Alla keshirsin, men jazbayyn, aitpayyn deymin, biraq búlay mening etuge esh amalym qalmay barady.  Taghy da qolgha qalam ústaugha mәjbýrmin. Eger kimderde bireuding bizding bilgenimizge qarsy bilgenderi bolsa, alghan tәrbiyeleri bolsa jazsyn. Bizding qatemizdi shygharsyn. Búl jerde men biletinimdi kórsetudi, Zikiriya Jandarbek kókem sekildi bireuge ózimning qiyalymdy, fantaziyamdy tanyp, «meni týsinbegenderge» ópke artqaly otyrghanym joq (http://abai.kz/post/view?id=6734). Mening maqsatym súqbatqa jol.  

BIRINShI SÓZ: TARIHAT TARIHY JÁNE TASAUUF ILIMI, OLARDYNG ALTYN BASTAULARY TURALY

Bile bilgenge tarihatta, sonyng ishinde Nahyshbandiyada «sarnauyq Qúrbanaliya byljyraqtary» siyaqty miashytpa «dәris» emes, súqbat paryz. Sebebi sahaba (sahaba) sózining de tórkini suhaba, yaghny súqbat. Biz sahaba dep payghambarymyzben s.gh.s. zamandas bolghan, birli-ekili kezdesip, didar kóriskenderding bәrin aitpaymyz. Onyng ishinde tek mýshirik, taghy basqalar ghana emes, shaytan-laghnetullah ta bar. Biz sahaba dep payghambarymyzben s.gh.s. din súqbatynda bolghandardy aitamyz. Sol sebepti dinde súqbattas boludy atalarymyz sýnnat degen, taqualarymyz ony ózderine paryz qylghan. Sebebi, atamyz qazaq aitqanday, әrkezde de: «At kisineskenshe, adam sóileskenshe».

Sonymen, qazir «sopylyq» degen sózdi býrkemelenip alyp, súmyraylyq pen súmpayylyqtyng barlyghyna baratyn bir tobyr shyqty. Búnday tobyrlar búryndary da bolghan, tarihta da, tarihatta da auyq-auyq shyghyp túrghan. Mysaly, Qoja Bahuaddin Nahyshbandy haziretting túsynda búnday tobyr –  sopsymaqtar tipti qoghamdyq bәle men jalagha, dindegi dert-keselge ainalghan edi. Ár «sheyh» óz aldyna bir-bir qújyra salyp alyp «pir» bolyp, óz aldyna jamaghat qúryp, júrtty jinaghan. Qala men qala, el men eldi aralap «múrt (mýriyt) jinaghan». Sol zamanda olardan halyq jiyirkengeni sonsha, búlardy bosaghasynan attatpaytyn edi. Búlar sosyn mola men mazarlardy panalap, ózderine júrttyng nazaryn audaru ýshin biri it bolyp úlyp, biri qaban bolyp qorsyldap, biri týiedey baqyryp, jylqyday kisinep «zikir» salysady. Molalardy ainalyp, jer tepkilep jyndy adamday, ahylap-ýhilep by biyleytin. Eger sizder qoldarynyzgha «Myng bir týn» kitabyn alyp, ondaghy uaqighalardy qarap otyrsanyzdar, ózderiniz de kóresizder. Býgingi zamanghy Qúrbanalynyng diuanalary siyaqty aqylyn jep qoyghan paqyrlardy ol zamanda «dәurish» (derviysh) dep ataghan.

Osynday esirik «sopylar» men kazzabtardan, dәurishter men diuanalardan qashyp, tura joldaghy hodjagoniya pirleri Said Amir Kulyal tau basyndaghy ýngirge tyghylsa, ol kisining piri Múhammed baba Sammasy jer kepege jasyrynghan. Iassauiya sýligining izgi pirleri Halil ata tәrkidýnie bolyp ketse, Qúsam sheyh jalghyz ýy edi.

Qoja Bahuaddin haziretining Alla bergen qúdireti osynshama qanghyghan, adasqan adamdargha týsken bәleni quu edi. Osy sebepti búl kisi tarihat dýniyesinde tarihattargha týsken bәleni quushy retinde tanymal boldy. Ol bәlening aty – jamaghat ishinen jamaghat qúrushylyq pen din ilimin – siqyrshylyqqa, ahiqatty – jalghangha  almastyrushylyq edi.

