BEKZAT
Basqasha bolsa, Qúday keshirsin, biraq maghan eng taza, eng adal studentter filologiya men jurnalistika fakulitetinde oqityn siyaqty bolyp kórinedi.
Búlardy tipti tanymaytyn aqyndar ýshin qyryqpyshaq bolyp aitysyp: «Pәlenshe – úly aqyn!», «Týgenshe – aqyn emes!» – dep kesip aitatyn da osy eki fakulitetting jýgermekteri. Aqyndardyng tughan kýnderin óz tughan kýnderinen artyq toylaytyndar da solar. «Pәlenshe aghamyzdy izdep baramyz…» dep respublikanyng kez kelgen týkpirine alansyz tartyp ketetin әpendilerdi de osynnan tabasyz. Jer-jerdegi jas talanttardyng Almatygha kelgende jambaspúlsyz týsetin «qonaqýileri» de – osy fakulitetterding jataqhanalary.
Al búl eki fakulitetting «veshirleri» – naghyz poeziya keshteri. Múqaghali, Tólegen, Júmeken, Qadyr, Túmanbay, Múhtar, Meyirhan, Esenghali, Úlyqbek, Tynyshtyqbek, Gýlnәrlardyng ólenderi – «muzykalyq sәlemge» ainalady. Sosyn әlgi «dýrlerdin» óz ólenderine kezek keledi. Keyde aqyndardyng júrt bile bermeytin ólenin óz atynnan oqyp jiberu múnda qylmysqa jatpaydy. Tek tigisin jatqyza bilseng boldy…
Jaqsy ólenning jazyluy búlar ýshin – úly oqigha. Mindetti týrde atap ótiledi. Ertenine kýlli kurs jatqa oqidy.
Toqsanynshy jyldarda, biz oqyghan tústa da, osy eki fakulitettegi dәstýr sabaqtastyghy ýzilgen joq. Aghalarymyz salghan soqpaqqa biz de týstik…
…Kanikuldan kelgen betimiz. Symsyz baylanys «Sәndibek Júbaniyazov keremet eki óleng jazypty…» degen habar taratty. Sәndibek – Aqtóbe oblysy, Áyteke by audanynan kelip, jurfakqa týsken saqa jigit. Kóp sóilemeydi. Gýlnar Salyqbaygha arnap jazghan «Jasyl ólen» deytin ólenimen ataghy shyghyp túrghan kez.
Dereu Sәndibekting bólmesine jettik. Sәkeng bәlsingen joq. Dәpterin ashyp, oqy jóneldi:
JARYSSÓZ
Zor qoghamnyn, ne bedeldi Kenestin,
Tóraghasy emespin.
Olay-bylay barghan kezde, әriyne,
Mәshiynemen alyp jýrmes meni eshkim.
Jazu, syzu – maghan qonghan baq, talap,
Dersiz, bәlkim: «al, ne jazdyn, maqtan-aq».
Átten, әkem halyq jauy bolmapty,
Jazar edim bir poema... aqtap ap...
Qozy baqtym. Ýirek baqtym. Qaz baqtym.
Ghashyq boldym – tarttym sonda azdap mún.
Dissiydenttik maghan qaydan búiyrsyn –
Ýkimetke qarsy óleng jazbappyn.
Jaza qoyar derek tappay mýlde men
Qinalamyn. Jinalysta ýndemen.
Almatydan ketip qalgham erterek –
Jeltoqsanda tanysqam joq týrmemen.
Brejnev, asyl zadam, qúrmettim,
Sizdi... jәne Qonaevty ýlgi ettim.
Ókilimin du qol soqqan dýrmektin,
Men – kýrishting qasyndaghy kýrmekpin.
Jinalysta kóbensiydi kónilim,
Maghan nazar audarmaydy kóp inim.
...Jaryssózde aita salar erligi
Emge de joq, ai-hay, mening ómirim.
