2011 jyldyng 20 qazanynda «Tengrinus.kz» sayty «Qazaqstan halqynyng 1/3 bóligi Reseyge jәne Shyghys Europagha kóshuge dayyn» (V Kazahstane treti naseleniya gotova emigrirovati v Rossii y Vostochnuy Evropu) degen maqalany jariyalady. Maqaladaghy mәlimetke sýiensek, súrau jýrgizilgenderding 28,5 payyzy Qazaqstannan ketuge әzir otyr. Onyng ishinde ketuge birjola bekingenderi 11,8 payyz, josparlap otyrghandary 48 payyz dep kórsetilgen. Olardyng ketuine materialdyq-qarjylyq jaghday men memleketimizding til salasyndaghy sayasaty sebep bolypty. Endi bireuleri: «Eshqanday keleshekti (perspektiva) kórmeuimizden», - dep jauap bergen. Sonday-aq, «Árbir altynshy qazaq, әrbir ekinshi orys, sonymen birge basqa últ ókilderining teng jartysy elden ketkisi keledi» dep jazady. Búl derek - Sayasy sheshimder institutynyng berip otyrghan mәlimeti.

Atalghan saualnamagha barlyghy 2294 adam qatysqan. Sonyng ishinde Qazaqstannan ketuge dayyn ekeni - 28,5 payyz. Yaghny 653 adam ghana osynday oiy bar ekenin aitqan.
Qazaqstan halqynyng sany, songhy resmy derekterge sәikes, 16,6 million adam ekenin eskersek, sol halyqtyng 0,01 (nól býtin jýzden bir) payyzynyng (2294 adam), onyng ishinde 0,004 (nól býtin mynnan tórt)  payyz (653 adam) adamynyng pikirin eskere otyryp «Halyqtyng 1/3 bóligi Qazaqstan­nan ketkeli jatyr» degeni ne masqara?  

2011 jyldyng 20 qazanynda «Tengrinus.kz» sayty «Qazaqstan halqynyng 1/3 bóligi Reseyge jәne Shyghys Europagha kóshuge dayyn» (V Kazahstane treti naseleniya gotova emigrirovati v Rossii y Vostochnuy Evropu) degen maqalany jariyalady. Maqaladaghy mәlimetke sýiensek, súrau jýrgizilgenderding 28,5 payyzy Qazaqstannan ketuge әzir otyr. Onyng ishinde ketuge birjola bekingenderi 11,8 payyz, josparlap otyrghandary 48 payyz dep kórsetilgen. Olardyng ketuine materialdyq-qarjylyq jaghday men memleketimizding til salasyndaghy sayasaty sebep bolypty. Endi bireuleri: «Eshqanday keleshekti (perspektiva) kórmeuimizden», - dep jauap bergen. Sonday-aq, «Árbir altynshy qazaq, әrbir ekinshi orys, sonymen birge basqa últ ókilderining teng jartysy elden ketkisi keledi» dep jazady. Búl derek - Sayasy sheshimder institutynyng berip otyrghan mәlimeti.

