Áliya Dәuletbaeva, aqyn: «Jýregimdi qúlyptap, ólenge oryn qaldyrmaghan kezderim de boldy»

Reyting: Qazir óte úshqyr zaman. «Hat-habar jetpey qalady» deytin uaqyt emes. Ghalamtor arqyly dostar tabugha da, orta qalyptastyrugha da bolady. Biraq, siz qalada da emes, audan ortalyghynda da emes, alystaghy auylda – Atyrau oblysy, Inder audanynyng Órlik auylynda túryp-aq aqyndyghynyzdy pash etip jýrsiz. Jyraqta jyr jazu qiyn emes pe?

Áliya Dәuletbaeva: Auyl dese, júrttyng kózine qúm arasynda jatqan, әleumettik jaghdayy tómen, dýnie janalyqtarynan habarsyz bir týkpir elesteydi. Mening auylym osy týsinikterding eshbirimen qabyspaydy, aqparatqa uaqytynda qanyghyp jatatyn ýlken auyl. Atyrau-Oral kýre jolynyng boyynda jatyr. Qalada túrmadym degenim bolmasa, siyr sauyp, mal ústap otyrghan joqpyn, qazaq auylyndaghy әiel keshetin beynetti keship jýrgenim joq. Men júmysymdy bilem, ózimdi bilem. Tirshiligime, bostandyghyma eshkim qol súghyp kórgen joq. Joldasym jeke ómirimdi, shygharmashylyghymdy syilaydy. Balalarymyz ósip jatyr. Sondyqtan, «shygharmashylyghyma bir nәrse kedergi keltiredi» dep oilap kórgen emespin. Auylda túrghannan esh qorlyq kórgen joqpyn. Ol jayt mening ólenime túsau bolghan emes. Bolashaqta qalagha kóshsem, balalarym ýshin kóshuim mýmkin.

Reyting: Al orta she? Ony qajetsinbeysiz be?

Áliya Dәuletbaeva: Qazirgi zamanda aqyn bolu ýshin Astanagha, ya Almatygha baru mindetti emes. Ár oblysta myqty qalamgerler bar. Olar Astanada jýrgen aqyndardan bir de kem emes. Alysta jýrip te, auylda túryp ta әdebiyet jasaugha bolady. Ózim jaqyn aralasatyn jaqsy qúrbylarym bar, aqyn dostarym bar. Sýiip oqityn ýlken aqyndar bar.

Reyting: Olar sizdi izdep kelip túra ma?

Áliya Dәuletbaeva: Ózim eshkimdi izdemeytindikten, minezim sonday, olar da meni izdemeytin shyghar. Sayaqpyn. Bir adam únamay ma, ol kórshim bolsa da amandaspay jýre beremin. Fariza apay bala kýnimnen aq jol tilep, qamqor kónil tanytty. Biraq, «sony paydalanyp keteyin, әleumettik jaghdayymdy týzep alayyn» dep oilanyp ta kórgen emen. «Auylda qalyp qoyma» dep ketti keyingi әngimeleskenimizde. Biraq, qayda jýrsem de aqynmyn dep oilaymyn.

Reyting: Fariza apay sizdi qalay tanydy?

Áliya Dәuletbaeva: Múrat Mónkeúlynyng 150 jyldyq toyynda óleng oqydym. Sol kezde tanystyq. Sodan keyingi 21 jyl ishinde meni alystan jelep-jebep jýrdi. Biraq, men Fariza apaydyng ómirin qaytalaugha tyrysqan emespin. «Fariza bolamyn» dep, aqyr sonynda ne kýieu joq, ne otbasy joq, eng bastysy, ne óleng joq, qalghandar bar ghoy. Sonday taghdyr jasaghysy keledi, sol kisi bolghysy keledi. Biraq, Farizagha onday túlghany Alla bergen ghoy. Ekining biri ekinshi Fariza bola almaydy, ekinshi Fariza tumaydy. Kýieuge shyqqaly jatqanymda: «Dúrys adam ba?» – dep súrady. «Bilmeymin» dep jauap berdim. Apay jauabymdy jaqtyra qoyghan joq. Perzentterim ómirge kelgen sayyn ólenime alandady. «Balagha qaraylap, óleng jaza almay qalmaysyng ba?» dep qonyraulatyp túrdy. Apaydyng alany oryndy eken. Men biraz uaqyt bәrin úmytyp, bala tәrbiyesine den qoydym. Óleng jazyp jýrdim, biraq, sayabyrsytyp aldym. Kishi qyzym dýniyege kelgende eki jyl boyy Fariza apaygha aitpay jýrdim. Bir kýni: «Sen kishi qyzynnyng atyn Hiuaz qoyypsyng ghoy», – dep habarlasyp túr. «Analyq mindeting be – oghan da adal bol, óleng jazasyng ba – oghan da adal bol. Biraq ekeuin birdey ústap jýru qiyn» dedi apay. Meylinshe tyrysyp, analyq paryzyma da, ólenime de adal bolyp jýrgen siyaqtymyn.