Gu ete qaldyq. «Aqyl» dep atalatyn ekinshi óleni tipti keremet eken. Áskerden kelip, júmys istep jatqan jas jigit aghalarynyn: «Komsomol komiytetining hatshysy bol...» – degen úsynysyn qabyl alar-almasyn bilmey әkesimen aqyldasady. Ákesi: «Bir kýni ornynnan týsip qalyp, úyat bolar, ólenindi jazyp jýre berseyshi...» – depti. Bala әke aqylyn tyndaghan...
Myna eki óleng bizge qatty әser etti. Eng bastysy, múnda sol tústa «moda» bolghan qara boyau mýlde joq edi. Esesine, birden baurap әketetin әdemi yumor, jenil yrghaq bar. Sәndibekke qyzygha qaradyq. Ornyqty, jay ghana jymiyp qoyyp otyra beretin jigitting ishinde nebir asyl qazyna jatyr eken ghoy, shirkin. Qaray gór ózin, әskerde serjant bolypty taghy...
Eki óleng studentterding arasyna tez tarady. «Veshirlerde» de aldymen sol ólender oqylady. «Serjant» Sәndibekting ataghy dýrkirey bastady. Tek...
...bir kýni әlgi eki óleng «Qazaq әdebiyetine» shygha kelgeni. Astynda, negedýr, Sәndibek Júbaniyazov emes, Ertay Ashyqbaev degen pәmiyle túr. «E, әlgi Aqtóbedegi aqyn ghoy, biraq múnysy nesi, inisining ólenderin iyemdenip...». Basyma birinshi kelgen oy – osy. Sәndibekting bәrimizding «auzymyzdy úrghanyn» keyin bildik qoy. «Serjantymyz»: «Ertay aghamnyng ólenderi shyghypty...» – dep mәz.
Endi Ertay aqynnyng ólenderin izdep jýretin boldyq. 1994 jyly «Jas qazaqta» «Úya» atty óleni shyqty. Ayaqalysy mýlde bólek. Qazybek Qúttymúratúly әkelgen gazet qoldan-qolgha kóshti.
Algha ozyp ketip aitayyn, keyin Erekenning «Úya» atty kitaby shyqqanda sol Qazybek ghajap maqala jazdy. «Jylap otyryp jazdym...» deydi...
...Aqtóbe oblysy, Temir audanyna qarasty Babatay degen auyl bar. Auyl irgesinen syldyrap Babatay ózeni aghady. Osy kishkentay ghana auylda danqty Jiyenaly qaziret, qazaqtyng esinde ataqty «Meshin-Tauyq» әnimen qalghan Qyzyl aqyn, general Jansen Kereevter dýniyege kelgen. Ertay Ashyqbaevtyng kindik qany da dәl osy topyraqta tamghan. Babataydyng boyynda asyr saldy. Esenbaydyn, Múhtar Qúrmanalinning ólenderin, Idosh Asqardyng maqalalaryn osy auylda jýrip oqydy. Onynshy klasty sol jyldardyng eng «modnyi» kiyimi kýpәikemen bitirgen jas talapker әueli audandyq gazette júmys istedi. Kelesi jyly bir aghalarynyng aqylymen bilim izdep, Torghay asty. Barsa, Arqalyq pedinstitutynda gumanitarlyq pәnderdi oqytatyn fakulitetter joq eken. Anghaldyq qoy, aldyn ala súrap, zerttep alu degen oiyna da kelmepti. Al matematika men fizikagha shamasy kelmeytini ózine mәlim. Attyng basyn keri búru úyat, Tabyl Qúlyyas aghasynyng ýiinde jatyp, oblystyq gazetke júmysqa túrdy. Jazu-syzudy mengerdi. Odan әskerge ketti. Kerzi etikpen Vengriyanyng kóshelerinde oiqastady. Erekenning Almatydaghy «Han Tәniri» baspasynan shygharghan qos tomdyghynyng 1-tomy «Áskerden kelgen student» atanuy tegin emes. QazMU-ding jurnalistika fakulitetining studenti atandy.
Álqissa, búl kisining qanday student bolghanyn kurstasy, belgili ghalym Maqsat Tәj-Múrattyng «Qazaq әdebiyetinin» biylghy 17-sanynda jazghan maqalasynan oqyp alarsyzdar, «Almaty jaqta tughan qyz» turaly da biletinimiz az, sondyqtan biz onyng Aqtóbege kelgen kezinen bastap әngimeleyik.
