Senat spiykeri Darigha Nazarbaeva eldi «esinen tandyratyn» mәlimdemeler jasaudan jalyqqan emes. Biylik minberindegi әrtýrli qyzmetterde jýrgende aitqan keybir «kósemsózderi» kópting kónilin kýpti etkeni ótirik emes. Dese de Darigha Núrsúltanqyzynyng senat tóraghalyghyna kelgeli sóileu mәneri sәl ózgergen sekildi. 

Ásirese, jana jyldyng tabaldyryghyn attaghaly beri senat spiykerining jarqyn sózderi bas taqyryptan týspeytin boldy. Birde zat baghasynyng qymbattyghyn aityp ashulansa, birde halyqtyng jaghdayy tómen ekenin aityp ashynady. Endi birde «jerimizdi eshkimge bermeymiz» dep úran tastasa, taghy birde tipti Qazaqstan ózi úitqy bolyp qúrysqan EAEO-ny synap tastaydy.

Auzyn ashsa jýregi kórinetin halyqshyl sayasatkerge ainalyp shygha kelgen spiykerge tanghalmaghan adam az shyghar. Endi Darigha hanymnyng jana ýlgidegi mәlimdemelerine kezek bereyik.

«Sapasyz zandar memleket biyligining bedelin týsiredi»

Darigha Nazarbaeva Parlament palatalarynda zang jobalarynyng qaralu kestesi boyynsha ótkizgen kenesi kezinde osynday oy aitty.

«Bizding basty mindetimizdi oryndaugha – sapaly zandardy qabyldaugha kedergi keltiretin jýiedegi aqaulardy bilu ýshin barlyq taraptardy tyndau kerek.

Senatorlar zang jobasyn Mәjiliske eshqashan negizsiz qaytarghan emes әri qaytarudy úsynbaydy da. Senatorlardyng týzetuler engizui men zang jobalaryn Mәjiliske qaytarudy júmys babyndaghy ister prosesi retinde qalypty qarau kerek. Bizding barlyq úsynystarymyz sayyp kelgende zang jobalarynyng sapasyn arttyrugha baghyttalghan. Sapasyz zandar memleket biyligining bedelin týsiredi».

«Azyq-týlik ónimderi qoljetimdi boluy kerek»

Darigha Nazarbaeva memlekettik organdar ókilderining jәne auyl sharuashylyghy ónimderin óndirushilerding qatysuymen ótken et óndirisi salasynyng qazirgi jaghdayyna arnalghan kezdesude osylay dedi.

«Qazir biz halyq tamaghynyng toq boluyn, negizgi azyq-týlikting qoljetimdi boluyn oilastyruymyz kerek. Búl bizding basty mindetimiz. Auyl sharuashylyghynyng aldynda sala retinde basymdyqtar bar. Qazaqstandyqtar turaly úmytpayyq. Olardyng dastarqanynda qoljetimdi dәmdi et boluy kerek. Aldymen azyq-týlik qauipsizdigin oilau kerek. Óz elimizding toqshylyqta boluy manyzdy».

«Bizde et bar, biraq ol naryqta nege qymbat?»

Dәl osy jinalysta spiyker hanym elimizdegi et baghasynyng tym qymbat ekenine narazylyghyn jetkizdi.

«Bizge tek kólemmen ghana emes, sapamen de, baghasymen de aluymyz kerek. Et dәmdi, sapaly jәne baghasy qoljetimdi boluy tiyis. Býgin bizding qolymyzda ne bar? Et baghasy óte tez ósedi. Bizde et bar, biraq bizding naryqta nege qymbat? Onyng ýstine, bizding elimiz ben halqymyz etti baghdargha alady. Manyzdylyghy jaghynan nannan keyin ekinshi ónim – et».

«Memleket sapagha jauap bere almay otyr»

Darigha Nazarbaeva elektr energetikasy salasynyng júmysy men halyqty elektrmen ýzdiksiz qamtamasyz etu mәseleleri boyynsha ótken kezdesu barysynda elektr jaryghynyng óship qalatynyn synady.

