(Eski dәpterden)

-  Sol auylgha baryp keludi sozyp kettin-au, - dep, raykom hatshysy maghan eki ret eskertip edi.

Men Burabay orman tehnikumynda beretin sabaqtarymnan bosana almay jýrgemin.

Raykom hatshysynyng meni asyqtyratyn da jóni bar. Audannyng shetirek bir jaghynda alty-jeti auyl bastaryn qúrastyryp, kolhoz qúrghaly jatqanyna ýsh-tórt ay boldy. Biraq sol auyldardyng naq ortasynda otyratyn eng bir shúrayly jerding iyesi - Janbyrshy auylyn kolhozgha alghylary kelmeydi eken. Ol auyldyng kolhozgha kirgileri de kelmeydi.

- Ózderi taqyr kedey, minezderi týsiniksiz... Raykomnyng jauapty instruktory eki ret baryp - "allanyng jazghany bolad ta" degen sózden basqa esh nәrse әkelgen joq... Sen tezirek baryp, sol auyldyng syryn ashyp kelshi, - dep raykom hatshysy búl joly maghan salmaq sala aitty. Oiynda tyqyrshu barlyghy bayqalady. Jana ghana bastalyp kele jatqan ýlken is týsiniksiz bir kedergige úshyrap qalghan siyaqtanady.

Tek qana oraq bastyghyna, qara maqpal týsine qyzyghyp, qotyrlau ekenine de qaramay alghan beske shygharym bar edi. Salt minsen, sylang ghana jýrisi bar, arbagha jeksen, ainalshyq jegendey, ainala beretin. Sony jegip alyp, bir jaghynan ýirete qaytu da oida bolyp, men jýrip kettim. Qasyma tehnikumnyng eki oqushysyn aldym. Ýsh jas jigit, qara dónendi eriksiz jónge kóndirip, keshke qaray Janbyrshy auyly degen auylgha jettik.

(Eski dәpterden)

-  Sol auylgha baryp keludi sozyp kettin-au, - dep, raykom hatshysy maghan eki ret eskertip edi.

Men Burabay orman tehnikumynda beretin sabaqtarymnan bosana almay jýrgemin.

Raykom hatshysynyng meni asyqtyratyn da jóni bar. Audannyng shetirek bir jaghynda alty-jeti auyl bastaryn qúrastyryp, kolhoz qúrghaly jatqanyna ýsh-tórt ay boldy. Biraq sol auyldardyng naq ortasynda otyratyn eng bir shúrayly jerding iyesi - Janbyrshy auylyn kolhozgha alghylary kelmeydi eken. Ol auyldyng kolhozgha kirgileri de kelmeydi.

- Ózderi taqyr kedey, minezderi týsiniksiz... Raykomnyng jauapty instruktory eki ret baryp - "allanyng jazghany bolad ta" degen sózden basqa esh nәrse әkelgen joq... Sen tezirek baryp, sol auyldyng syryn ashyp kelshi, - dep raykom hatshysy búl joly maghan salmaq sala aitty. Oiynda tyqyrshu barlyghy bayqalady. Jana ghana bastalyp kele jatqan ýlken is týsiniksiz bir kedergige úshyrap qalghan siyaqtanady.

Tek qana oraq bastyghyna, qara maqpal týsine qyzyghyp, qotyrlau ekenine de qaramay alghan beske shygharym bar edi. Salt minsen, sylang ghana jýrisi bar, arbagha jeksen, ainalshyq jegendey, ainala beretin. Sony jegip alyp, bir jaghynan ýirete qaytu da oida bolyp, men jýrip kettim. Qasyma tehnikumnyng eki oqushysyn aldym. Ýsh jas jigit, qara dónendi eriksiz jónge kóndirip, keshke qaray Janbyrshy auyly degen auylgha jettik.

Búl auyldyng eng bir shúrayly jerding iyesi ekenin manadan kórip kelemiz. Qalyng qara qyrtysty, at shashasynan keletin qalyng bozdy jer baylyqty aityp busanyp jatyr. Alystan oraghytqan qayyndy ormandar osy jerding kýnnen, jelde qorghaytyn qorghany siyaqty. Qúm-qayrang kýmis kólder kemerin kere, keng tolqyp, tolyp jatqan әngime shertetindey seziledi. Jazghytúrghy jadyrau dýniyening barlyq súlulyghy qalay bas qosyp, qalay iyesiz jatqanyna tandanghandaysyn.