Qoja Bahuaddin haziret tarihattaghy tórt satyny óz qalpyna keltirushi boldy. Búl tórt saty kimderding bir qiyaldan qúraghan ertegisi emes, payghambarymyzdyng s.gh.s. «islam, iman, ihsan jәne qiyamet» turaly hadiysining nәtiyjesi bolatyn. Qaranyzdar:

1. 1.     Payghambarymyz s.gh.s. osy hadiste:  «Islam degenimiz – Allahtan ózge qúlshylyqqa layyq tәnir joq ekenine әri Múhammed Onyng elshisi ekenine kuәlik etuin, namazdy tolyq oryndauyn, zeket beruin, Ramazanda oraza ústauyng jәne shamang kelse ýige (Qaghbagha) qajylyq jasauyn» – deydi. Búl degenimiz sharighat, sharighattyng ilimi degenimiz – fikh. Hazreti Bahuaddiyn pirimiz osy ýshin Allagha barar joldyng basynda adam ýshin eng birinshi mindet «Sharighatpen zahirdy (pendening amal dýniyesin) tazartu», yaghny tәrtipke keltiru, dinge baghyndyru deydi.
2. Osy hadisten súraq iman turaly bolghanda Payghambarymyz s.gh.s. «Iman degenimiz – Allahqa, Onyng perishtelerine, Onyng kitaptaryna, Onyng elshilerine, aqyret kýnine iman keltiruing jәne taghdyrdyng jaqsylyghy men jamandyghyna iman keltiruin», –deydi. Hazreti Bahuaddiyn pirimiz osy ýshin Allagha barar joldyng ekinshi satysyn «Tarihatpen batyndy (pendening ishki dýniyesin, jýregin) tazartu», yaghni, jýrekke imandy ornyqtyru deydi. Qúranda «Baqara» sýresining 3-shi ayatynda “Olar ghayypqa iman keltiredi” delinedi.  Ghayyp degen batyn... Adamnyng jýregi batyndy úghyp, batyngha iman keltirmey, iman quaty kemel bolmaydy.
3. 3.     Súraq ihsan turaly bolghanda Payghambarymyz s.gh.s.: «Allahty kórip túrghanynday qúlshylyq jasauyn. Eger sen ony kórip túrmasang da ol seni kórip túr» – dedi. Búl degenimiz Hazreti Bahuaddiyn pirimiz aitqanday «Haqiqatpen qúrby Ilahy (illahy jaqyndyq) tabu». Shyndyq osy – Ihsan degenimiz Haqiqatpen qúrby illahy tabu.
4. 4.     Tarihat joly talaptarynda, sonyng ishinde Nahyshbanidiyada da tórtinshi saty Mahrifat. Yaghni, «Maghrifatpen Allagha jetu». Búl degenimiz ne? Kóp jaghdayda «tarihat zertteushleri» әrkimderden alghan mәlimet, aqparattaryna sýienip osyndaghy haqiqat pen maghrifatty shatastyryp, kezekterin auystyryp jatady. Al, búndaghy maghrifat Allany tapqan adamgha Allanyng berer sheksiz rizalyghy. Yaghni, әuliyelik maqam. Búl degenimiz adamnyng tiridey qiyamettik marhametke jetui. Jәbireyil gh.s. eng sonynda Payghambarymyzgha s.gh.s. «Endi maghan (Qiyamet) saghaty jayynda habar bershi», – degende Hazireti Rasulymyz s.gh.s. «Súralushy súraushydan artyq bilmeydi ol jayyn», –  dep jauap qatady. Shyndyghynda da Allanyng qalauyn, kimning qúlshylyghyn qabil etip, kimning qúlshylyghyn qabyl etpeuin bir Allanyng Ózi ghana biledi. Allanyng qalaghan qúlyn Ruhul Qúddys tanidy. Sondyqtan – Súralushydan súraushy artyq biledi. Qiyamet әlbette eki ret bolady: biri әr adam ýshin óz qiyameti – ólimi, ekinshisi barsha ruh pen tәn iyelerine ortaq qiyamet – aqyr zaman.  Sol sebepti ihsan ahualy adam ýshin «ólmey túryp ólu», qiyametting brinshisin tirisinde jýrip ótu.

