Jogharghy Sot sudiyalardyng VII sezi qarsanynda Azamattyq prosestik kodeksting kommentariyin tanystyru rәsimin ótkizdi.

Is-sharagha Parlament Senatynyng Konstitusiyalyq zannama, sot jýiesi jәne qúqyq qorghau organdary komiytetining tóraghasy Serik Aqylbay, Preziydent Ákimshiligi Memlekettik-qúqyq bólimining mengerushisi Áliya Raqysheva, Parlament deputattary, ortalyq memlekettik organdardyn, sheteldik úiymdardyng ókilderi, sudiyalar men qúqyqtanushy-ghalymdar qatysty.

Memleket basshysy Tәuelsizdikting 25 jyldyghynda osydan bir jyl búryn jana redaksiyadaghy Azamattyq prosestik kodekske jariya týrde qol qoydy. «Preziydent el ómirindegi zor manyzgha ie jana Kodekske alghash ret jariyaly týrde  qol qoyghanyn atap ótti. Búl túrghyndargha zannyng mәn-manyzyn neghúrlym dúrys jetkizuge mýmkindik beredi», - dedi tanystyru rәsimine kelgen qatysushylargha sóilegen qúttyqtau sózinde Jogharghy Sot Tóraghasy Qayrat Mәmi. Memleket basshysy tarapynan berilgen múnday joghary bagha aqtaldy. Býginde jana Kodeks elimizding qúqyqtyq kenistigin týbegeyli jaqsartty dep nyq senimmen aitugha bolady.

Jana Kodeks kýshine engennen keyin shygharylghan sot aktilerine jýrgizilgen taldau azamattardyng búzylghan qúqyqtary men zandy mýddelerin qorghau men qalpyna keltirude ózining zor tiyimdiligin kórsetti. Eger de sot tóreligining eski jýiesinde isterding jekelegen sanattary bir jarym jylgha deyin qaralsa, býginde olar eng kóp degende 8 aidyng ishinde sheshimin tabuda. Azamattyq isterding 82 payyzdan astamy bir sot otyrysynda, al 58 payyzy – jenildetilgen is jýrgizu tәrtibinde qaralady. Daudy sheshuding balamaly tәsilderin qoldana otyryp ayaqtalghan isterding sany 70 payyzgha artsa, mediasiyany qoldana otyryp ayaqtalghan ister sany 3 ese artty. Azamattyq prosestik kodekske engizilgen normalar elektrondy sot isin jýrgizudi jetildiruge mýmkindik berdi. «Sot kabiyneti» serviysi arqyly aghymdaghy jyly 600 mynnan astam elektrondy qújat kelip týsti.

Q.Mәmy is-sharagha qatysushylargha Últ Josparynda Jogharghy Sotqa bekitilgen barlyq qadamdardyng sәtti oryndalghanyn mәlimdedi. Atap aitqanda, bes satylydan ýsh satyly sot tóreligi jýiesine kóshu iske asyryldy, sudiyalardy irikteu jýiesi qatandatyldy, qyzmet istep jýrgen sudiyalargha qoyylatyn talaptar artty, azamattyq isterdi qaraugha prokurorlardyng qatysuy qysqardy, alqabiyler soty qatysatyn salalar men tergeu sudiyalarynyng qúzyreti keneydi. Búghan qosa, Sot tóreligi akademiyasy, Jogharghy Sotta investisiyalyq daulardy qaraytyn mamandandyrylghan alqa men Halyqaralyq kenes qúryldy.

Q.Mәmy aghymdaghy jylghy 14 qarashadaghy jaghday boyynsha respublikadaghy barlyq sot otyrysy zaldarynyng audiobeynetirkeu jýiesimen 100 payyzgha jaraqtandyrylghanyn airyqsha atap ótti. Búl júmys barynsha qysqa merzimde әri tiyisti dengeyde jýrgizildi. Búl sot tóreligining aiqyndyghyn arttyrudyng tikeley sharalary jәne Últ Josparynyng 20 qadamyn oryndaudyng is jýzinde ayaqtalghanyn bildiredi.