Janbyrshy auyly biyik bolghanymen seldirep ketken aghashtyng ishindegi qystauynan janada ghana jyljyp úzyn bir saydyng boyyn órley qonghan eken. Aynalasy on shaqty qarasha ýiler shyghystan batysqa qaray shúbala qonypty. Auyl manynda anda-sanda bir jylqy, eki-ýsh siyr, beseu-altaudan bólek-bólek jýrgen qoy-eshki kórinedi. Búl manaydaghy eng aryq maldardy osy auyl jinap alghan siyaqtanady, búl manaydaghy maly az auyl da osy bolu kerek.

Osynsha bay jerding iyesi neden jútap otyrghanyna qayran qalasyn. Ótken qys óte júmsaq, basqa elderding kýili shyqqan bir jyry edi.

Shúbatyla qonghan auyldyng orta dengeyinde jeti-segiz erkek, alqa-qotan otyr eken. Ár ýiding syrtynda kózderin kýnge syghyrayta qarap, ayaqtary men ayaqtaryn qysyp túrghan qyz balalar kórinedi. Erkek balalar joq siyaqty. Biz erkekterding qasyna kelip toqtap, sәlem berdik. Kýn jyly bolsa da tymaqtaryn tastamaghan bastar az ghana ensesin kóterdi de, til qatqan joq. Jyrtyq tóbelerinen jýn júlynyp shyghyp túrsa da tymaqtarda bir tәkapparlyq bary andalady. Sóilesip qaytar adamdarymyz osylar bolar dep, men arbadan tezirek týsip, bir shetinen bastap otyrghandargha qolymdy úsyndym.

-  Áueli ana kisiden basta, shyraghym, - dedi eng shetki erkek, ortada otyrghan siyrek buryl saqaldy, opyryq auyz, sary shaldy iyegimen núsqap. Qusyryp alghan qoldaryn óz jeninen de shygharghan joq. Men amalsyz sary shalgha jaqyndaghanymda ol basyn tipti shalqalay kóterip alyp:

- Uakalyaykým-eshalyam... - dedi. Basyn menmen kóterip aluymen auzyn shýrshiytip "uakalyaykým-eshalyam" degennin rasynda týk jarasymdylyq joqtyghyn ol ózi andamasa kerek. Opyryq auyzdan erinderi birin-biri qatty qapsyryp, auyz qaqpaghyn qisayta jauyp aldy da sonymen tynyp qaldy.

Shaldan keyin men onyng sol jaghyndaghy mosqaldau adamgha qolymdy sozyp edim, ol qolyn sozbastan, siresken kýii otyra berdi. Onyng ornyna әlgi eng shetki erkek:

- Endi Atekemning ong jaghyndaghy adamgha qol ber, - dedi.

Atekesi janaghy opyryq shal ekenin týsindim de, men onyn ong jaghyndaghy saqaly bar, múrty joq bireuge qolymdy úsyndym.

Uaghalaykým әssәlәm, - dedi ol, moldalarsha naqystay aityp. Sәlemdi endi sonyng qatarymen jaghalatyp keteyin dep edim, jeti atadan kele jatqan dәstýrdi búzugha bolmaydy eken, managhy shetki erkek:

- Endi әlgi kisige qol ber, - dedi.

Sonymen, Atekenning eki jaghyna otyrghan adamdardyng ýlkendi-kishili retin tauyp, aiqysh-úiqysh qol berip shyqqansha, olar kezegimen sәlem aludy aityp bolghansha, bir auyldy kóshirip-qondyratyn uaqyt ketti.

Sodan keyin ghana ortadaghy opyryq shal:

- Qorash, sen әrirek ysyryl. Jas qonaqqa sol oryn layyq,- dedi. Shaldyng Qorash degen adamy kónilsiz ysyrylyp oryn berdi. Keng dalada, aspan astynda oryn talghasyp, ýlkendik jasasyp otyrghan jandargha tek qana tang qalghanday edin! Basqa elderde, basqa auyldarda múnday eskilikti men búryndy-sondy kórgen emen. Búl adamdar maghan әri qyzyq, әri bir qayghy kórindi.

-  Shyraghym, jol bolsyn, - dedi, ortada otyrghan shal.

-  Áley bolsyn... Sizding auylda júmysymyz bolyp kelip edik,-dedim men.

-  Áley bolsyn dedin, boldy sol. Ar jaghyn kezegi kelgende aitar bolar, - dep, shal meni auyzdyqtap qaldy.

