(Múny jazghanymda tughan bala biyl mektep bitiredi. Esh ózgermeytin bop túrmyz ghoy. Býgingi "beshir", "qúdaghiy", "qonyraular"-dan song eske týsti)
Úipa-úipa úiqasy bar mәnsiz mәtindi әnder býkil teleradioefirdi jaulap alghany qashan. Ánderi әp-әdemi bolghanymen, sózderi tym qarabayyr tuyndylardy oryndau kóbine shamasyna qaramay shayyr bolghysy keletinderge nemese ólenning parqyn bile bermeytin talghamsyzdau jastargha ghana tәn be dep jýrsek, onday kinәrat jyldar boyy sahnada jýrgen tanymal tarlandardan da tabylady eken.

Múnday soraqylyqtyng әsirese Aqjol Meyirbekovtey әnshining repertuarynda kezdesui tanqalarlyqtay. Onyng «Elim menin» atty әnining sózine zer salyp bayqadynyzdar ma? Mәselen, qayyrmasy mynaday:
– Elim, elim, elim!
Dastarhanyn kóp últqa jayghan elim.
Elim, elim, elim!
Keng baytaq dala, qyrlarym menin.
Elim, elim, elim!
Ystyq pen suyqqa tózgen mening elim.
Elim, elim, elim!
Danalargha besik bolghan jerim.
Al qalay eken? «Jyr jazugha endi-endi әuestene bastaghan balanyng shatpaghy da múnday bolmas, sirә» deysiz be? Siz býitip birden talapshyldyq tanytugha asyqpanyz. Atalmysh әnning negizgi shumaqtaryna kóz jýgirtseniz, búl qayyrmamen «oy, bauyrymdap» jylap kórisesiz әli.
– Jer-Anashym jýrek sózin aitqanday,
Ashuynan Anagha tәn qaytqanday, – dep keletin joldar – mәtinning eng bir oily da tereng tústary. Tipti:
– Jan dýniyesi qúlazyghan Jer-Ana,
Jasauraydy janarynan jas agha, – deytin jerleri de, úiqasy onsha «úiymshyldyq» tanytpay túr demeseniz, ólenning óte sorly tarmaghy emes. Áriyne, qayyrmasy «...dastarhanyn kóp últqa jayyp, danalargha besik bop, ystyq pen suyqqa qatar tózip...» jýrgen keng baytaq eldi emine jyrlap jatqanda, kupleti qúrghyrdyng sol dastarhanyng jiylmaghyr darhan júrtqa moyyn da búrmastan, ghalamdyq masshtabtaghy mәselelermen «aynalysyp» ketetini sәl týsiniksizdeu endi... Biraq songhy shumaqpen tanysqan son, sizding ony oilap, bas qatyrugha múrshanyz da bolmay qalady:
– Tughan jerim, ystyq boldyng maghan nege?
Alys ketsem, saghynamyn jii men de.
Allanyng qúlymyn men, shýkir, tәuba,
Atam qazaq, bolsyn saghan janym pida!
Kórdiniz be? Múndaghy tórt jol ýsh týrli taqyrypty qauzap túr: әuelgi ekeui tughan jer turaly, ýshinshisi Qúdaygha qúlshylyq haqynda, al songhy jol otanshyldyqty «jyrlaydy». Oy tútastyghy degen kategoriyanyng tútas jiyp qoyylghany az bolghanday, ólimtik shumaqqa ólendik óng bererliktey ondy úiqas ta búiyrmapty.
Týptep kelgende, belgili bir aitylu yrghaghymen tarmaqtalyp, songhy birer buynynyng shala-jansar sәikesui arqyly «jan saqtap» túrghany bolmasa, búl әn sózining kәdimgi qara sózden aiyrmashylyghy shamaly.
Al «qazaq әnshilerining әnúrany bolady!» dep R.Rymbaevadan bastap, bәri әldeqanday ghyp әspettegen «Qazaq eli» әnining sózin belgili aqyn Shómishbay Sariyev jazsa da, sapasy syn kótermeydi. Mineki, óziniz salmaqtap kóriniz:
– Qazaghym – sensin, qazaq, úly elim,
Dýrsildep sen dep soqqan jýregim.
Maqtanam, qazaghym, maqtanyshym,
Tәuelsizdik tany atqany ýshin!
...Jer betinde senen basqa jer joq,
Jer betinde senen basqa el joq.
Armanym, taghdyrym – qazaq jeri,
Ánúranym, tuym – qazaq eli.
Qazaq jeri, búl – Qazaqstan,
Jasa mәngi, gýl-Qazaqstan!
Keleshekke tughan elim menin
Qolyn berip túr Qazaqstan!
Osy da patriottyq tuyndy ma? «Qazaq», «qazaghym», «Qazaqstan» degen sózder ainaldyrghan on eki jolda toghyz (!) ret qaytalanyp túr («tughan jerim», «tughan elim», «úly elim» siyaqty «jýrek tebirenter» ózge sózderdi qospaghanda), sonda últ pen memleketting atyn qayta-qayta aita bergennen otanshyldyq sezim oyanyp kete me? Ári-beriden son, ar jaghynan jýrekti shym etkizer shynayy kónil-kýy sezilmeytin jalang maqtan, jadaghay úrannyng bireuge әser etui mýmkin be?
Eger jolma-jol taldar bolsaq, onsyz da týte-týtesi shyghyp, әreng túrghan jogharydaghy ýsh shumaqty jýndey týtu – týk te emes. Birinshi joldy-aq alayyqshy: «Qazaghym – sensin, qazaq...». Al búl ne sóz? Basqany bilmesek te, qazaghymyzdyng qaraqalpaq emes, qazaq ekenin ózimiz de bilmeymiz be? «...Úly eliminin» de úsqyny kelisip túrghan joq, óitkeni, ol qazaq últynyng qazirgi ruhymen, hal-ahualymen qabysa qoymaydy. Al ekinshi shumaqtyng alghashqy eki jolyn Shókenning jaghyrafiyagha engizgen janalyghy demeske laj joq. Ánshilerimiz de «...Jer betinde senen basqa jer joq, Jer betinde senen basqa el joq» dep aspangha qarap terbeledi (basqa eldi kórmeytini de sondyqtan boluy kerek).
Áriyne, osy maqaladan son, synalghandar óz isterine birden basqasha kózben qarap, jarysa jaqsy óleng jazugha kirisip ketedi dep oilau – anghaldyq. Bizdiki – kórer kóz ben estir qúlaqqa qúittay bolsa da oy tastau, әser etuge tyrysu ghana...
(2000 jyl. "DILDING DERTI" kitabynan)