1982 jyly Ertay Ashyqbaev Aqtóbesine oraldy. Sybay-saltan. Aqyn aty ghana bar. Bir jaqsysy, oblystyq gazettegiler múny jaqsy biledi eken. Bas redaktor Núrqayyr Teleuov tanystyrghan kezde aghalarynyng biri: «Ói, búl jigit bizge kelmeui kerek edi. Aqyn ghoy, Almatyda qalghany jón bolar edi», – dedi. «E, Aqtóbege de aqyn kerek emes pe?» – dedi taghy biri. Eng bastysy, újym qúshaq jaya qarsy aldy. Mәdeniyet bólimine júmysqa qabyldanghan bozjigitting maqalalary tastay edi.
Osy kýni biz kóp jamandaytyn sәbet ókimetining jas mamangha degen yqylasy alabóten edi ghoy. Jana ghana júmysqa túrghan Erekenning alghashqy jalaqysyna qosa jәrdemaqysy, kótermeaqysy, qalamaqysy bar biraz qarjy tiydi. Búryn búnday kóp aqsha ústap kórmegen onyng basynda abdyrap qalghany da ras. Sosyn QazMU-daghy ashqúrsaq studentter esine týsti. Dereu poshtagha baryp, Svetqaly Núrjangha 25 som aqsha salyp jiberdi. Ol kezde búl – әjeptәuir aqsha. Ayaqastynan mol baylyqqa kenelgen Svetqaly búnyng ne «batpanqúiryq» ekenin týsine almay bas qatyrypty. Sol kezde Júmatay Jaqypbaev kele qalady.
– Júmagha, Aqtóbeden Ertay 25 som jiberipti. Nege salghanyn týsinbey otyrmyn. Ótkende bir kitaptardy súrap jýr edi, sony alyp, berip jiber degendegisi me eken? – deydi Svetqaliy.
– Ol aqshadan birdene qaldy ma?
– Tútas qolymda túr.
– Endeshe, әueli jaratayyq ta. Sosyn Ertaygha telegramma salyp jiber.
– Ne dep?
– Bylay de: «Poluchil denejnyy perevod. Ne ponyal. Povtori, pojaluysta...» Ol kezde jedelhattar tek bir tilde jóneltilushi edi ghoy...
Nәn shahardaghy sayran kýnder, «Almaty jaqta qalghan qyz...» da, «búdan Almatyny alyp qalghan M.Taldybaev pen M.Izimúly» da birte-birte úmytyla bastady. Jana ortanyng qyzyqtary da jeterlik edi. Redaksiyada sol tústa jana ghana QazMU-dy bitirip kelip, júmysqa kirisken Núrmúhanbet Diyarov, Satypaldy Sәuirbaev, Álimbay Izbay sekildi jas jigitter ylghy bólek qydyratyn. Bәrining de jana otbasyly bolghan kezderi. Ylghy pәter jaldap jýretin jas perilerge qalalyq ishki ister bóliminde isteytin, aqyn Bauyrjan Qúrmanqúlov kәdimgidey «kóke» boldy. «Veshir» bitken negizinen sonyng ýiinde ótetin.
Jas aqyngha Almatyny úmyttyra bastaghan qúdiret jana orta ghana emes edi. Sekretariatta isteytin symbatty qara tory qyz birden kózine týsken. Ásirese, әdemi qos menin kórgende: «Men Shirazdyng pәk súluyn Tәnirime tener em, Bir menine Samarqan men Búqarany berer em...» – degen Hafiz atasynyng ólenin ishtey kýbirley bergen. Sol kýbir aqyry qaghazgha óleng bop qúiyldy:
EKI MEN
Kókiregim kýpingende kýshti edi,
Arman quyp Aqtóbege jetip em.
Kózime de eng aldymen týskeni,
Ay sәuleli jýzindegi eki men.
Sanamdaghy súlulardy shegerem,
Saltanatpen jariya etem dosqa da.