Týsinde kórgendey kәri taghylyqtyng mәn-jayyna men endi týsine bastadym da qatemdi tez týzep:

-  IYә... Áley bolsyn... - dedim.

-  Qay elding balasy bolasyn?

-  Kerey bolamyn.

- Qay kerey?

- Qyzyljargha qaraytyn kerey.

- Eldering aman ba?

-Biz attanghanda aman edi.

- Býgin qay jerden shyqtyn?

- Burabaydan shyqtym.

- Jol sheting qay jer?

- Osy sizding auyl...

- Endeshe, Esengeldi, búl balalardy ýlken ýige aparyp týsir... - dep, shal maqúldau kýtkendey, eki jaghyna kezek qarady.

- Atekem dúrys aitady: izdep kelgeni osy auyl bolghan son, úl balalardyng jóni ýlken ýy bolady, - dedi, shaldyng ong jaghynda otyrghan saqaly qaughaday, múrty joq adam.

- Atekem dúrys aitady: izdep kelgeni osy auyl bolghan son, balalardyng jóni ýlken ýy bolady, - dep, shaldyng sol jaghyndaghy adam da sózbe-sóz qostady. Búl bir ýnireygen kóse qara eken, kóz qúiryqtary sýiirlenip, eki shekesine qaray sozylyp ketipti. Ózgelerding úigharghanyn ayaqtap kelgende sol bekitetin siyaqty. Aytty da qara tas bolyp qatyp qaldy.

Sodan keyin ghana Esengeldi degen, managhy eng shette otyrghan erkek ornynan túryp:

- Qonaq balalar, ýlken ýige jýrinizder, - dedi.

Qonaqtar ornymyzdan túrdyq...

Qasymdaghy oqushylar jarylyp ketuge jaqyn qypyldasyp kele jatyr. Men ezu tartsam bolghany, kýlkilerin tyya alar emes. Eng aldymen solardyng oiyn bólip, kýlkilerin ydyratqym kelip:

- Eseke, kýn әli erte... Biz kelgen júmysymyzdyng jәiin sóileskimiz keledi, qalay bolar eken? - dedim.

- Shyraghym, búl auylgha kelgen adamnyng ne júmysy baryn Atekem ózi súraydy. Ózi súraghanda, aitasyn, - dedi Esengeldi.

- Ol kisige siz aitsanyz qayter, tezirek seylessek dep edik...

- Shyraghym, búl auylgha kelgen adamnyng ne júmysy baryn Atekem ózi súraydy. Ózi súraghanda, aitasyn,- dedi Esengeldi, janaghy aitqanyn ainytpay qaytalap. Búl joly kýlmey qalugha shyn-aq ústamdylyq kerek edi...

Endi týsindim, búl auyl atam zamannan da әri bir kezde qabyldanghan dәstýrdi búzbay keledi eken. Ýlken bireui aitqan bir sózdi, ýlken ornatqan bir dәstýrdi eshqaysysy búzbaydy da ózgertpeydi.

Janaghy qaytalaudan keyin Esengeldining bet-auzy tasqa ainalghanday sazaryp, ózge qazaqta kezdespeytin tәkapparlyqqa kóshti. Áldeqashan tysy onyp-bozaryp ketken tymaghynyng tóbesindegi jyrtyghynan suyrylyp shyqqan týiening jýni de tәkappar shoshayatyn siyaqty. Esengeldi opyrayghan ýlken qara ýige kadaghan kózin audarmay ústaghan boyy syqyr-syqyr, qikan-shiqang etken shilterli esikti ashty da:

-  Marhamat!-dedi bizge. Biz ýige kirdik.

Ishki dostyghy joq shet bir elding ókilderine kórsetiletin syrt sypayylyq osy siyaqty bolugha kerek. Biz ishimizden kýlip, kóne berdik.

Ýlken qara ýiding ishi de ertedegi baylyqtyn, qazirgi kýndegi jútau kedeylikting jayyn aityp túr eken. Eng aldymen, búl men kórgen kiyiz ýy bitkenning ishindegi eng jyrtyq-tesigi kóp ýi. Múnday kóp jyrtyqty, múnday ýlken tesikterdi men qoyshynyng qosynan da kórgen emespin. Qoyshynyng әieli myna qara qúrymdy da jamap qoyghan bolar edi. Bes-alty uyghy alaqanday jalpaq, bir kezde syrlanghandyghy, zerlengendigi bayqalady. Ózge uyqtary qyryq ru - biri jinishke, biri iyinsiz, shanyraqqa tik tirelipti.