Reyting: «Baqytty bolyp jýrgen kezimde óleng jazbay kettim» degeninizdi oqydym. Sosyn qalay qayta tabystynyz?

Áliya Dәuletbaeva (kýldi): Túrmysqa shyqqan son, shynynda da baqyt keshtim. Balalarym ómirge keldi, ýiimizdi kóterdik. Biraq, adam bir qalypqa týsip alghanday bolady eken. Al aqyn adam tolghanyssyz, tolqynyssyz jýrui mýmkin emes. Áriyne, әleumettik mәselelerdi jazyp, qoghamdy jyrlap ta aqyn atanyp jýrgender bar ghoy. Biraq, kýndelikti ómir, birsaryndy tirshilik adamnyng kónilin baqytty qylghanmen, janyn baqytqa bóley almaydy eken. Ózimdi qalyptap tastaghanymdy anghardym. Janyma әser etetin nәrselerdi azaytyp alyppyn. Jýregimdi jauyp, qúlyptap tastappyn. Osyny sezingennen keyin qaytadan sәule qúiyla bastady. Óleng qayta keldi. Sonda bayqaghanym, mening janymdy tebirentip, jýregimdi jaryp shyqqan ólenderimning azaby ózim ómirge sәby әkelgen sәttermen para-par eken. Aqyn әiel osylaysha ómir-baqy dýniyege sәby әkele alady eken. Men sol baqytty sezindim.

Reyting: Qazirgi lirikalyq qaharmanynyz kim sonda?

Áliya Dәuletbaeva: Bir adam dep aita almaymyn. Adam otyzdan asqan song búrynghyday emes, siyrek sebezgileytin bir sәuleni ústap qalugha tyrysady eken. Sondyqtan mening jyryma qazir jany auyrghan adam da, meni bir ret te bolsa týsingen jan da arqau bola alady. «Bir adamgha qolym jetpey jýr» dep aita almaymyn. Keyipkerlerim әrtýrli.

Reyting: Bala kýninizde kitapty kóp oqypsyz. «Tipti bas kótermeytin» dep eske alady ananyz. Qazir she?

Áliya Dәuletbaeva: Kitapsyz ómir sýre almaymyn. Prozany kóbirek oqydym. «Tynyq Dongha» yqylasym erekshe audy. Tórt tomdyq romandy 4-5 ret qaytalap oqyghan kezim boldy. «20 jastan jana asqan Sholohovtyng basyna osynsha ómir iyirimderi qalay syidy?» degen qyzyghushylyqpen qayta-qayta oqydym. «Qan men ter» de janyma qatty әser etti. Áli kýnge ghalamtor dýkenderinen kitap aldyryp túramyn. Oqyghym kelse, janym qajet etse, kez kelgen kitapty, kez kelgen avtordy tauyp alyp oqugha tyrysamyn. Qaytalap oqudan da qoryqpaymyn. Oqudy armandap jýrgen kitaptarym da bar.

Reyting: Ózinizding alghashqy jyr jinaghynyz kesheuildep shyqty. Erterek shygharugha úmtylmadynyz ba?

Áliya Dәuletbaeva: Joq. Kitabym Dәuren Berikqajyúlynyng iydeyasymen shyqty. «Altyn qyran» qayyrymdylyq qory shygharghan 7 avtordyng tizimine endirip jýrgen de sol Dәuren dosym. Búryn da «kitabyndy shygharayyq, memlekettik tapsyrysqa engizeyik» dep úsynys jasaushylar boldy, biraq, ózim qyzygha qoyghan joqpyn. Ol kezde kitap bolatynday ólenderim de joq edi. Songhy kezderi ghoy jazyp jýrgenim. Biraq, «kitabym shyqty» dep alabóten sezimge bólene qoyghan joqpyn. Kitap degen sharttylyq qoy. Aqyn bolghan song әdebiyette jýrgen son, kitabyng shyghuy shart siyaqty. Biraq, júrt kóbirek quandy. Habarlasyp, qúttyqtap jatty.