Eki menge men tórt qala berer em,
Bir meng ýshin berse Hafiz qos qala.
Qoly jetpey qinalghan song asylgha,
Armannan da asqaq ústap múratyn.
Jazushylar odaghy joq ghasyrda,
Bir meng ýshin boldy Hafiz úly aqyn.
Keudesining keng sarayyn kýidirgen,
Bir meng qúnyn Hafiz solay ótese.
Eki meni bar súludy sýidim men,
Artyq jyrlau kerek maghan eki ese.
Uay, dýniye-ay, Hafizding ataqty ólenin estigende Ámir Temir qatty ashulanypty desedi. Al Ertaydyng óleni tasqa basylyp shyqqanda, selk etken eshkim bolmady. Elding basshysy týgili, jergilikti jerdegi sheneunikter de tyrs etken joq. Memleketting «territoriyalyq qauipsizdigin» oilap, aqyn Esenqúl Jaqypbekov ghana shyr-shyr etti:
Aqyn-kónil qashan, sirә, qartayghan?!
Sýigenining menin kórip marqayghan.
Aqtóbe, Oral, Atyrau men Aqtaudyn,
Gorkomdary, saqtanyndar Ertaydan!
...Ólende aitylghannyng bәri ómirde jýzege asa bermeydi, әriyne. «Berer em...» degen — «berem» degen sóz emes qoy jәne. «Tórt qala syilanugha tiyis» qos mendi aru kóp úzamay aqynnyng jaldamaly pәterining bosaghasyn attady. Barlyq qatarlastary sekildi qalanyng týkpir-týkpirin «aralady». Sóitip jýrip, erining qonaghyn kýtti. Azamat, Álihan atty úldardy ómirge әkeldi. Esesine «Qos men» tarihta qaldy. Erekenning túnghysh kitaby solay ataldy.
«Qos men» birden oqyrmannyng nazaryna ilikti. 1988 jyly osy kitaby ýshin Ertay Ashyqbaev Qazaqstan Jazushylar odaghy Shәkәrim Qúdayberdiyev atyndaghy syilyghyn iyelendi. Qaraghandylyq súrapyl aqyn Serik Aqsúnqarúly «Qazaq әdebiyeti» gazetining betinen: «... «Jalyn» baspasynan túnghysh kitabyn shygharghan Ertay Ashyqbaevty alynyz: әdebiyetimizge әlemdik mәdeniyetti poeziyanyng qadir-qasiyetin boyyna әbden sinirgen, eshkimge úqsamaytyn Jana Aqyn keldi!» – dep kýlli oqyrmannan sýiinshi súrady.
Sekeng bir jyldan song «Leninshil jas» gazetinde shyqqan «Kóktemning iyisi anqyghan gýl» atty maqalasynda: «Ashyqbaev – aqyn. Búl – fakt» dep jәne nyqtady.
1989 jyly ótken jas aqyn-jazushylardyng kenesinde Ghafu Qayyrbekovtin: «Bizding topta Qazaqstannyng 5 oblysyn qamtyghan on aqyn boldy... Aqtóbeden kelgen aqyn Ertay Ashyqbaev esimi ólensýier qauymgha belgili. Búl osy keneske deyin kóringen talapker. Men ony osy toptyng basy dep aitar em. Oiy eseygen, qoltanbasy qalyptasqan aqyn. Kýrdeli oidy kóp quatyn jas...» – deui de jas aqyngha berilgen joghary bagha edi.
...Toqsanynshy jyldardyng ekinshi jartysyndaghy alasapyran biraz aqyngha qalamyn tastatty. Kitap shyqpaytyn, ólening baspasóz betin kóre bermeytin jyldar, ýmitsizdik qatty sharshatty. Erekeng de biraz uaqyt óleng jazghan joq. Esesine gazetting qara júmysyna jegildi. Jeti-segiz ailap jalaqy almaghan kezde de oblystyq gazetten qol ýzgen joq. Men búl kisimen, mine, osy kezde jolyqtym.