«Qalanyng bir bóligi elektr jaryghynsyz qaldy, onyng sebebin bilu әri týsinu ýshin memlekettik uәkiletti organdardy tyndaghymyz keledi. Sol jaghalaudyng kommunikasiyalary men infraqúrylymy jaqynda salynghan, olardy kónerdi nemese apatty jaghdayda dep aitugha bolmaydy.

Qanday mәselelerdi qarastyrsaq ta, baqylaudyng joqtyghy problemasyna údayy tap bolamyz, tiyisinshe memleket sapagha jauap bere almay otyr.

Baqylau joq, kәsiporyn zang men normativtik-qúqyqtyq aktilerdi adal oryndauy ýshin monitoring jasau kerek. Retteu qúramy da joq. Shyghyndar bәrimizding qaltamyzdan tólenedi, esep-shot kelgen kezde oilanbastan tóley salamyz».

«Capasyz qúrylys adam ómirine әser etetinin de úmytpanyzdar»

Darigha hanym Senatta ótken Qyzylorda oblysynyng kýnderi kezinde oblysta salynghaly jatqan әuejaydyng sapasyna nazar audaru kerek ekenin eskertti.

«Bәrimiz de Qyzylorda qalasynda jana әuejay salu iydeyasyn qoldaymyz. Tek jobagha múqiyat qarauymyz kerek. Smetalyq qújattaryn dúrystap qarap, saraptama jýrgizu qajet. Sol kezde súraqtar tuyndamaydy. Sosyn ýnemdeymiz, sapasyz zattargha úrynyp qalmanyzdar. Eng dúrysy, bir ret sapaly týrde qymbatqa salyp, úzaq paydalanghan tiyimdi bolady-au. Áytpese, arzannyng qúny tatymas. Kelesi jyly qayta jóndeu júmystaryn jasap jýrmenizder. Búl jerde sapasyz qúrylys adam ómirine әser etetinin de úmytpanyzdar».

«Qazaqstan biznesi EAEO ayasyndaghy saudada negizsiz shekteulerge tap boluda»

Búl sózdi Darigha Nazarbaeva Euraziya ekonomikalyq komissiya Alqasynyng tóraghasy Mihail Myasnikovichpen kezdesu kezinde aitty. Kezdesu barysynda qazaqstandyq biznes tap bolatyn kedergiler talqylandy. Sonymen qatar, Qazaqstan tauarlarynyng Resey naryghyna qol jetkizudegi kedergiler, qazaqstandyq birqatar tauar ónimderi tranziytine tyiym nemese shekteu qoi jayly da aityldy.

«Atqarylghan júmystargha qaramastan, kedergiler men tosqauyldar azayghan joq, qayta kóbeye týsude. Býginde kelisilgen kedergiler tizilimi 66 tarmaqtan túrady. Kezinde búl tizilim 60-tan bastalatyn. Búl kórsetkishti azaytudyng ornyna, biz jyl sanap jana kedergiler jasap nemese búrynghylardy joya almay, sanyn kóbeytip otyrmyz.

Odaqtyq memleketterding is-qimyly boyynsha búl shekarada halyqaralyq tekseru beketining bolmauyna baylanysty shekaradan tek Resey jәne Belarusi elining azamattary ghana óte alady. Býgingi kýni qazaqstandyq jýrgizushilerge shekaradan ótuge uaqytsha rúqsat bar, degenmen onyng ózi rettelmegen týrde».

«Songhy on jylda auyl sharuashylyghy toqyraugha úshyrady»

Agroónerkәsip keshenin damytu mәseleleri turaly parlamenttik tyndauda senat spiykeri osylay dep mәlimdedi. Onyng aituynsha, jýiesiz reformalar kezinde auyl sharuashylyghynyng JIÓ ýlesi on jyl ishinde 5 prosentten aspaghan, al keyingi jyldary túraqty týrde tómendep barady. Songhy on jylda auyl sharuashylyghy toqyraugha úshyrap otyr.

«Agrarlyq sektordy túraqty týrde jýiesiz reformalau jyldary auyl sharuashylyghyn daghdarysqa, óndiristing kýrt qúldyrauyna, óndirushiler tabysynyng tómendeuine, auylsharuashylyghy ónimderinin, shiykizat pen azyq-týlik baghasynyng kóteriluine jәne basqa da kelensiz jaghdaylargha alyp keldi.