Atalghan saualnamagha barlyghy 2294 adam qatysqan. Sonyng ishinde Qazaqstannan ketuge dayyn ekeni - 28,5 payyz. Yaghny 653 adam ghana osynday oiy bar ekenin aitqan.
Qazaqstan halqynyng sany, songhy resmy derekterge sәikes, 16,6 million adam ekenin eskersek, sol halyqtyng 0,01 (nól býtin jýzden bir) payyzynyng (2294 adam), onyng ishinde 0,004 (nól býtin mynnan tórt)  payyz (653 adam) adamynyng pikirin eskere otyryp «Halyqtyng 1/3 bóligi Qazaqstan­nan ketkeli jatyr» degeni ne masqara?  
Onyng ýstine azamattardyng Qazaqstannan ketuge bel buuynyng birinshi sebebi dep azamattardyng materialdyq-qarjylyq jaghdayynyng nasharlauy dep kórsetken.
Ortasha ailyq jalaqy 2007 jylghy 53 mynnan 2011 jyly 93 myng tengege deyin artqanyn, Últtyq әl-auqat dengeyi jóninen әlem memleketterining reytinginde Qazaqstan ótken jyly 26-satygha kóterilip, 110 el arasynan 50-oryngha ie bolghanyn, bizdegi ortasha ailyq jalaqy 5 jarym  esege, zeynetaqynyng ortasha kólemi 4 esege kóbeygenin, 1994 jyly jan basyna shaqqandaghy ishki jalpy ónim jeti jýz dollardan sәl ghana assa, 2011 jyldyng 1 qarashasyna qaray búl kórsetkish 12 eseden artyq ósip, 9 myng AQSh dollarynan asyp týskenin eskersek, «materialdyq-qarjylyq jaghdaydyng nasharlauy sebepti әr altynshy qazaq, әrbir ekinshi orys, sonymen birge basqa últ ókilderining teng jartysynyng elden ketkisi keledi» degendi búl institut qaydan alyp otyr?
Tәuelsizdikting alghashqy 20 jylynda múnday nәtiyjege eshqanday el qol jetkize almaghanyn әlemdik tәjiriybe rastaydy. Mysaly, egemen damudyng alghashqy jiyrma jylynda jan basyna shaqqandaghy ishki jalpy ónim Ontýstik Koreya­da - 3 ese, Malayziyada - 2 ese, Singapurda - 4 ese, Vengriyada - 5 ese, Polishada 4 ese ósken. Búl - mәselening bir jaghy ghana.
Atalghan zertteushiler azamattardyng elden ketuining sebebi - memleketting til sayasaty dep atap kórsetude.
Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynyng 7-babynyng 3-tarmaghyna sәikes «Memleket Qazaqstan halqynyng tilderin ýirenu men damytu ýshin jaghday tughyzugha qamqorlyq jasaydy». Al 9-babyna sәikes «Árkimning ana tili men tól mәdeniyetin paydalanugha, qarym-qatynas, tәrbiye, oqu jәne shygharmashylyq tilin erkin tandap alugha qúqyghy bar». Býgingi tanda ata zannyng búl qaghidasy tolyq oryndalghan. Elimizde qonystanghan 140-qa juyq últ ókilining eshqaysysynyng tili shektetilip nemese kemsitilgen emes.Múny elimizde ómir sýrip otyrghan kez kelgen últ ókili dәlel bola alady. Qazirgi tanda 108 mektepte 22 etnostyng tilderi jeke pәn retinde oqytylsa, 88 mektepte bilim alu orys, ózbek, tәjik, úighyr jәne ukrain tilderinde jýzege asyrylady.
Negizgi Zanymyzdyng 7-babynyng 1-tarmaghyna sәikes Qazaqstan Respublikasyndaghy memlekettik til - qazaq tili. Elbasymyz atap aitqanday, «memlekettik til - barsha qazaqstandyqtardy biriktiruding basty faktory» ekendigin әrqashan este saqtauymyz kerek. Sondyqtan, memlekettik tildi mengeru - әrbir qazaqstandyqtyng asyl paryzy.
Sondyqtan, kez kelgen últ ókili ýshin túraqtaugha jeri jayly, ómir sýruge eli jayly, óz mәdeniyetin, tilin, dәstýrin damytugha jәne janghyrtugha barlyq jaghday jasalyp otyrghan elding «til sayasaty azamattardyng elden ketuine sebep bolyp jatyr» degeni zertteushilerding qay sasqany? Memleketting óz tilin órkendetem degeni - ózgeni  tómendetem degeni emes qoy!   
Bayyppen qarar mәselening biri - osy. 
Jogharyda aityp ketkenimdey, atalghan institut mamandarynyng aituynsha, «Azamattardyng elden ketuine taghy bir sebep - eshqanday keleshekti (perspektiva) kórmeuinen» eken?