Sәken Sybanbay

Redaksiyadan: Avtorymyz aityp otyrghan qazaq әnindegi talghamsyzdyq, әsirese, mәtindegi mәn-maghynasyzdyq býgin ózining shyrqau shegine jetip, qaryshtap damyp barady. Júrt qazir efirlerden әn emes, әuendetip әngime aitatyndardy kórip tang tamasha boluda.

Sonday "әnshinin" biri Dana Kentay degen boyjetken juyrda elimizdegi bas arnalardyng birinen: «Maghan qonyrau shalghan kezinde,Telefonym sónip qaldy.Álemde jaryq sóngendey. Sezim payda boldy-au. Jayau kóshening boyymen men jýrip kelem. Kýtpeshi, janym, tek qonyrau menen», - dep "әndetti".

Al, óz esimin Áygerim emes, Aygerim dep aitudy únatatyn әnshimiz:

"Əkeme aitshy, mama,
Jibersin vecherge!
Jas emespin men endi,
Qorqady nesine?" - dedi.

Sonymen, nesin aitasyz, "Birlik bolsyn әlemde, birlik bolsyn elimizde", - dep jartykesh "jyr jolymen" saghatqa juyq sarnaytyn Kentaldardyng qatary kóbeyip keledi. Au, telearna basshylary, talap, talgham degendi qayda tyghyp qoydynyzdar?!.

Abai.kz