Jýrgizilgen reformalar qúqyqtyq qatynas subektilerining qúqyqtary men zandy mýddelerin tiyimdi qorghaugha, sonday-aq túrghyndardyng sot jýiesine degen senim dengeyin arttyrugha barynsha yqpal etedi. Nәtiyjesinde, neghúrlym manyzdy halyqaralyq reytingterdegi Qazaqstannyng kórsetkishteri jaqsardy. Mәselen, aghymdaghy jyly Býkilәlemdik bankting biznesti jýrgizu jәne investisiyalyq ahualdy jaqsartu reytingisinde Qazaqstan 190 elding ishinde 9 oryndy iyelendi. Qazaqstan Bәsekege qabilettilikting ghalamdyq indeksinde óz kórsetkishin 4 pozisiyagha (72-den 68-ge deyin) jaqsartty. Búl Qazaqstandy әlemning damyghan 30 elining qataryna qosudaghy sot jýiesining qomaqty ýlesi bolyp tabylady.

Sot prosesine qatysushylar arasynda Jogharghy Sot jýrgizgen onlayn-saualnama qorytyndysy boyynsha respondentterding 74,4 % sottar júmysynyng sapasyna qanaghattanushylyq bildirdi. Saualnamagha barlyghy 16,5 myng adam qatysty.

Osy túrghyda Azamattyq prosestik kodeks kommentariyining mәn-manyzy zor. Ol qazirgi tanda óte ózekti qújat bolyp tabylady.

Azamattyq prosestik kodeks kommentariyin tanystyra kele, Jogharghy Sottyng mamandandyrylghan sot alqasynyng tóraghasy Aygýl Qydyrbaeva atalghan qújat sudiyalar men tәjiriybedegi zangerler ýshin naqty әdistemelik qúral bolatyndyghyn, olargha sot tóreligin jýzege asyrudyng әr aluan týitkildi mәseleleri boyynsha dúrys baghyt tandaugha, azamattar men zandy túlghalardyng mýddesin tiyimdi qorghaugha kómektesetindigin atap ótti.

Senat deputaty Serik Aqylbay óz bayandamasynda jana Azamattyq prosestik kodeksti әzirleu 2010 jyldan 2020 jylgha deyingi kezenge arnalghan Qúqyqtyq sayasat tújyrymdamasyn jәne respublika sudiyalarynyng VI sezinde Memleket basshysy algha qoyghan mindetterdi oryndau shenberinde jýrgizilgenin aitty.

Azamattyq prosestik kodeks pen onyng Kommentariyining manyzdylyghy turaly aita kele, BÚÚDB-nyng Qazaqstan Respublikasyndaghy túraqty ókili Altangerel Munhtuya jana APK-gha sәikes investisiyalyq daulardy qarau boyynsha mamandandyrudy engizu investorlardyng qazaqstandyq sot tóreligine degen senimin arttyrugha yqpal etti, búl óz kezeginde biznesti jýrgizu ýshin qolayly jaghdaylar jasap, memleket ekonomikasyn janghyrtudyng senimdi kepili bola otyryp, elimizding investisiyalyq ahualyn týbegeyli jaqsartqanyn mәlimdedi.

Joghary Sot Kenesining mýshesi, advokatura ókili Balgýl Raisova, Ádilet ministrligining Sot saraptamasy ortalyghynyng diyrektory, professor Isidor Borchashvili, Bas prokuraturanyng Sottarda memleket mýddesine ókildik etu departamenti bastyghynyng orynbasary Marat Ábishev  Kommentariyding qúqyq qoldanu tәjiriybesindegi róli turaly pikirlerimen bólisti.

Is-shara sonynda kezdesuge qatysushylar úsynylyp otyrghan qúral Kodeksting barlyq negizgi janashyldyqtaryn neghúrlym tiyimdi iske asyrugha mýmkindik beretinin, otandyq qúqyqtyq tәjiriybeni әlemdegi ýzdik standarttargha sәikestendiretinin taghy bir ret atap ótti.

Abai.kz