Qazaqta maqal bar, «Bireu tonyp sekiredi, bireu toyyp sekiredi» degen. Meninshe, búl - toyyp sekirgenning sergeldeni. Álemning damyghan enseli elu elining qataryna qosylugha úmtylghan, jasta bolsa bas bolyp Tәuelsiz Memleketter Dostastyghy, Shanhay Yntymaqtastyq Úiymy, Euraziyalyq Ekonomikalyq Qoghamdastyq, Europalyq Qauipsizdik Yntymaqtastyq Úiymy, Islam Yntymaqtastyq Úiymy syndy úiymdargha tóraghalyq etken, ózindik strategiyalyq damu jospary bar elding keleshegin kórmeu degen ne sóz?  El keleshegi joq bolsa, tәuelsizdik jyldarynda el ekonomikasyna 120 milliard dollardan astam sheteldik investisiya qúiylmas edi. Últtyq әl-auqat dengeyi jóninen 110 el arasynan 50-oryngha kóterilmes edi.
Al endi biz eldegi syrtqy kóshi-qon mәselesi boyynsha Qazaqstan Respublikasy statistika agenttigi bergen resmy mәlimetke sýieneyik. 
2010 jyly elimizden 393056 azamat shetel assa, 408521 adam Qazaqstangha túraqty túru ýshin kelgen. Onyng ishinde 329403 qandastarymyzdy eseptemegende, 44568 orystar, 5497 ukraiyn, 1110 belarusi, 2988 ózbek, 2297 әzirbayjan, 3588 sheshen, 3139 korey, 3605 nemis, 3277 úighyr jәne basqada 100-degen últ ókilderi Qazaqstangha qonys audarghan. 
Onyng ishinde enbekke jaramdy jastaghy 314834 azamat shetelge túraqty túrugha ketse, kerisinshe, bizding elge 325974 azamat kelgen. Sonymen qatar naqty mamandyqtar boyynsha 14890 azamat elden shetelge ketse, 12366 naqty mamandyq iyesi Qazaqstandy túraqty túratyn mekeni retinde tandap kelgen.
Onyng ýstine, resmy bolmasa da, halyq arasynda basqa últ ókilderining elden óz tughan otanyna toqyrau jyldary kóship ketip, endi gýldengen Qazaqstangha qayta oralyp jatqany turaly habarlardy kóptep estiymiz.
Men búl mәseleni nelikten kóterip otyrmyn?! Kóshi-qon mәselesi - memlekettik sayasy mәsele. Oghan atýsti qaramau kerek dep oilaymyn.  Sebebi, memleketti adamy resurs qúraydy. 
Al myna maqala mýldem shyndyqqa janaspaytyn, el arasyna teris oy qalyptastyrushy, «jaqsy - bayqap sóilerdin» emes, «jaman - shayqap sóilerdin» kebin kiygen mәlimet dep týsinemin.
Bizding halyq qashannan bozdaghangha basu, joqtaghangha joralghy aitqan, adasqandy alastamaghan, qateleskendi keri iytermegen, jatty jatyrqamaghan, qaybir qiyn zamanda bolmasyn, kózi men sózine qarap bólmegen, shanyraghynyng astynan pana bergen, qara nanyn bólip jegen halyq emes pe?
Sonau súrapyl soghys kezinde de, odan keyingi solaqay sayasattyng kezinde de quylyp kelgendi qúrdymgha jibermey, aidalyp kelgendi aiyptysyng da demey, óz bauyrynday kórip, talaylardy qamqoryna aldy emes pe? 
Al mynaday maqalalargha jol beru, elimiz, jerimiz turaly azamattar arasynda, sheteldik әriptesterimizding aldynda ózgedey jarnama jýrgizu dep esepteymin. Búl - maqala, birinshiden, bizding memleketti, basqa adamdardyng patriottyq sezimderin qúrmettemeytin, últtar arasynda iritki salushy maqala, yaghny búl mәlimetting negizdiligi men zandylyghyna qúqyqtyq túrghydan bagha beru qajet dep esepteymin.
Qazaqstan Respublikasynyng «Prokuratura turaly» zanynyna sәikes, «Qazaqstan Respublikasynyng prokuraturasy memleket atynan Respublika aumaghynda zandardyn, Qazaqstan Respublikasy Preziydenti Jarlyqtarynyng jәne ózge normativtik qúqyqtyq aktilerding dәl jәne birynghay qoldanyluyna joghary qadaghalaudy jýzege asyrady».

Jogharyda bayandalghandardyng negizinde sizden múnday mәlemetterding jariyalanuy men alynghan kózderining zandylyghyna prokurorlyq yqpal etu sharasyn qoldanyp, atqarylghan sharalar nәtiyjeleri turaly Qazaqstan Respublikasynyng «Qazaqstan Respublikasynyng Parlamenti jәne onyng deputattarynyng mәrtebesi turaly» Zanynyng 27-babyna sәikes jazba týrde  jauap joldauynyzdy súraymyn.

Berik BEKJANOV, Mәjilis deputaty

http://jasqazaq.kz/post/saitta%D2%93y-sora%D2%9Byly%D2%9B