2000 jyly Meyirhan agham Aqtóbeden «Altyn orda» atty tәuelsiz gazet ashqanda, «Jas Alashtaghy» Dәuren Quat ekeumiz ere keldik. Eng әuelgi sharuamyz Ertay aqyngha sәlem beru boldy. Aghamyz jyly shyraymen qarsy aldy. Biraz әngimelestik. Odan keyin sәlemimiz týzu bolghanymen, qoyan-qoltyq aralasyp kete almadyq. Keyin biz «Aqtóbege», búl kisi «Altyn ordagha» auystyq. Tek 2005 jyly ghana bir újymda tize qosyp, júmys istey bastadyq. Sodan beri júbymyz jazylghan emes. Ýilerimiz jaqyn bolghasyn, júmysqa birge baryp, birge qaytamyz. Qazan-tabaghymyz da aralasyp ketti.
Men osy jyldar ishinde Erekendi jaqsy tany týstim. Kóp jerde ol meni arandaudan aman saqtap qaldy. «Bireuge jaqsylyq jasay almasang da, jamandyq jasama». Búl kisining ómirlik ústanymy – sol eken. Qatty ashulanghanda aiqaylap alyp, sosyn mýlde ýnsiz qalatyny bolmasa, bireuding sonyna týsip alyp, jaulasu búghan mýlde jat әdet. Keyde bireudi «kóre almay» qalghan pendeshiligin de artynan kýlip otyryp aitady.
Tanymaytyn adamgha Erekeng tomagha-túiyq jan bolyp kórinedi. Shynynda da ol kóp kisige ashyla bermeydi. Sóz tyndamaytyn jerlerde kóbine ýnsiz qalady. Óz ortasyn tapqanda ghana sóileydi.
Sypa. Ýstine qylau júqtyrmaydy. Kiyimdi óte úqypty kiyedi. Topyliy ýnemi jarqyrap túrady. Baskiyimining astynghy jaghy jelinip qalmasyn dep júmystaghy shkafyna arnayy banki әkelip qoyyp, qúlaqshynyn soghan «kiygizedi».
Ýstelining ýsti de jylan jalaghanday tap-taza. Artyq qaghaz, shashylyp jatqan gazet kórmeysin. Bólmesinde saghat pen kýntizbening boluyna, olardyng ornalasuyna qatty mәn beredi. Aldynda mindetti týrde birneshe týsti qalamsap pen úshtalghan qaryndash, óshirgish, syzghysh bolady. Material oqyghanda, qolyna qalam men syzghysh alyp oqidy. Taqyryptyng astyn qaryndashpen syzady, qateni qyzyl týsti qalamsappen belgileydi, uaqyty men kýnin qoyady, sóitip, tap-túinaqtay etip úsynady. Al óz materialdaryn ýide jazyp әkeledi.
Óte kidi. Keyde tanerteng qatty aiqay shyqqanda, birdene bolyp qaldy ma dep jetip barsan, kezekshi ne korrektor bir ýtirding ornyn ózgertip, ne alyp tastaghan bolyp shyghady. Basqa adam bolsa, búghan mәn de bermeui mýmkin, al búl kisi ýshin – tragediya. Sodan biraz uaqytqa deyin kirjindep jýredi.
Óz prinsipteri bar. Jeke sharuasymen bireuding aldyna bara bermeydi. Tughan-tuys, jora-joldas, bala-shaghanyng sharuasy degendi tipti aitpanyz. Árkim óz mәselesin ózi sheshui kerek dep esepteydi. Aynalasyndaghylar da búnyng sol minezine ýirengen, artyq әngime aitpaydy.
Al endi júmysta osynday mәttaham Ertayynyz ýy tirliginde asa pysyq erkek emes. Kóp sharuany Kýlәy apamyz ózi tyndyra beredi. Toqsanynshy jyldardyng ortasynda ýsh bólmeli ýy alghansha, pәter izdep tabu, oghan kóshu degen «mәselelerdi» ózi sheshe beretin bolypty. Erekeng telefonmen aitylghan adrespen ýidi tauyp barady eken. Býginde de otaghasynyng shaghyn Aqtóbe qalasynyng týkpir-týkpirindegi aghayyn-tuystyng ýilerin tauyp barardaghy «kompasy» — kelinshegi. Kýlәy barda eshtenege basyn auyrtpaydy.
