Balalar arasynda kóz auruyna shaldyghushy jiyilep keledi. Dýnie esigin asha salyp suqaranghylyqqa úshyrau da  kóp. Sheksiz damyp jatqan  nanotehnologiyany shekteusiz paydalanu, qúnarsyz tamaqtanu syndy salghyrttyqtar jastay kóz janarynyng semuine soqtyrady. Osy mәsele tónireginde Kóz aurulary Ghylymy Zertteu Institutynyng joghary dәrejeli dәrigeri, medisina ghylymynyng kandidaty, balalar bólimning mengerushisi Lúqpan Núrlanúly Orazbekovpen sóz qozghaldy.

- Lúqpan Núrlanúly, qazir balalar arasynda qanday kóz aurulary jii kezdesedi? Búghan sebep ne?

- Qazirgi kezde balalar arasynda eng jii kezdesetin kóz aurularynyng týri – koniuktivitter. Koniuktivitterding bakterialdy, virusty jәne allergiyalyq týrleri bolady. Bakterialdy, virusty týrlerining sebepterine keler bolsaq, ol qozdyrghyshtyng jeke bas gigiyenasyn saqtamauynan payda bolyp, balabaqshada, oiyn alandarynda, kóp adam shoghyrlanatyn jerlerde bir-birine berilui mýmkin. Al allergiyalyq koniuktevitterding sebebi: qalada әr týrli allergenderdin, ziyandy titirkendirgishterding kóp boluy. Sonday-aq, tamaqtanu erekshelikterine baylanysty allergiyalyq koniuktevitter jii kezdesude.

   Aurudy boldyrmas ýshin eng aldymen jeke bastyng gigiyenasyn saqtau kerek. Búl jerde ata-analaryna kóp jauapkershilik artylady.

Balalar arasynda kóz auruyna shaldyghushy jiyilep keledi. Dýnie esigin asha salyp suqaranghylyqqa úshyrau da  kóp. Sheksiz damyp jatqan  nanotehnologiyany shekteusiz paydalanu, qúnarsyz tamaqtanu syndy salghyrttyqtar jastay kóz janarynyng semuine soqtyrady. Osy mәsele tónireginde Kóz aurulary Ghylymy Zertteu Institutynyng joghary dәrejeli dәrigeri, medisina ghylymynyng kandidaty, balalar bólimning mengerushisi Lúqpan Núrlanúly Orazbekovpen sóz qozghaldy.

- Lúqpan Núrlanúly, qazir balalar arasynda qanday kóz aurulary jii kezdesedi? Búghan sebep ne?

- Qazirgi kezde balalar arasynda eng jii kezdesetin kóz aurularynyng týri – koniuktivitter. Koniuktivitterding bakterialdy, virusty jәne allergiyalyq týrleri bolady. Bakterialdy, virusty týrlerining sebepterine keler bolsaq, ol qozdyrghyshtyng jeke bas gigiyenasyn saqtamauynan payda bolyp, balabaqshada, oiyn alandarynda, kóp adam shoghyrlanatyn jerlerde bir-birine berilui mýmkin. Al allergiyalyq koniuktevitterding sebebi: qalada әr týrli allergenderdin, ziyandy titirkendirgishterding kóp boluy. Sonday-aq, tamaqtanu erekshelikterine baylanysty allergiyalyq koniuktevitter jii kezdesude.

   Aurudy boldyrmas ýshin eng aldymen jeke bastyng gigiyenasyn saqtau kerek. Búl jerde ata-analaryna kóp jauapkershilik artylady.

- Kóz aurularynyng ishinde miopiyanyng birden-bir qozdyrghyshy – kompiuter, telefon. Osylardan saqtanudyn, kóz aurularynyng aldyn aludyng joldaryn aita ketseniz.

- Jaqynnan kórgishtik, yaghny miopiya qazirgi kezde dýniyejýzinde ýdep jatqan aurulardyng biri. Oghan sebep: kózge jýktemening kóbengi. Kompiuter, teledidar, telefon – barlyghy kózge jýktelip, kóru qabiletin nasharlatady. Múnyng aldyn aluda manyzdy róldi ata-analar atqarady. Balalardyng oqu gigiyenasyn saqtau kerek. Sabaq oqityn, júmys jasaytyn arnayy oryn dayyndaluy qajet. Kompiuterde otyrghanda ýzilis jasap, arnayy jattyghular jasauyn qadaghalanuy tiyis. Tipti, kompiutermen, telefonmen oinau uaqytyn qatang týrde shekteu qajet. Beyts jýiesi boyynsha arnayy jattyghular bar. Búl jattyghular kóz búlshyq etining júmysyn jaqsartugha arnalghan. Ýnemi jattyghu jasau arqyly jaqynnan kórgishtikting aldyn alugha jәne onyng ósuin tejeuge bolady.

       Balalardyng bólmesi jaqsy jaryqtanyp, ashyq týster boluy tiyis.Bala suret salghanda, kitap oqyghanda ynghayly jaghday jasaluy kerek. Aqau bayqalsa jәne jylyna bir ret kóz dәrigerine qaralyp túrghan jón. Osynday aldyn alular arqyly balanyng kóz janaryn saqtap qalugha bolady. 

