Resey ydyrasa aimaqta qanday ózgerister bolady?

Songhy onjyldyqtarda Resey týrli qaqtyghystargha belsene aralasyp, halyqaralyq qauymdastyqtyng alandaushylyghyn tudyrdy. Keybir sarapshylar Reseyding kýireui syrtqy agressiyanyng tómendeuine әkelip, býkil әlem ýshin payda boluy mýmkin dep sanaydy. Degenmen, Amerika Qúrama Shtattarynda yqtimal túraqsyzdyq pen yadrolyq qarudyng taraluyna baylanysty múnday ssenariyge qatysty alandaushylyq bar.
AQSh Reseyding kýireuinen qorqady
Amerikalyq sarapshylar Reseyding kýireui – yadrolyq qarudyng baqylausyz taraluyna jәne jahandyq túraqsyzdyqqa әkelui mýmkin dep alandaydy. Professor Marlen Larueliding aituynsha, úly derjavanyng kýireui – azamattyq soghystardy tudyruy mýmkin. Onda jana qúrylymdar shekaralar men ekonomikalyq aktivter ýshin kýresedi, al elitalar men barlau agenttikteri separatizm әreketterin basady. Búghan qosa, AQSh preziydenti әkimshiliginde múnday eldegi túraqsyzdyqtyng múnay men gaz jetkizilimi men azyq-týlik qauipsizdigine әser etetin jahandyq saldary boluy mýmkin ekenin eskere otyryp, Reseydegi túraqtylyqqa qatysty súraqtar talqylanghan.
Batys sarapshylary Resey turaly ne deydi?
Resey basshylyghy Batysta belgili bir týsinik qalyptastyrugha kýsh saluda. Reseylik oppozisiyalyq jurnalist Igori Yakovenkonyng aituynsha, Resey batystyq sarapshylar men sayasatkerlerdi ishinara satyp aluda. Sonday-aq Putinning yqpal etu agentteri batys sarapshylaryn – Valday klubyna shaqyru arqyly yqpal etude.
Reseyding ydyrauynyng yqtimal saldary
Reseyding ydyrauy iydeyasyn jaqtaushylar – búl syrtqy agressiya dengeyin tómendetui jәne KSRO ydyraghannan keyin bolghan jana memleketterdegi erkindik dengeyin arttyruy mýmkin dep sanaydy. Degenmen, búl ssenariyding qarsylastary halyqaralyq qauipsizdikke, sonyng ishinde azamattyq soghystar men ekonomikalyq túraqsyzdyqqa әkeletin apatty saldary turaly eskertedi.
Reseyding kýireui – sarapshylar arasynda әrtýrli pikirler tudyratyn kýrdeli jәne kóp qyrly taqyryp. Bir jaghynan, agressiyanyng azangyna jәne erkindikting artuyna ýmit bar. Ekinshi jaghynan, jahandyq túraqsyzdyq pen yadrolyq qarudyng taraluyna qatysty alandaushylyq bar. Búl mәselege әleuetti payda men tәuekeldi eskere otyryp, tengerimdi jәne oilastyrylghan kózqaras qajet.

Suret: Google izdeu jýiesinen alyndy.
Onyng ýstine Reseyding ózinde eldi kýireuge aparyp soqtyratyn tar oily biyleushi basqaryp otyr dep sanaytyn narazy top barghan sayyn úlghayyp barady. Osyghan baylanysty Reseyding Tatarstan, Daghystan, Saha (Yakutiya), Bashqúrtstan jәne basqalar últtyq respublikalaryndaghy aimaqtyq elitalar ortalyqpen, atap aitqanda Mәskeumen qarym-qatynastaryn qayta qarastyrghysy keledi.
Professor Lipsis jaqynda Mәskeuding shyghysqa qaray negizgi kólik baghyttaryn jabuymen, Reseyding ózinde kóptegen últtyq respublikalar Qazaqstan men Kaspiy tenizi arqyly ótetin balama joldargha nazar audara bastady. Búl aimaqtaghy ekonomikalyq baylanystardy nyghaytugha jәne aziyalyq naryqtardyng yqpalyn arttyrugha kómektesedi. Búl, әsirese, Resey qúramyndaghy týrki respublikalary men basqa da últtyq qúrylymdardyng Qazaqstan jәne Ázerbayjanmen tarihiy-mәdeny baylanystaryna nazar audara bastaghan uaqytta jýzege asyryluda. Jergilikti elita barghan sayyn ózderining yqpaly men resurstaryn Mәskeuge bermey, qalay saqtap qalu turaly oilanuda.
Búl tek ekonomikalyq ghana emes, sonymen qatar Resey Federasiyasynyng últtyq respublikalary ózderining resurstaryn baqylaugha jәne tәuelsizdikke úmtylatyn sayasy ýrdisterdi kórsetedi. Últtyq respublikalardaghy jergilikti elita Mәskeuding әskery qimyldargha jiberip jatqan qarajatynyng tiyimsiz júmsalyp jatqanyn týsinedi.
Sonymen birge olar infraqúrylym men saudany qosa alghanda, týrli salalarda investisiya men yntymaqtastyqty úsynatyn Qytay tarapynan qyzyghushylyqtyng artyp otyrghanyn kórip otyr. Búl aimaqtyq elitalardy damudyng jana joldaryn izdeuge yntalandyrady, jәne olardyng resurstaryn saqtaugha jәne kóbeytuge, sonday-aq óz halyqtarynyng úzaq merzimdi әl-auqatyn qamtamasyz etuge mýmkindik beredi.
Kerimsal Júbatqanov,
tarih ghylymdarynyng kandidaty, S. Seyfullin atyndaghy Qazaq agrotehnikalyq zertteu uniyversiytetining dosenti
Abai.kz