Tarihat pen adamdardyng Illahy tarihatqa týsuining barlyq maqsaty da tek osy ghana. Biraq búl nәrse degenimiz «Tek qana sharighat ahlinde (ýiinde, amalynda) bolghan adam jannat bolmaydy, Allanyng rahmetinen tys qalady» degendi bildirmeydi. Birinshiden qandayy bolmasyn Hadisten Ayat joghary, ayat –  Kalam. Qúranda iman men sharighy amaldardy oryndau turaly «Hujurat» 14-sýresining ayatynda:  «Bәdәuiyler: “Iman keltirdik” dedi. (Múhammed Gh.S.) olargha: “Sender iman keltirmedinder. Alayda: “Músylman boldyq” dender. Óitkeni, iman jýrekterine kirmedi. Eger Allagha, Payghambargha baghynsandar, amaldarynnan esh nәrse kemitpeydi. Shýbәsyz Alla, asa jarylqaushy, tym meyirimdi” de» – delinedi. Bәdeuiyler iman keltire almady, tek amal qyldy, sharighatqa baghyndy. Solargha Alla súbyhanalla: «...Eger Allagha, Payghambargha baghynsandar, amaldarynnan esh nәrse kemitpeydi. Shýbәsiz Alla, asa jarylqaushy, tym meyirimdi” de» – deydi. Osy sebepti qanday da bir ózin pir sanaghan, sheyh dep tanghan adam «pirge qol berip, bat qylmaghannyng imany kýiedi, qúlshylghy qabyl bolmaydy» dese ózining imany kýiedi. Sebebi ol Allanyng әmirin búrmalap, pighylyn joqqa shygharyp, ýkimin búzyp túr. Ekinshiden, biz keltirgen hadiste sharighatty saqtaghan kisilerdi «islam» dep, Allanyng amandyghy búiyrghan kisiler qatarynda ataydy. Búnyng ózi olardyng biyik mәrtebesin kórsetedi.

Tap osy jolmen (tarihatpen) tarqatsanyz Iman degen ilim, Allany tanu ilimi. Al, Qúranda ilimdarlardy ghalym deydi. Ghalymdar turaly: «Ankubat» sýresining 43 ayatynda: «Mine osy mysaldardy adamdar ýshin keltiremiz. Biraq olardy ghalymdar ghana týsinedi» – dese, «Fatyr» sýresining 28-ayatynda: «Alladan onyng qúldary ishinde tek ghalymdar ghana (óz dәrejesinde) qorqady», – delingen, al «Zumәr» sýresining 9-ayatynda: «Ey, Múhammed! Olargha ait: bilimdi men bilimsizder teng bola ma?», – deydi. Sebebi ghalymdar:   «Allahqa, Onyng perishtelerine, Onyng kitaptaryna, Onyng elshilerine, aqyret kýnine, taghdyrdyng jaqsylyghy men jamandyghyna» eshbir kýmansyz iman keltiredi. Soqyr senimmen emes, Allanyng qúdiretinen bolghan qúbylystardy dúrys, óz dәrejesinde tanu, úghu, iygeru arqyly. Eger búl tanymda batyn, jýrek taza bolmasa, búl tanymnan payda emes, tek ziyan bar. Tarihatta adamnyng ekinshi iygereri osy. Sol sebepti tarihat ústazdary: «Ahida bilmegen shaytangha el, eger myng jyl amal dep istese bekerge jel» deydi. Allany, Onyng perishtelerin, elshilerin, kitaptaryn tanymaghan, ahre pen jaqsynyng da, jamannyng da Alladan ekenin úqpaghan adamgha Illahy tarihatta oryn joq.

