Saylau nauqany bastaldy. Biraq qyzyq jayttyng bolyp jatqanyn bireu bilse, bireu bilmey otyr. Ony andaghandardyng biri - «Jas qazaq ýni» gazeti. Alayda, onyng neni andamay otyrghanyna kósheyik.

Kandidattar Linkom (Lingivistikalyq kommissiya) atalatyn OSK alqasyna qúldyq úryp, qazaq tilinen synaq tapsyryp jatyr. Búl qanshalyqty zandy? Birinshiden, «memlekettik tildi erkin mengeru» úghymy zang jýzinde aiqyndalmaghan talap. Olar Saylau turaly konstitusiyalyq zang men OSK-nyng keybir qaulylarynda jýrgenimen, zandarda qoldanylatyn úghymdar retinde basy ashylyp, aiqyndalmaghan beymәlim әri zannan tys úghym. «Memlekettik tildi erkin mengergen» adamnyng mengermegen adamnan aiyrmasy qanday? Nan súray alu ma, sol tilde úrsa alatyn, balaghattay alatyn adam ba? Bayandama jasay alsa jete me, júrttyng aldynda sheshen sóileu kerek pe, әlde diktanttan bes alu kerek pe? Qay synaq týrinen (diktant, shygharma, auyzeki sóileu t.t.) tabaldyryq qatesi qanday, qansha ekenin eshkim de, OSK Linkomy da bilmeydi!

Saylau nauqany bastaldy. Biraq qyzyq jayttyng bolyp jatqanyn bireu bilse, bireu bilmey otyr. Ony andaghandardyng biri - «Jas qazaq ýni» gazeti. Alayda, onyng neni andamay otyrghanyna kósheyik.

Kandidattar Linkom (Lingivistikalyq kommissiya) atalatyn OSK alqasyna qúldyq úryp, qazaq tilinen synaq tapsyryp jatyr. Búl qanshalyqty zandy? Birinshiden, «memlekettik tildi erkin mengeru» úghymy zang jýzinde aiqyndalmaghan talap. Olar Saylau turaly konstitusiyalyq zang men OSK-nyng keybir qaulylarynda jýrgenimen, zandarda qoldanylatyn úghymdar retinde basy ashylyp, aiqyndalmaghan beymәlim әri zannan tys úghym. «Memlekettik tildi erkin mengergen» adamnyng mengermegen adamnan aiyrmasy qanday? Nan súray alu ma, sol tilde úrsa alatyn, balaghattay alatyn adam ba? Bayandama jasay alsa jete me, júrttyng aldynda sheshen sóileu kerek pe, әlde diktanttan bes alu kerek pe? Qay synaq týrinen (diktant, shygharma, auyzeki sóileu t.t.) tabaldyryq qatesi qanday, qansha ekenin eshkim de, OSK Linkomy da bilmeydi!

Ekinshiden, atalmysh Linkomnyng zannama jýzinde synaq jýrgizuge qúzyry aiqyndalmaghan, qanday talap qoyyp, qanday qorytyndy shygharatyn, kandidattardy qalay synaytyny eshkimge de beymәlim. Olar kandidattardy kirgizip alyp, sabay ma, shay bere me, ertegi aita ma, auyzyndaghy tisin sanay ma - belgisiz! Sebebi,Linkom mýshelerining ózderi de  tildi mengeru talabyn bilmeydi, olargha mengeru qúraly men ólshemi berilmegen.

Zannamadan izdestirgenimizde tapqanymyz: OSKnyng tómendegi eki qaulysy ghana boldy, onda Linkomgha qatysty tek qana onyng qúramy bekitilgen, al Linkomnyng júmys rejiymi men tәrtibin, prosedurasyn belgilegen ereje joq bolyp shyqty!

Konstitusionnyy Zakon Respubliky Kazahstan ot 28 sentyabrya 1995 g.

54-bap. Respublika Preziydenttigine kandidatqa qoyylatyn talaptar

1. Preziydent bolyp saylanu ýshin azamat Konstitusiyanyng 41-babynyng 2-tarmaghynda belgilengen talaptardy

qanaghattandyrugha, sonday-aq Konstitusiyanyng 33-babynyng 2, 3-tarmaqtaryna jәne osy Konstitusiyalyq zangha sәikes

belsendi saylau qúqyghyna ie bolugha tiyis.

