Jalpy Qyrghyz Respublikasy bir jyldan asa qazaq-qyrghyz shekarasyndaghy jaghday turaly mәseleni qayta-qayta ushygha kóterude.

Osy uaqytqa deyin Qazaqstan kórshilerdi jýkterding jyljuynyng ashyqtyghyn sifrlyq tehnologiyalardy qoldanyp, jyljyghan kólik qúraldary boyynsha derekterdi almasu, jýk kólikterine elektrondyq biteme qoldanu jәne basqa tәsilder arqyly keshendi sheshuge sәtsiz shaqyruda.

Ótken jyldyng basynan bastap aghymdaghy jyldyng mausymyna deyin qazaq-qyrghyz shekarasy arqyly Qazaqstan men Resey baghytynda 80 myngha juyq jýk avtokólik qúraldary kesip ótken. Onyng ishinde 1547 kólik qúraldaryna taldamaly tekseris jýrgizildi. Nәtiyjesinde 1505 jaghday boyynsha Qazaqstannyng salyq zannamasyn óreskel búzushylyq anyqtaldy. Mәselen, Qazaqstan mene Reseyde jalghan alushylar kórsetilgen, kedendi kesip ótken tauarlar ilespe qújattarda kórsetilgen tauarlargha say kelmegen. Nәtiyjesinde 5 mln. AQSh dollarynan asa somagha salyqtyq tólemder qosymsha eseptelgen.

Kórsetligen faktilerge qaramastan, «anyzdaghy kedergiler» mәselesin qozdyrudy jalghastyra otyryp, Bishkek Núr-Súltannyng konstruktivti úsynystaryna «qúlaq salmauda». Bizding әriptesterimizding múnday minez-qúlyghy QHR-dan EAEO elderi aumaghyna eng aldymen halyq tútynatyn tauarlardy zandy týrde jyljytpau maqsatynda adal yntymaqtastyqtan әdeyi bas tartyp otyr degen әdil kýdikterge alyp keledi. Búghan atalghan mәseleni tym ushyqtyru, aqparattyq shabuyldar men osy mәseleni esh qatysy bolmasa da DSÚ amuaghynda qarau dәlel bola alady.

Mәsele «tym ushyqtyrylghandyghyna» shekaranyng ótkizu beketterin ekijaqty kesip ótu hronometrajyn jasau da kuә bola alady. Mәselen, beketterding ótkizu qabiletine sәikes bir uaqytta tekseristi 20 avtokólik óte alady, búl rette shekaranyng qazaqstandyq bóliginde baqylau jýrgizu 20-22 minutty alady, onyng 3-5 minuty salyqtyq baqylau ýshin qújattardy skanerleuge ketedi. Búl 2020 jylghy 3 mausymda bolyp ótken Qazaqstan Respublikasy men Qyrghyz Respublikasynyng júmys toptarynyng ekijaqty kezdesuining hattamasynda bekitilgen.

Búl rette songhy ailarda baqylanghan shekaranyng qazaq-qyrghyz bóliginde avtokóliktik qúraldardyng belgili bir jinaqtaluy birqatar obektivti sebepterge baylanysty bolyp otyr.

Birinshisi, COVID-19 pandemiyasyna baylanysty 7 avtokólik ótkizu beketinen 5-euining ghana júmys isteui. Pandemiyagha qaramastan, Qazaqstan jýkter tasymaly ýshin ótkizu beketterining barlyghyn birdey japqan joq, tek qana bekitilgen santariyalyq-karantiydik normalardy saqtay otyryp, qoldanystaghy ótkizu beketterining sanyn azaytty.

Epiydemiyalogiyalyq jaghdaydyng jaqsaruyna baylanysty býgingi tanda jaqyn uaqytta barlyq ótkizu beketterining júmysyn janartu turaly sheshim qabyldandy. Mәselen, býginnen bastap «Sypatay - Batyr» ótkizu beketi óz júmysyn bastaydy, ol qoldanystaghy ótkizu beketterining júmysyn jenildetuge jәne jýk kólikterining shekara arqyly ótuin jyldamdatugha mýmkindik beredi.

Qazaqstannyng Sauda jәne integrasiya ministrligi: «Ótkizu beketterin jabu turaly sheshimdi Qazaqstan koronavirus infeksiyasyn әkeludi jәne taraludy boldyrmau maqsatynda qabyldady. Epiydemiyalyq әl-auqat mәseleleri últtyq qauipsizdik mәselelerine jatady, ol últtyq ýkimetting aiyryqsha qúzyretine jatady. Jalpy memlekettik shekaranyng boyynda barlyghy 20 ótkizu beketteri jabyldy. Negizinen búl jeke túlghalar kóp ótetin beketter bolyp tabylady.», – dep habarlady.