Al, Ihsan adamdary degenimiz dindegi taualar. Taqualar turaly «Baqara» sýresining 2-ayatynda: «Mine osy Kitapta (Qúranda) kýdik joq, taqualar ýshin tura jol kórsetushi» – dese, «Tәuba» sýresining 4 ayatynda: «Rasynda Alla taqualardy jaqsy kóredi» – deydi. Biz búl ayattardan birinshiden Qúrannyng taqualar ýshin tura jol kórsetushi qúdireti men oghan esh kýdik joqtyghyn, kýdik boluynyng mýmkin emestigin kóremiz. Búl – paryz. Ekinshi Allanyng qalauy taqualyq. Biz Allanyng qalauyn taqualyqpen ghana tabamyz.

Qúranda búdan basqa da taqualar men taqualyq ayattar óte kóp. Mysaly, biz          Qúrangha sýiene otyryp, biz taqualyqtyng mynaday úghymdaryn kóremiz:

1. «Taqualyq betindi shyghys pen batysqa búrghanynda emes. Kim Allagha, Ahiyret kýnine, perishtelerge, baghyshtaugha, payghambarlargha iman keltirse, jaqyndaryna, jetimderge, jolaushylargha, qayyrshylargha, qúqyqsyz adamdargha óz mal-mýlkin jaqsy kóre túra taratyp berse, solar naghyz taqualar. (2:177)» Ayatty alyp qarasaq, Islamda taqualyqtyng syrtqy kórinisining sonshalyqty manyzdy emestigin kóremiz. Eng bastysy iman men imangha say amaldar. Qaranyzdar:
2. «Eger óz jaqsy kórgeninnen shyghyn shygharmasan, eshqashan taqualyqqa jetpeysin. Qanday shyghyn shygharghanyndy Alla biledi. (3:92)». Ertedi-kesh jaynamazda otyrghanynnan, zikir salghanynnan, «Alla-Alla» dep aiqaylaghanynnan esh payda joq, «eger óz jaqsy kórgeninnen shyghyn shygharmasan», onda beker әure bolma bәribir «eshqashan taqualyqqa jetpeysin». Bolmasa:
3. «Ózdering halyqqa taqualyq jasaugha әmir berip, ózderindi úmytyp ketesinder me? (2:44)» Onda taqua emes, isi bir bólek, ishi basqa bir bólek múnafyq bolasyn. Tilinde bar da dilinde joq, riyaqor bolasyn. Eger taqua, Alladan ýmiti bar izgi joldaghy adam bolsan:
4. «Allanyng atymen ant etip, ózderindi taqua jәne saqpyz dep aitpandar. Alla Bәrin Estushi, Bilushi. (2:224)» Mine, osy taqualyq degendi tarihatta sopylyq deydi. Sonyng bayybyna barmaghandar sopylyq dep atap jýrgen taqualyq pen taqualyq joldy Allagha layyqsyz әreket dep oilaydy. Sebebi Qúrandaghy saqtyq mәselesin teris týsinip, teris týsinisip «sopylyqqa bet búrdym» degender ishinde yrymshyldyq jasaushylar da bary shyndyq. Olardyng búl amaldaryna qanday da bolsyn layyqty dәlelder boluy da mýmkin, biraq iske yrymshyldyq aralassa, onda odan payda joq. Sondyqtan Alla aitady:
5. «Ýilerine arttan kirgendering taqualyq  emes. Taqualyq Alladan saqtanyp esikten kirgeninde. Allanyng jazasynan saqtanyndar, mýmkin ýlgeresinder. (2:189)» Eng bastysy taqua ýshin saqtanu kerek, saqtanu. Qazaq atalarymyz bekerden beker: «Saqtyqta qorlyq joq» dep aitpaghan. Tek amalda ghana emes, sózde de, tilde de, kóp arasynda ghana emes, onashada da saqtyq kerek. Taqualyqtyng sory ghapyldyq, qapy qalushylyq. Sol ýshin Alla:
6. «Ua, iman keltirgender! Jasyryn әngime kezinde kýnә men dúshpandyq turaly aitpandar. Taqualyq pen saqtyq turaly aityndar (Allamen). Alladan saqtanyndar, sender jinaqy bolasyndar. (58:9)» Osy jolda:
7. «Basqalargha taqua men saq bolugha kómektesinder (Allamen birge). Biraq jauyzdyq pen kýnәsi kezinde kómektespender. (5:2)». Tek ózderinnin, mýmin-músylman, taqualardyng arasynda ghana emes:
8. «Ózderinmen birge din ýshin shayqaspaghan, óz ýilerinnen quyp shyqpaghandargha, senderding taqua jәne adal bolularyna Alla tyiym salmaydy! (60:8)». Tek adam emes, ózine qauip keltirmegen, ziyan tiygizbegen mal ekesh mal, tiri jandyqqa zarar jasaugha bolmaydy. Olargha da ómirdi Alla bergen. Sol ýshin kýndiz-týni dúghada bol. Alladan:
9. «Rabbym menin! Bizding kýnәlerimizdi keshire gór. Bizdi jaman әreketten qútqara gór. Bizdi taqualargha jatqyza gór. (3:193)» dep tile. Sebebi Allanyng aldyndaghy eng  ardaqtylar bir últ, bir el, bir nәsil emes. Alla búl turaly:

10.  «Áy adam balasy! Shýbәsyz senderdi bir er, bir әielden (Adam, Hauadan) jarattyq. Sonday-aq bir-birindi tanularyng ýshin senderdi últtar, rular qyldyq. Shynynda Allanyng qasynda eng ardaqtylaryng taqualaryn. Shәksiz Alla tolyq bilushi, әr nәrseden habar alushy. (49:13)» degen. Alla eki dýniyening bar iygiligi men izgiligin tek qana taqualargha shәksiz uәde etedi. Qúranda búl turaly da ayattarda ashyq jәne úghynyqty aitylghan:

11.  Rabbymnyng jazasynan saqtanghandar, Alla qabyl alghanday, astynan ózen aghatyn baqtarda mәngilikke qalady. Allanyng jaqsylyghynyng bәri taqualar ýshin. (3:198)

12.  Áriyne taqualar, berekege keneledi! (82:13)

13.  Shyndyghynda, taqualar izgilikte bolady. (83:22)

Sopylyq degen osy – taqualyq hal. Biz eger Qoja Nahyshbandy pirimizding 11 qaghidasynyng sebepteri men negizderin izder bolsaq, jartysy osy keltirgen ayattardyng ishinde, jartysy biz aldaghy uaqytta keltiretin ayattarda. Sebebi Ihsan degen osy – taqualyq ahual. Tasauuf degen osy – osy ahual men haldyng ilimi. Al, tarihat degen osyghan – Taqualyqqa  bastar jol, Taqualargha qosylu maqsatyndaghy sapar. Maqsaty – Qiyametke kemel jetu, ahyretting qyl arqanynan tirisinde, amal qúraldary iyeliginde túrghan kezde jýrip ótu.

Meyli, payghambarymyzdyng s.gh.s. taqualyghyn sýnnat qylynyz, meyli izgi joldaghy sahabalarymyzdyng jolyn mústahib qylynyz, meyli tura joldaghy tarihat pirlerinen, danalary men ghalymdarynan bilim alynyz, taqualyq pen sopylyqtyng arasynan jik taba almaysyz.

Júrt ne aityp, ne jazsa da óz erikteri ózinde. Bizding bilerimiz taqualyq mektebining irgesin qalaghan payghambarymyz s.gh.s., taqualyq mektebining negizin jasaghan – Payghambarymyz s.gh.s., «Hud» sýresining 112-ayaty týsip, din tiregi tirshiliktegi taqualyq ekeni ayan bolghanda taqualyqtyng qiyn joly ýshin uayym jep, shashy agharghan taghy da –Payghambarymyz s.gh.s.

Taqualyq mektebining irgesi payghambarymyzdyng s.gh.s. meshiti bolyp qalansa, negizi osy meshitte jasaldy. Osy meshitke sufalar qoyylyp, taqua jandar taqualyq dәrisin aldy, din ilimi men әdebinen, Allanyng әmiri men payghambarymyzdyng s.gh.s. ónegesinen tәrbie aldy. Solardy sahabalar «Sufa sahabalary, sufalyqtar» dep atady. Sopylyq sózi sodan bastalyp, býgingi qazaqqa deyin ústazdan ústazgha, shәkirtten shәkirtke, atadan balagha miras bolyp bizge jetti.

