Memlekettik tilimizding әli kýnge deyin óz mәrtebesine say tolyqqandy qyzmet atqara almauynyng basty sebepteri tómendegidey:

1. Zang boyynsha, Qazaqstan azamattarynyng memlekettik tildi biluining mindet emestigi.

2. Konstitusiyamyzdaghy 7-baptyng 2-tarmaghy boyynsha, orys tilining memlekettik tilmen teng jaghdayda qoldanyluy.

3. Qazaq halqynyng birden-bir Otany Qazaqstan ekeninin, yaghni, qazaqtardyng memleketti qúrushy tituldy últ ekeninin, Qazaqstandaghy diasporalardyng әrqaysysynyng tarihy óz otandary bar ekenining Ata Zanda mýlde eskerilmeui.

4. Qazaqstanda birtútas unitarlyq elge tәn memlekettik iydealogiyanyng joqtyghy. Onyng sebebi – qazaq elining myndaghan jyldar boyy kemeldene qalyptasqan halyqtyq tili men dýniyetanymyn Sóztanym ghylymy men Bestanym (Adamtanu, Tabighattanu, Kýntanu, Gharyshtanu, Qúdaytanu) ilimi túrghysynda týbegeyli zerttep-zerdelep tanu, oqytu isining memlekettik dәrejede qolgha mýlde alynbauy.

5. «Ýshtúghyrly til» sayasaty praktikasynyng bilim jýiesine zansyz, zorlyqpen engizilui.

6. Mekteptegi jogharghy synyptarda gumanitarlyq pәnderden ózgelerining oryssha jәne aghylshynsha ghana oqytylmaghynyng josparlanyp qoyyluy.

7. Biyliktegi qandas azamattarymyzdyng basym bóligining orystildiligi.

8. Elimizdegi orystildi mektepti bitirushilerge jәne jogharghy orqu oryndaryna týsushilerge qazaq tili pәni boyynsha emtihan tapsyrudyng mindettelmeui.

9. Azamattardy memlekettik qyzmetke alu kezinde memlekettik tildi biluding talap etilmeui, «Qaztest»-ting kózboyaushylyqqa ainaluy.

10. Qazaqstannyng azamattary retindegi orys aghayyndardyng әli kýnge deyin órship túrghan imperiyalyq ambisiyasy.

11. Elimizdegi orys pen orystildi aghayyndarymyzdyng qazaq tilin «ghylymgha, bilimge, memlekettik, halyqaralyq tirlikke jaramsyz til, órkeniyet týzbey artta qalghan kóshpelilerding tili» degen jarymjan týsinigi.

12. «Qazaqstan – kópúltty memleket» degen jalghan sayasat. «Qazaqstan halqy Assambleyasy» degen qajetsiz úiymnyng payda boluy; memlekettik tilde is jýrgizbeytin onyng jer-jerdegi bólimderi men bólimshelerine qyruar qarjynyng túraqty týrde, údayy bólinip otyryluy; sonyng nәtiyjesinde, әr diaspora ózin «jeke últ» sezinui, al, óz jerinde otyrghan qazaq halqynyng últtyq psihologiyasynyng qatardaghy diasporalyq psihologiya dengeyine deyin qúldyrauy.

13. Kommunikasiya, BAQ qúraldary, baspa ónimderi sekildi tolyp jatqan salalar boyynsha, reseylik jәne ózge de sheteldik ekspansiyagha tótep bererlik qauqardyng memleketimizde joqtyghy.

14. Elimizde Qazaqtyng tilin, barsha últtyq qúndylyqtaryn moyyndamaytyn, kerisinshe, arabtyq halifat qúrugha qúmar astyrtyn diny aghymdardyng bar ekenining biylik pen arnayy organdar tarapynan eskerilmeui.

15. Ekonomikalyq barsha tetikterding deni orystildilerding qolynda boluy.

Jә, sonymen, memleket qúrushy qazaq halqyna, onyng memlekettik tiline degen jogharydaghy diskriminasiyalyq faktorlardyng kesirinen, Qazaqstandaghy orys pen orystildi aghayyndardyng memlekettik tildi biluge, mengeruge degen niyetinin, yntasynyn, azamattyq jauapkershiligining týbegeyli joghaluyna baylanysty, biz, jalpy alghanda, ishki-syrtqy tirligi tek orys tiline ghana tәueldi, arsyz, әdiletsiz, ozbyr qogham qúryp tynghanday jaghdaygha jettik.

Qatelespesek, osydan 15 jylday búryn Elbasymyzdyng ózi: «15 jyldan beri memlekettik tildi ang da ýirenip alatyn uaqyt boldy» - dep kýiingeni bar. Odan beri taghy 15 jylday uaqyt ótti. Memlekettik tildi damytudyng týrli baghdarlamalary jasalumen boldy, qyruar qarjy shashylumen boldy. Áli de shashyluda. Yaghni, 30 jylday uaqyt (oylap qaralyqshy, tabandatqan 30 jylday uaqyt!) ótti, nәtiyje mardymsyz. Endi taghy bir 15 jyl solaysha jýrsek, jiberilgen qatelikterdi týzep alu mýlde mýmkin bolmaytyn sormanday soraqylyq stadiyasyna ótuimiz ghajap emes.

Ne istemek kerek?

Áriyne, juyq arada memlekettik til turaly arnayy zang qabyldanbaghy – әdilet. Sonson, ony ýirenu-mengeru, talap etu ýshin, ýsh jyl múrsattyq merzim berilui jóninde arnayy jarlyq shyqpaghy jәne kerek sharua. Sonda eshkimning renishi bolmaydy. Óitkeni, yntaly adamgha, 3 jyl túrmaq, 6-aq aida kez kelgen tildi belgili bir mólsherde mengerip aludyng esh qiyndyghy joghyn ómirding ózi kórsetip otyr.

Tynyshtyqbek Ábdikәkimúly

Abai.kz