2. Preziydenttikke kandidatqa Konstitusiya men osy Konstitusiyalyq zang qoyatyn talaptargha onyng sәikestigin

azamattyng ózin-ózi úsynu turaly ótinishi nemese respublikalyq qoghamdyq birlestikting joghary organynyng kandidatty

úsynu turaly hattamasynyng ýzindisin kandidattyng dauysqa týsuge kelisimi turaly ótinishimen qosa tapsyrghan kezden

bastap bes kýn ishinde Ortalyq saylau komissiyasy belgileydi. Búl rette Preziydentke kandidattyng Qazaqstan

Respublikasynda songhy on bes jyl túru faktisin Ortalyq saylau komissiyasy anyqtaydy, al kandidattyng memlekettik

tildi erkin iygergenin anyqtau rәsimi Respublika Konstitusiyalyq Kenesining Konstitusiyanyng 41-babynyng 2-tarmaghyna

resmy týsindirme berui turaly aktisine sәikes Ortalyq saylau komissiyasynyng qaulysymen anyqtalady.

3. Alyp tastaldy - QR 2004 j. 14 sәuirdegi № 545-II Konstitusiyalyq zanymen.

________

№ 2464 Vedomosty Verhovnogo Soveta Respubliky Kazahstan, 1995 g., № 17-18, st. 114

Qazaqstan Respublikasy Ortalyq saylau komissiyasynyng 2005 jylghy 31 tamyzdaghy № 12/25 qaulysyna ózgeris engizu turaly

Qazaqstan Respublikasy Ortalyq saylau komissiyasy QAULY ETEDI:
1. «Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenttigine kandidattyng memlekettik tildi erkin mengergendigin anyqtau jóninde lingvistikalyq komissiya qúru turaly» Qazaqstan Respublikasy Ortalyq saylau komissiyasynyng 2005 jylghy 31 tamyzdaghy № 12/25 qaulysyna mynaday ózgeris engizilsin:
Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenttigine kandidattyng memlekettik tildi erkin mengergendigin anyqtau jónindegi lingvistikalyq komissiyanyng qúramy (búdan әri - lingvistikalyq komissiyanyng qúramy) osy qaulygha qosymshagha say redaksiyada jazylsyn.
2. Lingvistikalyq komissiyanyng qúramy búqaralyq aqparat qúraldarynda jariyalansyn.

Qazaqstan Respublikasy
Ortalyq saylau komissiyasynyng
Tóraghasy
Q. Túrghanqúlov

Qazaqstan Respublikasy
Ortalyq saylau komissiyasynyng
hatshysy
B. Meldeshov

Astana, 2011 jylghy 07 aqpan
№ 17/25

Qazaqstan Respublikasy

Ortalyq saylau komissiyasynyn

2011 jylghy 7 aqpandaghy № 17/25   qaulysyna qosymsha

Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenttigine kandidattyng

memlekettik tildi erkin mengergendigin anyqtau jónindegi lingvistikalyq komissiyanyng qúramy

Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenttigine kandidattyng memlekettik tildi erkin mengergendigin anyqtau jóninde lingvistikalyq komissiya qúru turaly

Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasy 41-babynyng 2-tarmaghyna, «Qazaqstan Respublikasyndaghy saylau turaly» Qazaqstan Respublikasynyng 1995 jylghy 28 qyrkýiektegi Konstitusiyalyq zanynyng 54-babyna, «Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasy 41-babynyng 2-tarmaghyn resmy týsindiru turaly» Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyalyq Kenesining 1998 jylghy 9 qazandaghy № 9/2 qaulysyna jәne Qazaqstan Respublikasy Preziydentining 1996 jylghy 11 qarashadaghy № 3205 Jarlyghymen bekitilgen Qazaqstan Respublikasy Ortalyq saylau komissiyasy turaly erejening 8-tarmaghynyng 20) tarmaqshasyna sәikes Qazaqstan Respublikasy Ortalyq saylau komissiyasy QAULY ETEDI:
1.  Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenttigine kandidattyng memlekettik tildi erkin mengergendigin           anyqtau jónindegi lingvistikalyq komissiya mynaday qúramda qúrylsyn:

1. Aytbayúly Ómirzaq - Halyqaralyq «Qazaq tili» qoghamynyng preziydenti, Qazaqstan Respublikasy Últtyq ghylym akademiyasynyng akademiygi, filologiya ghylymdarynyng doktory, professor (kelisim boyynsha);
2. Qamzabekúly Dihan - L.N. Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiytetining prorektory, filologiya ghylymdarynyng doktory, professor (kelisim boyynsha);
3. Orazbaeva Fauziya Shәmsiqyzy - Abay atyndaghy Qazaq últtyq pedagogikalyq uniyversiytetining qazirgi qazaq tili teoriyasy jәne әdistemesi kafedrasynyng mengerushisi, pedagogika ghylymdarynyng doktory, professor (kelisim boyynsha);
4. Rymghaly Núrghaly - L.N. Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiyteti qazaq әdebiyeti kafedrasynyng mengerushisi, Qazaqstan Respublikasy Últtyq  ghylym akademiyasynyng akademiygi, filologiya ghylymdarynyng doktory, professor, Qazaqstan Respublikasy Memlekettik syilyghynyng laureaty, Qazaqstan Respublikasynyng enbek sinirgen qayratkeri (kelisim boyynsha);

2. «Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenttigine kandidattyng memlekettik tildi erkin mengergendigin           anyqtaudyng rәsimin bekitu jәne lingvistikalyq komissiyany qúru turaly» Qazaqstan           Respublikasy Ortalyq saylau komissiyasynyng 1998 jylghy 12 qazandaghy № 46/131 qaulysynyng           kýshi joyyldy dep tanylsyn.
3. Osy qauly búqaralyq aqparat qúraldarynda jariyalansyn.

Qazaqstan Respublikasy
Ortalyq saylau komissiyasynyng
Tóraghasy O. Júmabekov

Astana q. 31 tamyz 2005 j.
№ 12/25

Ýshinshiden, jalpy, qazaq tilin mengerudi baghalaudyng Qazaqstanda bir ghana zandy qúraly bar ekeni eskerilmegen. Sol qúraldy Saylau turaly zandamagha iykemdeu qarastyrylmaghan!  Ol qúral - QazTEST jýiesi. Demek, osy sayman arqyly preziydentke kandidattar da memlekettik tildi mengeru dengeyin sarapqa saluy kerek edi de songhy qorytyndyny әlgi «Linkom» aituy qajet bolatyn.

QazTEST jýiesin engizu men damytu tújyrymdamasy

Qazaqstan Respublikasy Ýkimetining 2009 jylghy 11 qyrkýiektegi N835 Qaulysymen bekitilgen

1.3. QAZTEST jýiesining qúrylymy jәne onyng jay-kýii

QAZTEST jýiesi - Qazaqstan azamattary men Qazaqstan aumaghynda qyzmetin jýzege asyrushy shetel azamattarynyng memlekettik tildi bilu dengeyin baghalaudyng jalpygha ortaq otandyq jýiesi.

Tórtinshiden, «Lingvistikalyq komissiya» atauyndaghy alghashqy sóz til bilimi turaly ghylymgha ghana qatysty bolghandyqtan, adamnyng tildi mengeruine qatyssyz, sol sebepti, komissiya atauy da aiqyndaudy qajet etedi. Múnday komissiya qúrghan kýnning ózinde ol «Memlekettik tildi mengeru synaghy jónindegi komissiya» ataluy kerek edi.

Besinshiden, tildi mengeru sharttary men talaptary ghylymgha negizdelgen (bes adamnyng birikken әreketine emes) ólsheuishtermen aiqyndaluy qajet bolatyn jәne ol adamdyq faktorgha emes, uaqyt talabyn qanaghattandyratyn testtik talaptarmen jýzege asyp, nәtiyjeni bekitu ghana әlgi komissiya qúzyryna berilui kerek edi.

Altynshydan, memlekettik tildi erkin mengerudi synau ýderisining naqtylanbaghany men úiymdastyrudyng iykemsizdigi sonday, kýnige ýsh adamdy ghana synaqtan ótkizu mýmkindigi bar bolyp shyqty. Eger de, oppozisiyalyq kýshter qol qusyryp qarap otyrmay, әrbir ónirden ondaghan adamdy úiymdastyryp, ýmitkerler sanyn toqsangha jetkizgende, onda Tilsynaq keminde bir ay boyghy nauqangha ainalar edi de, OSK masqara bolar edi!

Jetinshiden, qoryta kelgende, atalmysh Saylau nauqany zandyq kazustar men  kýrdeli jaghdaylargha toly jaghdayda bastalyp otyr. Eger de kandidattar nemese saylaushylar Memlekettik tildi mengeru synaghynyng jónsizdigin algha tartyp, sotta qaralatyn bolsa, әdildigi sol - búl synaq zansyz jәne atalmysh ýderisti qaytadan jýrgizetindey qúqyqtyq kazus aldan shyqpaq! Búl әriyne, әngimening basqa jaghy.

Gýlnúr Aydash, zanger

«Abay-aqparat»