Búl ilim, búl ahual, búl qazyna Payghambarymyzdan jalghasyp, Arystan bab babamyzgha qúrmanyng manyzy bitken sýiegi bolyp jetti. Ol búl sýiek, búl dindi Qoja Ahmet Iassauy pirimizge miras qyldy, jýregine ekti. Ol kisi búl dәndi jýreginde tamyrlatyp, gýldetip Orta Aziyalyq din baqshasyna otyrghyzdy. Odan shyqqan jemis, arysy Rumgha, berisi Qytaygha qorek boldy. Zaman auyp, búl baqsha da talqandalyp, qiratylyp, әrkimning qolynda ketti. Alla shyn taqualar shynayy tileginen tanbady. Olar Alladan qoryqty, paryzdaryna berik boldy. Alla elshisine shәksiz iman keltirdi, sýnnattan esh taymady, auytqymady. Allanyn:  «Áy mýminder! Alladan qorqyndar, Elshisine iman keltirinder. Senderge mәrhametinen eki ese beredi. Ári senderge sonymen jýretin núr jaratady. Senderdi jarylqaydy. Alla (T.) tym jarylqaushy, erekshe meyirimdi. (57:28)» degen ayatyna iman keltirdi. Alla bizding babalarymyzdyng búl amaly men imanyn qabyl etip, marhametinen eki ese berdi.  Sonymen jýretin núr jaratty. Allanyng búl bergen marhameti Qoja Bahuaddin Nahyshbandy edi. Sonymen jýretin núry, núrly joly  Illahy tarihattyng Nahyshbandiya sýligi edi. Osy arqyly Alla bizding ata-babalarymyzdy, ata-babalarymyz arqyly bizdi jarylqady.

Álbette, búl jarylqaudy bireu úghar, bireu úqpas.  Biz keltirgen ayatta Alla eki talap qoyady: 1– «Alladan qorqyndar» deydi. Búl degen sharighattaryndy týzender, imandarynda, amaldarynda asa saq bolyndar, Alla kórsetip bergennen esh shyqpandar degen talap. 2 – Allanyng «Elshisine iman keltirinder» deydi. Búl Payghambarymyzdyng s.gh.s. sýnnaty jolyn berik ústanu. Búny dinimizde «Sauadul azam» deydi. Búl degenimiz Ahli sunna ual jamaghat degen sóz.  Payghambarymyzdan s.gh.s. qalghan jol, sahabalarymyz ústanghan jol – osy. Eger ózin «tasauuf ýiining adamymyz» dep atap, osy talaptan sәl shyghyp ketse, ol mindetti týrde adasady, olargha ergender adasushy bolady. Sol sebepti Sofy Allayar pirimiz búl turaly: «Eger ózderin tasauf ahualyndaghylarmyz, tarihatshylarmyz, sopylarmyz deytinder 15 top bolsa, olardyng 14-i adasushylardan bolady» deydi.

Alla taghala «sauadul  azam» jolyndaghy taqualarynyng tilegin berip, olargha «sonymen jýretin núr» jaratty. Búl tarihattaghy Nahyshbandiya sýligi edi. Ony bireuler dattasyn, jamandasyn, qyzghansyn, biraq búl Allanyng qalauy, adamnyng degeni bolmaydy, әmanda Allanyng qalaghany ghana bolady. Búl turaly biz keltirip otyrghan «Hadiyd» sýresining 29-ayatynda «Kitap iyeleri Allanyng kenshiliginen esh nәrsege ie bola almaytyndyqtaryn bilsin. Shәksiz, mәrhamet Allanyng qolynda. Qalaghan qúlyna beredi. Alla (T.) zor kenshilik iyesi. (57:29)» delingen.

Qoja Bahuaddin Nahyshbandy pirimizge deyin bolghan eki sýlikting biri Hodjagoiya bolsa, endi biri Iassauiya bolatyn. Allanyng qalauymen osy eki jol endi bir arnagha qayta qosyldy, birikti. Joyylyp ketken joq.

Búl Alla súbyhanallanyng týzu joldaghy mýminderine degen rahmeti men nyghmeti edi.