Ápendiligi de jetedi. Aqtóbede «Kolhoznyi» dep atalatyn bazar bar. Ýlken dep aitugha kelmeydi. Sәl әsirelep aitsaq, bergi shetindegi qatynnyng aiqayyn arghy shettegi qatyn estiytindey-aq aumaq. Qúdaya toba, sol bazargha kirgen Erekeng adasypty. Shyghatyn esikti taba almaydy. Qatty sasady. Múndayda adam jan-jaghynan jón súraydy ghoy. Al búl kisi birden telefongha jarmasady. «Kýlәi, qaydasyng oibay, adasyp qaldym...». «Qay jerde túrsyn?». «Mynaday jerde. «Apelisiyn» degen jazu bar....». «A, endeshe, sol jerden keri búryl da, tura jýre ber...». Erekeng sodan keyin әlgi bazargha kirmeydi...
Búl kisini bayaghy feodal shaldardyng júrnaghy dese de bolady. Birde Kýlәy qatty auyryp, týn ishinde jedel jәrdem shaqyrtady. «Shúghyl auruhanagha jatqyzu kerek...» depti dәrigerler. Apamyz Erekene búrylady: «Birge jýr, meni ornalastyryp kelersin...» «Qoyshy, úyat emes pe?» depti búl kisi. «Ói, nesi úyat, men sening zandy әieling emespin be?». «Joq, úyat, barmaymyn...». Aqyry apamyz jalghyz ketedi...
Kýlekeng búnday әngimelerdi aitqanda, isheging týiiledi. Kýieui de әngime mýlde basqa bireu turaly aitylyp jatqanday, kýlip otyryp tyndaydy.
...Adamnyng basynda neshe týrli jaghdaylar bolady ghoy. Keyde tastýnek qaranghyda otyryp, boyyndy ýmitsizdik biylegende әldeqaydan bir jaryq sәule týsedi. Ólmegen qúlgha Tәnirining bereri kóp. Anabir jyldarda búl kisi de biraz toryqty. Júmystan shyghyp qalghan sәtter de boldy. Ózin qoghamgha kereksiz sezingen de shaqtar ótti bastan. Sol tústa Aqtóbedegi «Nobeli» baspasynyng diyrektory Núrlan Júmaghaliyev ózi izdep kelip, aqynnyng «Úya» atty jinaghyn shygharyp berdi. Úyaday әdemi, shaghyn kitap Ashyqbaevtyng kónilin sergitti, qolyna qalamyn qayta ústatty. Sol jyldyng (2004 jyly) ayaghyna qaray Almatydaghy «Jazushy» baspasynan «Ghashyqtar mektebi» atty jinaghy shyqqanda tóbesi kókke sәl ghana jetpey qaldy. Tynysy ashyldy. Búl ólendi, óleng búny saghynyp-aq qalghan eken.
2007 jyly qazaq әdebiyetining tariyhynda osyghan deyin foliklorlyq túlgha sanalyp kelgen Qaraqypshaq Qobylandynyng tarihy bolmysy naqtylandy. Búl – el tarihyndaghy birinshi ret bolghan jayt. Aqtóbe oblysy, Qobda audany, Jiyrenqopa auylynda batyrgha arnalghan zәulim kesene boy kóterdi. Úlan-asyr toy jasaldy. Bir kezde Múhtar Áuezov, Álkey Marghúlandar armandaghan iske osylay nýkte qoyyldy. Mine, osy oqighagha arnap, Ertay Ashyqbaev «Qobylandynyng qonysy» atty poema jazdy. Arghy zaman men býgingi kýnning arasyn jalghaghan, Qobylandy dәuirining asqaq ruhy men «ayaghymyzda shider bolmasa da, jilinshigimiz qaqsay beretin» (Esenghaly Raushanov, — B.B.) býgingi keypimizdi dәl surettegen poema, avtor jazghanday, aqynnyng «ózi jayly bir ýzik dastany» edi. Formasy jaghynan erekshe, tili qúnarly, salmaghy atan týiening belin qayqaytatyn dastannyng baghasyn bolashaqta әdebiyettanushylar beredi dep oilaymyn. Aytpaqshy, sol poema «Júldyz» jurnalyna jariyalanghanda, qazaq әdebiyetining klassiygi Esenghaly Raushanovtyn: «Ertaydyng poemasyn oqyp jatyrmyz...» dep maghan zvondaghany bar. Men ony kirpiyaz aqynnyng dastandy únatqany dep týsindim.