Reyting: «Sol bir sәule» atty búl jinaghynyz osyghan deyingi aqyndyq ómirinizding bir qayyrylysy, yaky qorytyndysy dep qabyldaysyng ba?

Áliya Dәuletbaeva: Joq, óitkeni, jaqsy ólenderim endi dýniyege keletin siyaqty sezimde jýrmin. «Ay astynda bir kól bar» degen poemamdy jazugha ýlken yqylaspen otyrdym. Kәdimgi júmysqa kiriskendey jazdym. Oqyp-tanysqannan keyin, Fariza apay atauyn «Sekerkól hikayasy» dep ózgertti. Kitap mening armanyma, sezimime ólshem bola almaydy. Kitapty shygharghan, ýlken túsaukeserin ótkizgen Dәuren bastaghan azamattargha alghysym sheksiz. Alysta jatsam da eskerip, el aldyna jarq etip shygharghan Dәurenning azamattyghy ghoy.

Reyting: Aqyndarmen, әsirese, aqyn qyzdarmen jii aralasyp túrasyz ba?

Áliya Dәuletbaeva: Poeziyany izdep jýrip oqimyn dey almaymyn. Baqytgýl Babashtyng poeziyasyn móldirligi ýshin jaqsy kóremin. Tanakózding poeziyasynda bir aqsýiektik bar. Songhy kezderi Janar Ábsadyqtyng ólenderimen tanystym. Qatty únady. Qazirgi qazaq poeziyasynda ólenning tehnikasyn mengerip alghan aqyndar kóp. Suyq súlulyq bәribir kórinip túrady ghoy. Baqytjan Aldiyardy, Erlan Jýnisti jaqsy kórem.

Reyting: Mahambetti ardaq tútasyz.

Áliya Dәuletbaeva: Mahambetpen bala kezden auyrdym. Kýz sayyn Mahambetting basyna, Qaraoygha baramyn. Sol jerde keremet tazaryp qaytam. Mahambet poeziyasy eshbir tilge audarylmaydy. «Oray da boray qar jausa, qalyngha boran borar ma?» degendi qay til synyn búzdyrmay sóilete alady? «Qabyrghasyn qausatyp, bir-birindep sókse de, qabaq shytpas er kerek!» degen tirkester basqa tilde dәl osylay qúiylyp týse ala ma? Bala kezden Mahambetti jattap óstik. Qazir de jatqa aitamyn. Bәlkim, Mahambetting qasireti, ruhy qatty әser etken shyghar, әli kýnge kýz kelgen sayyn Qaraoy jaqqa elendep túramyn. Mahambet osy ghasyrda ómir sýrse, quyp jýretin ghashyq bolatyn siyaqtymyn (kýldi). Arnaghan jyrlarym da kóp.

Reyting: Ekinshi kitabynyzdy shygharugha asyqpaytyn siyaqtysyz.

Áliya Dәuletbaeva: Ol mening ómirimdegi ózgeristerge, kónil-kýiime, sәttilikterge baylanysty bolatyn shyghar. Kim biledi, ekinshi kitabyma qatty quanatyn bolarmyn. Ádette ata-ana túnghysh balanyng quanyshyn onsha sezine almay jatady ghoy.

Súhbattasqan Esey Jenisúly

Men sizbenen derttimin...
Siz qalaysyz?
Jýz jaralap janymdy, jýz jamaysyz.
Jýrsem degem jauramay, jalyndamay,
Bir sergeldeng tap boldy bizge abaysyz.
Men sizbenen derttimin... Siz qalaysyz?..
Shynymenen joq pa eken alanynyz,
O, nesine telmirip qaradynyz?
Jyldam eltip qalghanym sodan shyghar,
Múngha dertip túrdy ghoy janarynyz.
Yrghaghanda qurayday qúiyn uaqyt,
Shiyr-shiyr joldardan miym qatyp
jýrgenimde bir kórip ózinizdi,
Ómirimdi aldym-au qiyndatyp.
 Al ómirim sizsiz de kýrdeli edi,
Týsindire alamyn kimge neni?
Biylghy kýz suyq pa, qalay ózi?..
Bir ýmitim keshigip gýldep edi...
Búl tynyshtyq әiteuir qashty menen,
Aqylsyzbyn, ardaghym, tapshy, neden?
Dәl osylay sandalyp, saghym quyp,
Jaqsy kórgim kelmeydi!
Jaqsy kórem!
Áliya Dәuletbaeva 

Derekkózi: http://rgmedia.kz