Eger tarihat isnadyna qarap otyrsanyz din Islam tarihaty payghambarymyzgha s.gh.s. berildi. Payghambarymyz s.gh.s. baqy bolghan song ol eki sýlikke bólindi. Biri «Altyn shynjrly» Hazireti Aly r.a. arqyly jalghasqan sýlik, ekinshisi «Temir shynjyrmen» Hazireti Abu Bakr as-Syddyq arqyly jalghasqan sýlik. Eger payghambarmyzdyng s.gh.s. ómirining songhy sәtine zer salghan adam bolsa ol kisining s.gh.s. osy ahualgha oray aitqan, eki kisige eki sýlikti ishara etken eki idjazasy bar. Birinshisinde Alla Elshisi s.gh.s. sahabalaryna r.a.: “Men – ilimning qalasymyn, Ály – onyng qaqpasy. Ilim ýirengisi kelgender sol esikten ensin”– dep ósiyet etti.

Búl jerde Hazireti Alidyng r.a. taqualyghy men kóterilgen maghrifat biyigi turaly “Insan” sýresindegi 5-10 ayattardyng osy kisige baylanysty uahy etilgeni de jetkilikti bolsa kerek. Qaranyzdar: “…Ol Allanyng qúldary nәzirlerin oryndap, apaty kókjiyekti tegis qaptaytyn qiyamet kýninen qorqady. Tamaqty jany qalap túrsa da, miskinge, jetimge jәne tútqyngha jegizedi. Olar: “shyn mәninde biz senderdi Allanyng rizashylyghy ýshin tamaqtandyramyz. Senderden bir tólem de alghys ta tilemeymiz. Rasynda biz únjyrghasy týsip, tomsyrayar kýni Rabbymyzdan qorqamyz”. Búl óte biyik dәrejet!!!

Kelesi isharatty idjaza Payghambarymyzdan s.gh.s.  Hazireti Ábu Bakr as-Syddyqqa jasaldy. Qaranyzdar, Payghambarymyz s.gh.s. hal ýtinde jatyp: «Eger Allahtan basqa bir dos tandar bolsam, tek seni tandar edim. Alayda aramyzda Islam bauyrlastyghy men sýiispenshiligi
bar (búl bәrinen de qymbat). Ábu Bәkir ýshin ashylghan esikten ózge meshittegi barlyq esikter jabylsyn, – dedi.

Osy retpen payghambarymyz s.gh.s. baqy bolghan song músylmandar osy eki sýlikpen Illahy tarihatqa kelip, qosylyp jatty.  Bilim sýligi – altyn silsiyle (shynjyr),  sýnnat joly – temir siliyle (shynjyr) dep ataldy. Búl ekeui birine biri qarsy da, birinen biri alshaq ta emes, birtútas zat. Barlyq mәsele Allany bir adam ilimmen (Qúrannan) tapsa, ekinshi adam sýnnattan tapty. Qaranyz, Hazireti Aly r.a. aitady: «Menen súranyzdar. UAllay menen súraghan súraqtarynyzdyng bәrine jauap beremin. Menen Allanyng kitaby jayynda súranyzdar. UAllai, onyng kýndiz be, týnde me, tauda ma, qyrda ma, týskenin men bilmeytin eshbir ayat joq» – dep. Endi Hazireti Ábu Bәkir as Syddyqtyng r.a. sózderine qaranyzdar: «Ábu Bәkir Syddyq r.a. halifa bolghan song Payghambarymyzgha s.gh.s. degen ystyq yqylasyn suytpay, moynyna jýktelgen qyzmetti atqarugha kirisip ketti. Eng alghashqy isi – Payghambarymyzdyng s.gh.s. ayaqtay almaghan isi – Usamanyng r.a. basshylyghyndaghy әskerdi Siriyagha attandyru boldy. Sahabalardyng keybireuleri sol kezderi payda bolyp kele jatqan “jalghan payghambarlar” mәselesin algha tartyp, әskerding joryqqa attanuyn keyinge qaldyrudy úsyndy. Búghan halifa Ábu Bәkir r.a.: «Allahqa ant etemin, eger jolbarystar men qasqyrlar Mәdinagha kelip qauip tóndirse de, Allah rasulynyng búiryghyn oryndaymyn. Óitkeni, ol: “Usamanyng әskerin mindetti týrde attandyryndar” dep ketti», – dep jauap berdi. Haziret Omar r.a. Usamanyng r.a. әli jas ekendigin eskertip, odan ýlkenirek bireuding qolbasshy etip taghayyndaluyn úsynghanda: «Ey, Hattabúly! Usamany Allah elshisining ózi qolbasshy etip taghayyndaghanyn bile túra búl әmirdi qalay ózgerte alamyn?» – dep, Allah rasulyna s.gh.s. shynayy berilgendigin kórsetti».