Óleng – aqynnyng ainasy. Biraq aina da keyde kisini zoraytyp kórsetedi. Óleninde jalantós batyr, ómirde kópting biri bolyp shyghatyndar az emes. Al mening aghamnyng ólendegi beynesi ómirdegisinen aumaydy. Ótirik kýshenu degen búl kiside joq. Qashanda bekzat qalpynan ainymaydy. Tipti әngime aitqanda da, birdeneni qosyp aitu degen ghadetinde joq. Belgili publisist, «Egemen Qazaqstan» gazetining bas redaktory Janbolat Aupbaev «SOS belgisi» atty maqalasynda Erekenning jogharyda aitylghan «Jaryssóz» atty ólenin tútas keltire otyryp: «...Sondyqtan da keybireulerimiz: «Sol kezden-aq «kýresker edik» dep kópirip jýrgendey emes, Ertay Ashyqbaev aitqanday, momyn úrpaqtyng ókili bolghanymyzdy moyyndauymyz kerek...» — dep aghynan jarylghany bar. Aytpaqshy, kórgenderding aituynsha, «Egemennin» bas redaktorynyng ýstelining ýstinde Temirhan Medetbekting «Kók týrikter saryny» men Ertay Ashyqbaevtyng «Úyasy» jatady eken...
«Aytpa, dostym, taqyryptyng tarlyghyn, Meninshe, ol — jarly úghym. Men jalghyz-aq tughan jerdi sýiemin, Sol arqyly sýiemin men barlyghyn...» — deydi Tólegen. Sol aitpaqshy, Aqtóbe ónirinde Ertay ólenge qospaghan túlgha, auyl az. Onyng óleni birde Qúdaybergen Júbanov bolyp kýnirense, birde Áliya Moldaghúlova bolyp erlikke ýndeydi, endi birde Qazanghaptyng kýii bolyp tógiledi, Ájibay men Aral by bolyp aruaq shaqyrady, Ybyrayym ahun bop joqtaydy. Tipti Aqtóbening «Santehnik Alpamysy» men «Fototilshi Hayredenine» deyin «ólenge kirip» ketedi.
Aldaryna kelgen jas talapkerding Aqtóbeden ekenin estigende astanalyq nemese almatylyq qalamgerlerdin: «E, Ertaydyng auylynan ekensing ghoy...» – deytinin jii estiymiz. Demek, qalam ústaghan qauym ýshin Aqtóbe, eng aldymen, Ertaydyng auyly!
Ólenderinen Aqtóbe oblysy aumaghynda ósetin barlyq ósimdikting iysi anqityn Ertaydyng shygharmashylyghynda Oiyl men Qiyldyn, Yrghyz ben Torghaydyn, Jem men Saghyzdyn, Qobda men Babataydyn, Elek pen Qarghalynyng jyly aghysy bar. Ashyqbaevtyng on kitaby qazaq әdebiyetining dariyasyna osy on ózen bolyp qosyldy. Endeshe, Aqtóbening «Ertaydyng auyly» ekenine, onyng esimi әdeby orta ýshin ónirding tólqújatyna ainalghanyna tanghalugha bolmaydy.