Taghy bir faktor jemis-kókónis ónimderining pisu mausymynyng bastaluyna baylanysty tasymaldaytyn ýlken jýk kólikteri sanynyng dәstýrli ósui boldy. Mysaly, ótken jyldyng mamyr aiynda 7 ótkizu punkti arqyly 5 589 avtokólik ótti jәne ótkizu beketterinde ortasha jinalu 60-70 avtokólik boldy, aghymdaghy jylghy mamyr aiynda 2 ótkizu punkti arqyly 4 261 avtokólik shekaradan ótti, búl eng joghary kýnderi kýnine 500-ge deyin avtomashinalardyng jinaluyn tudyrdy.

Osylaysha, kólik qúraldarynyng ótu jyldamdyghy әrbir ótkizu punktine keletin kólik qúraldarynyng sanyna baylanysty bayaulady. Shekaradan ótu kezinde basymdyq jemis-kókónis jәne basqa tez búzylatyn ónimder tiyelgen avtokólikke beriletindigin atap ótu qajet.

Búghan deyin atap ótilgendey, birneshe ótkizu punktterining jabyluy elimizding azamattarynyng qauipsizdigin qamtamasyz etuge baghyttalghan amalsyz shara boldy. Múnday sheshimder últtyq dengeyde qabyldanady.

Búdan basqa, qyrghyz tarapynyng tikeley ótkizu punktterinde karantindik-baqylau sharalaryn jýrgizui qyrghyz tarapynda kepteluding sebebi bolyp tabylady. Ótkiziletin is-sharalar COVID-19-gha jedel-testileudi, jýrgizushilerge saualnama jýrgizudi, sonday-aq kólik qúraldaryn sanitarlyq óndeudi qamtidy. Múnyng bәri jalpy alghanda jetkilikti úzaq uaqyt alady.

Óz kezeginde qazaqstandyq tarap shekarada karantindik normalardy saqtau ýshin tek jýrgizushilerge saualnama jýrgizedi. Rәsim shekaralyq tekseru kezinde jýrgiziledi jәne qosymsha uaqyt almaydy. Búdan әri Qazaqstan aumaghynda ýlken jýk kólik jýrgizushilerinen TPR-taldau alynady. Jýrgizushi test nәtiyjelerin kýtpeytinin atap ótken jón, ol kelisilgen baghyt boyynsha jiberiledi. Taldaulardan infeksiya anyqtalghan jaghdayda jýrgizushini saualnamanyng mәlimetteri boyynsha tabady. Test teris bolghan jaghdayda jýrgizushi belgilengen jerge kedergisiz jýre beredi.

Sauda jәne integrasiya ministrliginde: «Jalpy, shyghatyn jýrgizushilerdi jedel testileuden ótkizu maqsaty týsinikti emes. Barlyq halyqaralyq erejeler boyynsha memleket qauipsizdikti óz aumaghynda qamtamasyz etedi. Alayda, eger bizding qyrghyz әriptesterimiz osynday jolmen kórshi elderdi «qauipsizdendirudi» sheshse de, búl testileudi ótkizu punktinde ne ýshin ótkizu kerek, sebebi búl taldaudy oghan kire beriste de tapsyrugha bolady?» - degen ózekti mәsele qoyylyp otyr.

Qazaqstan Respublikasy tauarlardyng qozghalysy ýshin eshqanday kedergiler ornatyp jatpaghanyn taghy da rastaghym keledi.

Ayta ketu kerek, búl mәseleni Euraziyalyq ekonomikalyq komissiya alqasymen eki ret qaralyp, talqylauy 4 saghattan alatyn, nәtiyjesinde Alqa Qazaqstannyng is-qimylynda kedergilerding bar ekendigi turaly sheshim qabyldamady. Óz kezeginde, Qazaqstan Respublikasy Qarjy ministrligi Memlekettik kirister komiytetining eksporttyq jәne salyqtyq baqylaudy jýzege asyru bóligindegi is-әreketteri EEK Alqasymen búl sharalar tek últtyq qúziretke ghana jatatynyn eskere otyryp, zandy dep tanyldy.

QR Sauda jәne integrasiya ministrligining baspasóz qyzmeti.

Abai.kz