      Sonday-aq, tek qana balalar emes, eresek adamdar da A, E dәrumenderi bar taghamdardy qoldanugha kenes beremiz. Yaghni, balyqtar, sonday-aq, qyzyl, sary týsti kókónister men jemis-jiydekter. Atap aitsaq, tomattar, búrysh.Tamaqtanu komplektsi boluy kerek. Beloktar,kómirsular, maylar barlyghy belgili bir mólsherde rasiongha kirui qajet.

- Siz qyzmet atqaryp otyrghan Ghylymy Zertteu Institutynyng balalargha qanday erekshe kómegi bar? Atap aitqanda,  mýgedek, әleumettik jaghdayy tómen jәne jetim balalargha?

- Múnday balalargha hirurgiyalyq em jaghynan birinshi kezekte kómek kórsetuge tyrysamyz. Odan basqa, jylyna bir neshe ret balalar ýiine, balalar internattaryna baryp, balalardyng kózderin tekseremiz. Aurulary bolsa, anyqtap, qajet bolghan jaghdayda óz ortalyghymyzda emdeymiz. Qoldan kelgenshe balalargha kómektesuge tyrysamyz.

- Ghylymy zertteu instituty 80 jyldyng ishinde kóptegen balalardyng kózine quanysh syilaghan bolar...

- IYә, bizde jaqynda ýlken mereytoy. Biyl  25 qazanda mekememizge 80 jyl tolmaq. Institumyzdyng jeke oftalimologiyalyq mektebi bar. Jeke emdeu tәsilderi bar. Balalardyng kóz qylilyghyn, miopiyany emdeu barysynda instituttyng ózi shygharghan arnayy kompiterlik baghdarlamalardy qoldanamyz. Qazirgi kezde eng asqynghan qiyn auru týri – shala tuylghan nәrestelerding  retinopatiyasy. Búl balalargha 1-2 aptanyng ishinde kómek kórsetilmese, olar mәngilik soqyrlyqqa dushar bolady. Olargha lazerlik operasiya jasap, olardyng kóz janaryn saqtap qalugha mýmkindigimiz bar. Ekinshiden, kóz isigi bar nauqastar, yaghny retinoblastoma balalardyng kóz ishinde payda bolady. Qazirgi kezde biz osy balalardyng ómirin ghana saqtap qalmay, kóz almasyn organ retinde saqtaugha da mýmkindik beretin jana em týrinen ghylymy júmys jasap jatyrmyz. Osynday basqa da salalarda ghylymy izdenuler jalghasuda.

     Sonday-aq, institutymyz barlyq qajet apparattarmen jabdyqtalghan. Hirurgiyalyq eng songhy apparattardyng biri Konsteleyshen jýiesi bar. Odan basqa miopiyagha lazerlik ota jasaytyn jabdyqtar da bar. Dýniyejýzilik dengeymen salystyrar bolsaq, institutymyz teng dәrejede dep aitugha bolady.

- Jana tughan nәresteler ishinde de suqaranghylyq, basqa da aurulargha shaldyghushylar kóp. Nege? Bolashaq balanyng anasy neden saqtanu kerek?

- Ananyng densaulyghy – balanyng densaulyghy. Nәrestening qúrsaq ishinde damuyna ananyng densaulyghynyng yqpaly zor. Anasynda bar aurular balagha beriledi. Sonday-aq, syrtqy ortanyng әseri de bolady. Mәselen, ananyng temeki tartuy nemese әr týrli himiyalyq zattardyng әseri. Osylardyng barlyghy da balanyng kóz aurularyna úshyrauyna, basqa da organdaryn aurugha shaldyqtyrady. Onyng aldyn alu ýshin ananyng densaulyghyn ziyandy nәrselerden qorghau, oqshaulau. Suqaranghylyq – eng qaterli kóz auruy. Óitkeni der kezinde bala em qabyldamaghanda balany qaytymsyz soqyrlyqqa әkeledi. Adamnyng kózinde súiyqtyqty shygharatyn arnayy mýshesi bolady. Ol aldynghy kamera búryshy dep atalady. Balalardyng damu kezinde sol jýiede әr týrli aqaular payda bolady. Yaghny sebepterine keletin bolsaq negizgisi ýsheu: ekologiyalyq, infeksiyalar jәne genetikalyq.

- Evropa elderinde, Japoniyada basqa da elderde bilim jetildirdiniz. Olarmen salystyrghanda otandyq oftomologiya qanshalyqty  dengeyde?

- Qazaqstandaghy oftalimologiyalyq mektep Kenes ókimeti kezinde qúrylghan  reseylik mektep. Evropamen, Japoniyamen salystyrghanda ózgeshelikter bar. Qazir oftalimologiyasy damyghan elder – AQSh, Japoniya. Mәselen, olarda barlyq klinikalar uniyversiytet qaramaghynda. Dәriger nauqasqa jetu ýshin, nauqaspen júmys isteu ýshin úzaq jol jýrui kerek. Olardyng oqu jýiesi mulyajdargha negizdelgen. Al bizde bilim beru jýiesi basqasha. Praktika jaghyna úzaq uaqyt bólinedi de, dәrigerlerimizding tәjiriybeleri mol bolady. Al qúral jabdyqtar jaghynan teng dәrejede dep aitugha bolady. Áriyne, әr elding ózining ghylymy jetistikteri bar, sondyqtan aiyrmashylyqtary da bolady. 

- Ángimenizge rahmet!

Súhbattasqan Balghyn Ádilbaeva

Abai.kz