2000 jyly Aqtóbege osy ónirding tumasy, iri aqyn, kórnekti publisist Meyirhan Aqdәuletúly kelgeli oblystyng mәdeny ómirinde biraz ózgerister boldy. Mәkenning múryndyq boluymen osy elde tuyp-ósken arghy-bergi jyraulardyn, aqyn-jazushylardyng shygharmalary toptalghan «Jәdiger» atty antologiya, Áliya Moldaghúlovanyng 80 jyldyghyna arnap fotoalibom men qos tomdyq, Ahmet Júbanovtyng 100 jyldyghyna arnalghan bir tomdyq, «Aqtóbe kitaphanasy» seriyasymen әzirge 24 kitap jaryq kórdi. Osynyng bәrin qúrastyryp, redaktorlyq etken – Ertay Ashyqbaev.
Osy ónirding danqty perzentterining mereytoylaryn týgendep maqala jazatyn da, kitaphanalar úiymdastyryp jatatyn týrli sharalardyng qonaghy bolyp, ónirding ghana emes, últtyng maqtanyshyna ainalghan túlghalardy tynymsyz nasihattaytyn da – osy Ashyqbaev.
Ertay Ashyqbaevtyng taghy bir ereksheligi – balalar әdebiyetine qomaqty ýles qosqandyghy. Bizding osy salada jazatyn qalamgerlerimizding bir kemshiligi, sol bayaghy ózi bala kýngi jayttardy, sol shaqtardaghy sezimderdi qaghazgha týsiredi. Kompiuter ghasyrynyng balasy ony týsine bermeydi. Al Erekenning ólenderinde dәl býgingi kýn, balanyng kýndelikti ómiri bar. «Tilge jenil, jýrekke jyly tiyetini...» de sodan bolsa kerek.
Ertay Ashyqbaev qazaq tilinde «sóiletken» Huan Ramon Hiymenes, Yaroslav Seyfert, Stefan George, German Gesse, Pauli Selan, Rayner Mariya Rilike, Zbiygnev Herbert, Uiliyam Batler IYets, Djon Kits siyaqty әlem әdebiyetining klassikterining shygharmalary últtyq әdebiyetimizding kókjiyegin keneytip, san týrli boyau qosty. Al onyng qatarlastary turaly jazghan maqalalary toptastyrylghan kitabyn eng kidi oqyrmannyng ózi jyly qabyldady.
Ertay – ónimdi jazatyn aqyn. «Shirkin, barshylyqqa ne jetsin...» dep Qadyr agham aitpaqshy, óleni de, әdebiyet turaly maqalalary da jeterlik. Sol kóp ólenning bәri ózine únay bermeydi. Sony ýnemi aityp jýretin. Biyl qysta suyq tiyip, qatty auyrghanda ýsh myng jolgha juyq ólenining kózin qúrtypty. Ýidegi qaghaz kýiindegisin ghana emes, demalys kýni júmysqa kelip kompiuterdegi núsqasyn da tolyq joyypty. Búl da kóp adamnyng qolynan kele bermeytin erlik!
Onyng shygharmashylyghy turaly әr jyldarda Ghafu Qayyrbekov, Marfugha Aytqojina, Zeynolla Serikqaliyev, Ábish Kekilbayúly, Fariza Ongharsynova, Kýlәsh Ahmetova, Meyirhan Aqdәuletúly, Úlyqbek Esdәulet, Serik Aqsúnqarúly, Esenghaly Raushanov, Svetqaly Núrjan sekildi dýrler pikir bildiripti. Tipti ana jyly Aqtóbe ónirinde jasaghan iri isterimen elding esinde qalghan osy topyraqtyng qadirli perzentterining biri Eleusin Saghyndyqov oblysqa әkim bolyp bara jatqanda Fariza apay: «Ana Ertaydy úmytpandar...» — degen kórinedi. Eleusin Nauryzbayúly sol amanatqa qiyanat jasaghan joq...
...IYә, jyldar jyljyp barady. «Meshin jyly Babatayda tughaly...» da alpys jyl zulap óte shyghypty. «Ómirim de ólenimning ózindey, Birde jaqsy, birde jaman shumaghy...». Ras qoy. Tek sol « birde jaqsy, birde jaman» ómir joly úzara bergey.
Bauyrjan BABAJANÚLY,
Aqtóbe qalasy
Derekkózi: Aikyn.kz