Auyl túrghyndarynyng sany azayyp, birtindep býtin eldimekender joyylyp ketip jatyr.

Kóbine kesteler men sandardyng artynda adamdardyng naqty problemalary túrghanyn kóre bermeymiz. Biz salanyng әleumettik ólshemine nazar audaruymyz kerek. Auyldyng túrmys salty men ómir filosofiyasy qaladaghy ómirden mýldem ózgeshe. Statistika komiytetining mәlimetteri boyynsha, osy jyldyng 1 qantarynda ekonomika salasyndaghy eng tómengi jalaqy auyl sharuashylyghynda bolghan».

«Túrghyndardyng jaghdayy jaqsy emes ekenin aityp eshkimdi tanghaldyra almaymyz»

Joghary palatada auyl sharauashylyghy salasyndaghy problemalardy sóz etken senat spiykeri osylay dedi.

«Býgin biz sizdermen әrbir qazaqstandyqty alandatatyn – auyl taqyrybyn, bizding jer resurstarymyzdy damytu mәselelerin talqylaugha jinalyp otyrmyz. Bizder ýshin auyl neni bildiredi? Qazaqtyng týp tamyry auylda jatyr. Auyl otanshyldyqtyng qaynar kózi jәne bayyrghy dәstýrlerding búlaghy.

Sondyqtan auyldy damytu mәseleleri әrqaysymyzgha óte jaqyn jәne týsinikti. Búl auyldyq jerlerde túratyn 42 payyz qazaqstandyqtargha ghana emes, barsha Qazaqstan halqyna qatysty ýlken mәsele. Býgingi tanda jalpy tabystyng ósuine qaramastan, auyl túrghyndarynyng jaghdayy jaqsy emes ekenin bildirip, eshkimdi tanghaldyra almaymyz».

«Jerimizdi eshkimge bermeymiz»

Senat spiykeri eldegi auyl sharuashylyghyn basqaru jýiesin qayta qarau qajet dep esepteytinin mәlimdedi.

«Diplommen auylgha» baghdarlamalaryn qarjylandyryp, túrghyn ýiler saludyng ne qajeti bar? Eger onda ne eshqanday júmys bolmasa. Búl baghdarlamalar júmys bar ónirlerge arnaluy kerek. Áytpese, eshqanday mamandarymyz barmaytyn ónirlerde túrghyn ýy salyp, keyin onymen ne isterimizdi bilmey, basymyzdy qatyramyz.

Qúrmetti әriptester! Qazaqstannyng agrarlyq sayasatynyng basty tapsyrmasy - elimizding túrghyndaryn 80 payyzgha azyq-týlikpen qamtu. Búl ishki naryqty rettep, zamanauy talaptar men standarttargha jauap bere alatyn sapaly ónimderdi shygharu degendi bildiredi. () Barlyq sheshimdi oilanyp qabyldau kerek. Qazaqstan - bizding jerimizi. Biz úrpaghymyz ýshin, balalarymyz ýshin jauaptymyz, múny barlyghymyz jaqsy týsinemiz. Bizding syrtta jaularymyz joq. Tughan jerimizdi eshkimge bermeymiz. Eshqanday kórshilerden de bizge qauip joq. Bizding basty jauymyz - jauapcyzdyq, biliksizdik».

Búl senat tóraghasynyng aqpan aiynda týrli jinalystar men kezdesulerde sóilegen sózderi. Biz óz nazarymyzgha ilikkenderin ghana jazdyq. Negizi halyqtyng qyzmetkeri - shendilerding halyqtyng sózin sóilegeni tanghalatyn dýnie emes. Biraq bizding elde bәri mýmkin. Biylik basyndaghylardyng bir auyz jaqsy sózin estuding ózi zor quanysh. Áytpese, shendilerding adamnyng aqylyna syimaytyn mәlimdemelerinen sharshaghaly qashan...

Endi ózimiz sóz etip otyrghan senat spiykeri Darigha Nazarbaevanyng erterekte aitqan sózderin bir sholyp shyghayyq.

«Orys tilin úmytpay, qytay tilin ýireninder»

Elding jay-kýiin jaqsartudyng jalghyz joly shetelge jaltaqtau dep biletin Darigha hanym búl sózdi Almaty qalasynyng belsendi jastarymen kezdesude aytqan. 2018 jyl.