Mine, naghyz sýnneti jol, sunny tasauuf!

Osy eki sýlik tarihattaghy eng tura jol, taza tasauuf, taza tarihat bolyp tabylady. Búl eki sýlik Hazireti Jaghyfar as Syddyq pirimizding túsynda qayta birigip, bir arnagha qayta toghysty. Búl endi Qúran men Sunnanyng toghysqan túsy boldy. Olardy toghystyryp, bir jolgha salghan, Ahli sunna ual jamaghattyng irgesin qalaghan osy kisi edi.

Qazir maghan qarsy kisiler jabylyp jýrip, payghambarymyzdyng s.gh.s. «Men ózimnen keyin Qúran men Sýnnatty qaldyrdym» degen hadiysin sahih isnadpen payghambarymyzgha jetkize ala ma? Álbette jetkize almaydy. Sebebi búl hadisti alghash tútynushy Ahmad ibn Hanbal. Búl hadis osy kisiden rauayat bolghany ýshin ghana sahiyh!  Endeshe Ahmad ibn Hanbal búl hadist ózi toqydy ma, bolmasa basqadan aldy ma?

Búl hadisti «ahli sunna ual jamaghatqa» jetkizgen, osy eki qazynanyng basyn bir arnagha qayta qosu qyzmetine ie bolghan Jaghyfar as Syddyq  edi. Aqiqatynda da payghambarymyz sózimen de, isharalarymen de, idjazalarymen de eki nәrse qaldyryp ketti. Biri – Qúran. Ol kitap bolyp týptelgen óli zat emes, ««Menen súranyzdar. UAllay menen súraghan súraqtarynyzdyng bәrine jauap beremin. Menen Allanyng kitaby jayynda súranyzdar. UAllai, onyng kýndiz be, týnde me, tauda ma, qyrda ma, týskenin men bilmeytin eshbir ayat joq» – dep jar salghan tiri Qúrandar. Ekinshisi sýnnatyn qaldyrdy. Olar taghy da qaghazgha qatarlastyrylyp jazylghan óli tizbek emes, «Allahqa ant etemin, eger jolbarystar men qasqyrlar Mәdinagha kelip qauip tóndirse de, Allah rasulynyng búiryghyn oryndaymyn...» dep sert bergen tiri sýnnat iyeleri edi.

Búl jol, Haziret Imam Jaghyfar as Syddyqtan keyin taypa-taypalargha sol taypalardyng tilimen, dilimen tarqap, Tayfuriya mektepterine bastau saldy. Bizge nәsip bolghany «Hodjagoniya» edi. Búl úly alasapyran aldynda 4 tarmaqqa bólingen týrky men parsy taypalarynyng tarmaghyna say 4 tarmaq – 4 sýlikke qayta tarqady. Sodan týrkiylerding kóshpelilerine Alla Qoja Ahmad Iassauiydi, otyryqshylaryna Abd al Halyq Ghyjduanidy nәsip qyldy.  Týrki taypalarynyng arasyndaghy túrmystyq, dәstýrlik alshaqtyq toqtaghar aldynda búl eki sýlik Nahyshbandiyagha toghysty. Búl sýlikterdegi aiyrma birinshi aty ghana bolsa, ekinshi amaldardyng zamanagha say jýielenui ghana. Olardyng ekeuining de mazhaby Imam Aghzam Abu Hanifa, Ahidasy – Matrudiya. Tasauufy – taqualyq, Tarihat halding isi.

(Birinshi taqyryptyng sony).

Ábdikәrim Ábdimomynov

Abai.kz