Bismillay Rahmany Rahiym.

Hәlәmshi ilim iyesi retinde aitayyn, aruaq – bar, ruh – bar! Aruaq bolmasa ruh qonbaydy. Aruaq kim? Ómirden ótken ózimiz siyaqty adam. Onyng da aldynda, artynda qalghan jazuy bar. Aldyndaghy jazuy –  Allanyng jazyp qoyghan taghdyry bolsa, artynda qalghany – tirshiligindegi istegen qylyqtary.

Al ólim degen ne? Ólim sóilep otyrghan sózding arasyndaghy ýtir siyaqty az ghana kidiris, tejelu, ary qaray jalghasatyn  tirshilik. Jaratqan IYem: «Men senderding arttarynnan kitap ashyp qoydym», - deydi «Ia Siiyn»  dúghasynda.

Aruaq – qoparylyp shyghar adamnyng tamyry. Óli men tirining tamyry bir. Óli - nәrdi tiriden alady. «Qúrandy oqyma, aruaq joq», - deytin bolsan, kóteriletin aruaq jaman. Aruaq tynysh jatsyn desen, dininmen bol. Al ruh – Alladan, ol dinning nәrimen quattanghan. Ruh iyeleri – tiri jannyng eng qúndysy. Ár ruhtyng mandayyna jazylghan, qasiyetti atqaratyn Allanyng aldynda jetkizetin júmystary, amanaty bar.

Qazaq o bastan aruaqty bilgen, ruhty aruaqtary qondyra bilgen qasiyetti halyq. Evrey halqynyng miy qatty istese, olargha my qyzmetining erekshe daryghandyghy. Arabtarda sauda júmysy óris alghan bolsa, búl elge osy qasiyet erekshe daryghany. Basqa halyqtarda da osynday erekshelikter bolsa, sol erekshelikteri erekshe daryghandyghy. Osy siyaqty bizding qazaq halqyna ruhty qondyra alatyn qasiyet erekshe daryghan. Búl - aruaqqa tabynu emes.

Qazir bizding elde ruh qondyrghan aruaqtar erekshe júmys jasap jatyr. Olardy syilaghan shәkirtteri men úrpaqtary jatqan jerlerinde molasyn kóterip, dua oqityn bastaryna ondy belgiler kóterude. Múny jasap jatqandar aruaqtargha tabynghany emes, olar joldan tayghan joq. Olar ómirden dinimen ótken ústazdardyng zikirin salyp jatyr. Ol – jol.

«...Yassauiy әulie ruhpen ruhty qondyra bilgennen keyin ghana jerding astyna ketti. Ol Allanyng razylyghy men din ýshin ketti. Din ózine ghana emes, ózgege kerek ekendigin bilgesin, Allanyng eki dýniyede bizding janymyzda jýrgenin dәleldeu ýshin ketti. Ol jarty ómirin jer astynda Allamen tildesuge arnady. Arnady degenmen de – Alla oghan ony arnatty.

Endi osynday әngimeden song «Áulie degen kim?» degen súraq tuady.

Áulie -  Allanyng dosy, Allagha jaqyn túrushy, Allanyng meyirimi týsken qamqorlyghyndaghy adam. Áuliyede - Allahtyng syiy erekshe biyik dengey bar. Olar - kózben kórgen ghylymy dәlelding sonyn ilimy erekshe dәlelde kóre biletinder. Biz qara dep kórgendi olar aq dep, biz aq dep kórgendi olar qara dep jetkize bilgender. «Jýnis» sýresining 62-63 ayatynda: «Álbette Allahtyng әuliyelerine qauip-qater joq jәne olar qayghy-qasiret shekpeydi. Sebebi, olar shyn jýrekten iman keltirgen jәne olar taqua bolghan adamdar», - dep kórsetken. Demek, әuliyelik – taqua men ilim iyesine nemese dindar  ghalymgha búiyrar enshi. Múny qazirgi bilimdarlar  ózderi oilap tapqan: «Ghylymy ashylghan dýniye» dep oilaydy. Onyng bәri Qúranda túrghanyn aita almaydy. Ol – Alladan tandalghan adam.

Áuliyelik adamgha sinip qalghan kәdimgi núr. Ol otyrghan jerge de sinip túrady, olar  Jannattyqtar. Ýlken әuliyeler qashanda ruhtanghan әuliyelerden, tirisi óliden dәris alghan. Búl dәlel taqualargha  ghana...».(«Bir býtin Qúran – mening taghdyrym»,  «Qazyghúrt» baspasy, 2016j ).