«Qytay tilin oqyndar. Men múny qadap aitamyn. Últshyl patriottar meni osy pikirim ýshin sógip jatady. Biraq, bolashaq sonda dep oilaymyn. Qytay naryghynyng mýmkindigi sheksiz. Halqynyng sanyn aitsanyzshy. Qanday is bastamanyz, milliarder bolyp shygha kelesiz.

Orys tilin úmytugha bolmaydy. Biz ortaq ekonomikalyq, kedendik aimaqtamyz. Shekara arqyly da esh kedergisiz ótuge bolady. Búl - ýlken artyqshylyq, sondyqtan ony paydalana biluimiz kerek. Kez kelgen isti qolgha alghanda osy naryqtardaghy súranys turaly oilanu kerek. Odan bólek, búl - beybitshilikti saqtaudyng eng jaqsy tәsili».

Darigha Núrsúltanqyzynyng búdan ózge de qogham talqysyna týsken sózderi bar.

«Jastardy әskerge kóptep shaqyrtudy úsynamyn»

Búl Darigha Nazarbaevanyng senatorlyq qyzmetke taghayyndala sala aitqan sózi. 2016 jyl.

«Mektep bitirgen jastar arasynda kolledjge de, joghary oqu oryndaryna da týspeytinder kóp. Olar júmyssyz qalady. Osy túrghyda statistikalyq mәlimetter óte nashar. Jyl sayyn mektep bitirgen 24 myngha tarta týlek elimizding ne ekonomikalyq, ne әleumettik kenistigine ene almauda. Men kelisimshart boyynsha qyzmet atqaryp jýrgen әskeriylerdi qysqartyp, jedel әskery qyzmetke qabyldanatyndardyng sanyn kóbeytudi kótergim keledi. Jastar әskerde mindetin atqarugha mýmkindik beru kerek. Jana mamandyqtardy mengerip alar edi. Kelisimsharttaghylar bizde óte kóp. Auyl jastary ýshin búl әleumettik lift bolady».

«Bolashaqta bizge qytay tilin ýirenuge tura keledi»

Búl Darigha hanymnyng premier-ministrding orynbasary qyzmetin atqarghan jyly aitqany. 2016 jyl.

«Biz kem degende ýsh tildi biluimiz kerek, óitkeni tayau bolashaqta bәrimizge qytay tilin ýirenuge tura keledi. Ontýstikte ornalasqan úly kórshimiz - bizding taghdyrymyz, Qytay zor qarqynmen damyp keledi. Qytay - bizding dosymyz, bizding sauda seriktesimiz jәne elimizding ekonomikasyndaghy eng iri investor. Demek, ertengi kýni bizding balalarymyz ónerkәsip nemese auyl sharuashylyghy salalaryndaghy sol zauyttarda súranysqa ie bolady».

«Kóp bilging keledi, oqyghyng keledi, al oghan uaqyt joq»

Búl Darigha Núrsúltanqyzynyng 2016 jylghy súhbatynda aitqany.

«Men til bilimining adamgha berer paydasy mol dep sanaymyn. Qayda barsang da, basqa tildi estip, aitqandaryn úqqangha ne jetsin. Men tughan tilimnen ózge, orys, aghylshyn jәne italiyan tilin bilemin. Sonday-aq, nemis tilin ortasha dengeyde bilemin, barlyghyn týsinemin, nemis tilinde filimder kóremin, tek tәjiriybe jetispeydi. Kezinde ata-anam «uaqytty bosqa ótkizbey, oqy ber, keyin uaqytyng bolmaydy» degen edi. Men aitqandaryn qazir týsindim. Olar, әriyne, dúrys aitqan. Shynymen de qazir kóp bilging keledi, oqyghyng keledi, al oghan uaqyt joq».

«Elbasy – eng ýlken qúrmetke layyq adam»

Búl Darigha Nazarbaevanyng Almatydaghy Furmanov kóshesine eks-preziydentting esimin beru turaly bastamagha qatysty aitqan pikiri. 2017 jyl.

