLTAY

http://alashainasy.kz/person/27165/