Qazaqtyng dәstýrli jazghy susyndary: aptap ystyqta densaulyqty qalay saqtaghan?

Material Coral Club kompaniyasynyng wellness-eksperti, nutrisiolog-dәriger Katira Janpeyisovamen bolghan súhbat negizinde dayyndaldy.
Qazaq dalasynyng aptap ystyq jazy kezinde babalarymyz densaulyq pen sergektikti dúrys ishiletin susyndarmen saqtaudyng syryn bilgen. Qymyz, shúbat, airan, jarma-shalap, shóp túnbalary — búl dәstýrli susyndar tek shóldi basyp qana qoymay, aghzany kýsheytip, kýn ystyghynda әlsizdikke jol bermeytin.
Býginde, tәtti gazdy susyndar men energetikalar dәuirinde, osy úmyt qalghan dәstýrli reseptterge qayta oralu — uaqyt talaby. Olar әli de ózektiligin joghaltqan joq.
Qazaq jazynda qanday susyndar ishken?
Katira Janpeyisovanyng aituynsha, qazaq dalasynda ghasyrlar boyy shildening shilingir ystyghynda adamdar kelesi tabighy әri paydaly susyndardy tútynghan:
- Qymyz – ashytylghan bie sýti;
- Shúbat – ashytylghan týie sýti;
- Ayran – súiytylghan qatyq nemese airan (qazirgi kefirge úqsas);
- Jarma-shalap – airangha su men túz qosylghan salqyn susyn;
- Qúrghaq jemis-jiydekterden qaynatylghan kompottar – meyiz, órik, alma jәne taghy basqa keptirilgen jemisterden;
- Shóp túnbalary – әsirese tanquray (chabres), jalbyz (myata), itmúryn (shipovniyk) siyaqty shipaly ósimdikterden dayyndalghan.
Búl susyndar tek shóldi basyp qoymay, aghzanyng ishki tepe-tendigin saqtaugha, immuniytetti nyghaytugha jәne ystyqqa beyimdeluge kómektesken.
Búl susyndardyng aghzagha qanday paydasy bar?
Ashytylghan dәstýrli susyndar – tabighy probiotikterding kózi. Olar asqazan-ishek jolynyng saulyghyn qoldaydy, B toby dәrumenderining sintezine yqpal etedi, zat almasudy jaqsartady jәne fizikalyq jýktemeden keyin aghzanyng qalpyna keluin tezdetedi.
Búdan bólek, múnday susyndar aptap ystyqta aghzanyng súiyqtyq pen elektrolit tepe-tendigin tabighy jolmen qalpyna keltiruge kómektesedi. Qymyz ben shúbattyng qúramynda jenil bakteriyagha qarsy әseri bar bioaktivti zattar kezdesedi, búl olardy densaulyq ýshin tipti de paydaly etedi.
Su-túz tengerimine әseri
Ashytylghan susyndardyng qúramyndaghy natriy, kaliy, kalisiy jәne magniy syndy manyzdy miyneraldardyng arqasynda olar aghzanyng su-túz balansyn saqtaugha kómektesken. Búl әsirese jazda — aghza ter arqyly kóp mólsherde elektrolitterdi joghaltatyn kezde — erekshe manyzdy. Dәstýrli susyndar tabighy jolmen osy joghaltudy ótep, denening túraqty júmys isteuine jaghday jasaghan.
Nelikten qúramynda tabighy probiotikteri bar susyndardy tandaghan jón?
Jaz mezgilinde asqazan-ishek joly әlsiz әri sezimtal kýige týsedi — búghan sebep jii jenil-jelpi tamaqtanu, tamaq rejiymining ózgerui jәne jalpy ystyqtyng aghzagha týsiretin stressi.
Tabighy probiotikter búl jaghdayda:
- immuniytetti nyghaytady;
- asqorytudy jaqsartady;
- ishek mikroflorasynyng balansyn qalpyna keltiredi;
- dәrumenderdin, әsirese B tobynyng sintezin qoldaydy.
Osynyng barlyghy ystyq pen ishki jýktemege tótep beru ýshin aghzagha erekshe manyzdy.
Jazdyng ystyghynda as qorytugha ne kómektesedi?
As qorytu jýiesine eng jaqsy әser etetin ashytylghan susyndar:
- qymyz
- shúbat
- ayran
- jarma-shalap
- tiri ashytqy mәdeniyetteri bar ýy kefiyri
Búl susyndar as qorytu prosesin belsendiredi, ishek mikroflorasyn qoldaydy, jәne zat almasudy qalypqa keltiruge kómektesedi.
Olardyng gazdy susyndardan qanday artyqshylyqtary bar?
- Qúramynda qant pen konservanttar joq;
- Mikroflorany búzbay, kerisinshe qoldaydy;
- Tabighy fermentterge bay;
Shyn mәninde shóldi qandyrady, al tәtti gazdalghan susyndar tek shóldi kýsheytip, zat almasugha keri әser etedi.
Býginde múnday dәstýrli reseptter ózekti me?
«Áriyne, ózekti», — deydi Katira Janpeyisova. — «Búl – tabighy funksionaldy susyndar. Qazirgi tanda qant, fastfud pen óndelgen ónimderding kóbeygen kezeninde múnday tabighy ónimder densaulyqty qoldau ýshin erekshe qajet».
Babalarymyz qanday shóptik susyndardy tútynghan?
- Itmúryn túnbasy — tabighy S dәrumeni kózi
- Jalbyz ben tanquray (chabres) — jýike jýiesine tynyshtandyratyn әser beredi
- Qúrghaq jemis-jiydek kompottary (qyzyl qaraqat, órik, meyiz) — antioksidanttargha bay
- Tәtti miya (solodka) men oduvanchik tamyrynyng qaynatpasy — jenil tabighy detoks әseri bar
Dәstýr men zamanauy tamaqtanudy qalay ýilestiruge bolady?
- Kýndelikti rasiongha ashytylghan susyndardy engizu
- Gazdalghan susyndardy — tabighy qaynatpalar men shaylarmen almastyru
- Su ishudi úmytpau (mysaly, Coral Mine qosylghan su)
- Tamaqtyng tengerimin saqtau — aquyz, may jәne kómirsular ýilesimi
Osynday tәsil immuniytetti saqtaugha, asqazan-ishek jolynyng saulyghyn qamtamasyz etuge jәne jalpy jaghdaydy jaqsartugha kómektesedi — tipti jazdyng eng ystyq kýnderinde de.
Abai.kz