«Men búl janalyqty jana ghana estidim. "Tómennen" úsynylghan bastama bolsa kerek. Týrli sebepter boyynsha búl súraqqa maghan obektivti jauap beru qiyn. Biraq elimizding azamaty retinde, 25 jyldaghy jetistikterimizdi maqtan tútatyn azamat retinde búl sheshimdi dúrys dep esepteymin. Býgingi beybit, tynysh ómirimiz ýshin bizding kóshbasshymyz ýlken qúrmetke layyq».

«Ár әkimning tikúshaghy boluy tiyis»

Búl «Evrokopter Kazahstan injiniring» JShS zauytyna barghan saparynda sóilegen sózi. 2017 jyl.

«Qazir biz mine Eurocopter óndirisinde qonaqtamyz. Ary qaray da onyng damuyn kórsetu kerek. Sebebi, qazaqstandyqtar osy tikúshaqtardyng qanshalyqty paydaly ekendiginen tolyq qandy mәlimetti habardar emes boluy mýmkin. Sanitarlyq aviasiya damuy tiyis. Ár әkimning osynday tikúshaghy boluy tiyis, әsirese, auylsharuashylyq qojalyqpen ainalysatyndar ýshin. 500 shaqyrym jerdi kólikpen aralap shyghu óte qiyn. Al tikúshaqpen eki-ýsh saghat úshyp, barlyghyn kóruge bolady». 

«Qúdaygha shýkir, orys tilin eshkim alyp tastaghan joq»

Búl ýkimette ayaqastynan memlekettik tilde sóileu nauqany bastalyp (uaqytsha), senatta Narine Mikaelyandardyng ózi til syndyryp qazaqsha sóilep jatqan kezde, Darigha hanymnyng jurnalisterge bergen jauaby. 2018 jyl.

«Qúdaygha shýkir, orys tilin eshkim alyp tastaghan joq. Men ózime ynghayly tilde sóiledim. Preziydentting tapsyrmasyn bәrimiz de oryndaugha tyrysamyz. Orys tildi eshkim әli joyghan joq. Qúdaygha shýkir, onday bolmaytyn da shyghar. Biraq biz basqa da azamattardy syilauymyz kerek. Sondyqtan búl mәselede shekten shyghugha bolmaydy. Últaralyq kelisim men dostyqqa eshkim shekteu qoyghan joq. El aumaghyndaghy jәne memlekettik organdardaghy tilder Konstitusiyamen bekitilgen».

«Sifrlandyru trolider men feykterge jol ashty»

Búl Darigha Núrsúltanqyzynyng Almatyda ótken Euraziyalyq media forumda sóilegen sózi. 2018 jyl.

«Ashyq internet alany tek qana talantty jurnalisterge ghana esik ashqan joq. Sonymen qatar, aqparattyq soghystyng kózge kórinbeytin sarbazdaryna da jol ashty. Feyktermen trolider  jalghan aqparat shygharyp, qoghamdyq pikirge yqpal ete bastady. Olardyng qasynda tabloidtar abyroyly bolyp otyr. Ghalamtordyng qarqyndy damuy, әleumettik jelilerding ómirding ajyramas bóligine ainalghany әlemdi týbegeyli ózgertti. Devaystar men gadjetter qoljetimdi. Búl kez kelgen adamnyng mediproseske qatysuyna kepildik berip otyr. Blogerler men jelilik avtorlar bedeldi jurnalistermen bәsekege týsip jatyr. Sonyng kesirinen iri basylymdar tiraj joghaltuda».

Bizding úzyn-sonar tizimdi oqyp otyrghan oqyrman senat spiykerining sóileu mәnerinde ýlken ózgeris oryn alghanyn onay bayqaydy. Áriyne, Darigha hanym búryn da tәuir sózder aitqan. Tek songhy bir aida ghana dúrys sóilep jýr desek әdiletsizdik bolar. Biraq mynaday jii әri kónilge qonymdy bolmaghan.

Endigi mәsele, spiyker Nazarbaevany halyqshyl oilargha ne jeteledi?! Aqyl kirdi deytindey memqyzmetke keshe kelgen adam emes, zeynet jasyna tayaghan saqa sayasatker. Endeshe, spiykerding sәlihaly sózderi saylau dodasynyng tayap qalghanyn anghartpay ma? Talqylayyq...

Quanysh Qappas

Abai.kz