Alla taghala: «Qúrandy saqtaytyn úrpaq», - dep jibergendikten, bizding elden әulie kóp shyqty. Áuliyelik pen әmbiyelik basqa elge kóp darymaghan. Qúrandy naqty sinirip, tanghy namazyn Mekkede, keshki namazdy ýiinde oqityn jaqsy әuliyeler Melekter atalady.

Al әmbie әulie degen kim? Áulie dýniyening bәrinen Qúdaydy kórushi bolsa, әmbiyelik sol dýniyeni boyyna sindirushi. Kórip, syilap, qarapayym ómir sýru, eshkimdi renjitpey, eshtenege renjimey, qúlshylyghyn jasap ómir sýru – әuliyelik, sony iske qostyra bilu әmbiyelik.

Qazaq eli myndaghan әuliyeler jatqan jer. Áuliyelik pen әmbiyelik basqa elge kóp darymaghan. Bizde bir Manghystau ýstirtinde 362 әulie jatyr... Al: «Sayramda bar sansyz bap, Týrkistanda Týmen bap, babtardyng baby Arystanbab» jayly әngimeni tarqatar bolsaq, Núhtan beri qaray qazaq jerinde qanshama bab ótkenin oy tarazysyna sala beriniz.

«Bab - ol bireuden tuylghan, ne bireuding úrpaghy emes, ol kókten kelip, júmysyn istep ketken ruh. («Arystanbab pen Yassauiy», «Qyzyl kitap» 2, 1047 bet).

«Sahaba - naqty payghambardyng ózining tikeley júmysyn jalghastyratyn adamdar, al bab dep sahabanykin de, perishtenikin de, basqa da payghambarlar ruhtarynyng da, әuliyelerding de arasynda ómirge kelip-ketip jýre alatyn qasiyet iyelerin aitady» (15.02.2016 j. «Bab pen sahaba turaly», («Qyzyl kitap»-1, 249 bet.).

Búl әngimeni nege aityp otyrmyn, qazir ilimshi retinde maghan mynanday ghayyp habary kelip jatyr. Ózim baryp kórgenim joq, Alla búiyrtsa aldymyz jaz, bara jatarmyz... Jambyl men Almatynyng ortasynda, arghy jaghynan 170-180, bergi jaghynan 210-330 shaqyrym qashyqtyq arasynda Qúlantóbede eski ýsh qalanyng ornynda ghalymdar qazba júmystaryn jýrgizip jatqan kórinedi. Sol jerde qasiyetti 19 әulie molasy jatyr. Sol jerde on toghyz әulie bar. Ýlken molalar. Sol әuliyeler jatqan jerler many qazylyp jatyr.

«Qúlantóbe» - kókten týsken, Allanyng jibergen ýsh qasiyetin qabyl etken qasiyetti jerding biri. Sol Ýlken molalar qazylyp ketpesin dep ruhtar kýsheyip jatyr. Qasiyetti on toghyz sanynyng qasiyeti turaly kókten týsken Tórt kitapta da bar...

Osy qasiyetining dәleli «Qúlantóbege» kezinde Ghyzyrdyng jerdegi toghyz dosynyng biri Qabanbay batyr men jaratylysynda jeti quatpen kelip, 91 әuliyening batasyn alyp, júldyzy kókke baryp óngen, kórden qazghan sózderin bizge tizip bergen, dinimen bolyp, dinimen ótken, Jetisudaghy jer әlemdegi Ghyzyrdyng ýsh ilimy Taghynyng birining shyraqshysy bolghan  Álmerek abyz da tirshiliginde jii ziarat etken. Demek, búl qasiyetti jer ilim iyesi Ghyzyrdyng da nazarynda bolghan jer...

«Qúlantóbede» jatqan búl on toghyz әulie qazir sózge kirispeydi. Eshkimge tiyispeydi. Biraq bir әuliyening sýiegi shashylsa, onda kiriskeni... Osyny nazarda ústayyq. Eski ýsh qalanyng oryny qazylyp jatyr. Tarihty qazyp, bilmegenimizdi izdengenimiz jaqsy, tarihymyzdyng shyraqshylarynyng shyraghyn óshirmegenimiz odan da abzal sauab.

Baqtybay Aynabekov,

Ilimger-jazushy

Abai.kz