Taghy bir bes-alty uyqta josanyng izi de joq, ystyng izi ghana bar. Anyrayghan irgeden bir tórt kóz qara it kirip kele jatyr.

Ong jaq bosaghada alasa jýkayaqtyng ýstinde temirmen beldeulengen aruaqty bir eski sandyq, betinde eki-ýsh jerde ghana sýiektelgen órnekting izi qalghan eski kebeje... Kórpe-jastyq degenning izi bayqalmaydy. Eki basy qayyqtay qaqyrayghan aghash tósekting ýstinde syrmaq siyaqty, qúramys kórpe siyaqty birdemeler qoqyp jatyr. Tór aldynda tay, tayynsha, eshki, laq terileri shiyki kýiinde tóselgen. Bir kezde kók sauyrlatkqn, kýmistetken ýirek bas er osy ýiding tórine myng jyl búryn ilingen kýii qala bergendey, qausap túr. Taralghylary qyrqylyp, kýmistetken ýzengileri ýzilip týskeli túr.

Biz Esengeldining núsqaghan tórine kelip otyrdyq."Ýlken ýii" osynday bolsa, ózge ýileri qanday eken degen oy keledi. Esengeldi bizdi qozghalmay qaraytyn kózderimen bir týgendedi de shyghyp ketti. Sodan keyin ghana biz erkimizben kýlip, әreng degende ezuimizdi jidyq.

-  Búl ýiding jandary qayda? - dedi oqushynyng biri.

-  Osy ýiding iyesi myna qara ala it bolmasyn... Ýige irgeden kirip, irgeden shyghyp jýrgen týri jaman eken, - dedi ekinshi oqushy.

- Ýndemender, búl auyldyng syryn týgel kóreyik, - dedim men.

Jigitter atty aghytyp, ózimizding tósek-oryndy ýige engizip, astymyzgha tehnikumning qara odeyalyn tósedi.

-  Osy odeyal osynda qalsyn ózi, - dedi bireui.

- Aram bolar! - dedi ekinshisi.

Úzamay alysyraqtan shyqqan Esengeldining dausy estildi:

- Qarashash, ýlken qonaq keldi. Atekem sizge qonaqtardyng qyzmetinde bolsyn dep búiyrady... - dep túr.

-  Qaydaghy qonaq, qanday qonaq? - degen әiel dausy estiledi.

Biz qanday kýtushige dushar bolar ekemiz dep, qauiptenip otyrghanymyzda Esengeldi ýige qayta kirip:

-  Búl auyl qonaqqa at aghytyrmaydy, ózi kýtedi, - dedi.

Onymyzdyng ýlken narazylyq tughyzghanyn men angharmay qalyp:

- Oqasy joq, otaghasy, ýsheuimiz de jas jigittermiz ghoy, ózimiz-aq kýtemiz... Raqmet, - dedim, osy auyldyng ynghayyna qaray sóileskim kelip.

Biraq Esengeldi jibigen jok, sógis jariyalaugha layyq qatal dauyspen:

- Búl auyl qonaqqa at aghyttyrmaydy, ózi kýtedi, - dedi de, taghy da shyghyp ketti. Biz taghy da erkin kýlisip aldyq.

Osy kezde iri deneli, mosqal tartqan qara tory әiel esikten enkeyip kire berdi. Bizding "esensiz be?" degen amandyghymyzgha әiel qalypty qazaq әielindey jauap qayyrdy:

- Shýkir, shyraqtarym... Aynalyp keteyinderim-ay, qaydaghy bir molagha qaydan kezdesip jýrsinder? - dedi әiel, birden-aq bizdi bauyryna tarta sóilep. Búl auyldyng mәn-jayyn súrap alatyn adamyng da osy әiel siyaqty. Eptep qana kelgen júmysymyzdyng úshyghyn anghartyp edik, ar jaghyn әiel ózi týsinip, oiymyzdaghymyzgha jauap bere sóiledi:

- Búl bir erteden qyrsyghy arylmaghan jadau tórelerding auyly, tamtyghy qalmay bitken auyl. "Baq auysady, yrys júghysady" dep, bizden búrynghylary da tyrp etpey otyra bergen eken, biz de tyrp etpey otyrmyz. Auysqan da, júghysqan da dәneme joq. Otyz ýy tólengit bolushy edi, olar әldeqashan tastap ketgi. Ózderi әp-әdemi auyl bolyp, onasha otyr. Kolhoz bolyp jatqandar da solar. Keshe ghana kórip keldim, bir qyrqanyng qyrtysyn aiyryp, egin salyp jatyr. Al, búl auyl kolhoz týgil, әsheyin auyl bolyp otyra alatyn da jayy joq Osy auyldyng on shaqty erkeginde óz atyn erttep mine alatyn bireui tabylar ma eken? Bir arba otyn әkeletin bireui bar ma eken? Ondaylaryna tólengit qyzy - men jýrem. Elui jinalyp eshki soya almaytyn ólimtikter, qalqiyp otyrghan. Ónkey bir paraqorlar... Ózdering de kórersinder, shyraqtarym... Endi men shay qoyayyn, - dep, әiel shyghyp ketti.

Áyel ýige bir kirip, bir shyghyp jýrip, auyldyng arghy-bergi jaylarynan birtalay tanystyrdy. Bir kezde tóre túqymynyng bireui qonyp-týstengen, bireui tughan, bireui ólgen, as bergen, at shaptyrghan jerlerining bәrin de bauyryna basa beripti búl auyl. Biraq, sol jerlerge qaghylghan jalghyz qazyq ta joq. Búlar adam enbegi degenning eshbir týrin bilgen emes, әli kýnge deyin qabyldamaydy da. Bay jer ózi asyrap kelgen: jer maldy asyraghan, mal búlardy asyraghan. Atyn erttep, qoltyghynan keterip atqa mingizu tólengitterding mindeti bolghan. Endi olar da tastap ketkennen keyin tóre auyly birjola tityqtap, qúlarmangha kelip otyr. Biraq bayaghy pandyq saqtalyp qalghan.

Áyel qaynaghan samauyrdy ýige kirgizdi de:

- Shyraqtarym, búl auylda bir qaynatym shay joq. Aq su ishesinder, -dedi. Bizde shay barlyghyn estigen son, shaynek izdep basqa ýilerdi kezip ketti.

Qalayymen noqtalanghan shaynekke erip, әr ýiden jinalghany kórinip túrghan on shaqty shynyayaqtar keldi. Kóp jamalghan, kóp kir singen sireu dastarqan jayyldy. Biz dastarkannyng ýstine ózimizding oramalymyzdy jayyp, qaladan alyp shyqqan nan, qant, mayymyzdy tóktik. Osy kezde әli de auyl syrtynda qalghan erkekter de ýlkendete ýige kirdi.

Atekeng degen opyraq shaddyng otyratyn daghdyly ornyna men otyryp qalghan ekem. Shal basyn qaqshityp alghan boyy tura maghan kelip tireldi de túryp kaldy. Men tómen yghysyp, ornyn bosattym. Ekinshi bireuine taghy oryn bereyin dep, taghy da tómen qaray yghysa berim em. Atekeng az ghana saqalyn aldyna qaray shoshaytyp:

-  Endigi jol qonaqtiki, qozghalma, - dedi. Biraq, joldastarym syrghiy-syrghi, menen alystap ketti. Az ghana tamaghymyz auyl adamdarynyng aldynda qaldy. Olardyng ortasynda men ghana...

Opyryq shal nan men maygha obyrday tiyip jatyr... Tisi joqtyghy bógey me desen, shaynamay-aq qylghy beretin siyaqty. Biz bir-bir shyny ayaq shay iship ýlgirgenshe, dastarkan ýsti typ-tyipyl boldy. Mening eki joldasymnyng nangha qoldary da tiygen joq. Mynau adamdardyng arasynda tamaq jeuge bolmaytyn da siyaqty. Bәri de qúmygha qimyldap, ógizdey oryp, dastarqan betin sipap saldy. Bir adam dybysyn shygharyp, bir auyz sóz de aitqan joq. Baghanaghy pandyqtan da týk belgi qalghan joq, nan men maygha qaray birinen-biri qoldaryn asyra sozady. Ábden jep bolghan song ghana Atekeng shal baysaldylyq tauyp:

- Jeuge bolatyn jana may eken, - dedi.

- Atekem dúrys aitady, jeuge bolatyn jana may eken,-dep, managhy ong jaghyndaghysy qostady da, onyng aitqanyn audarmay qaytalap sol jaghyndaghysy qostady.

- Myna bir shekerdi kóketayyma aparyp bereyinshi, - dep Atekeng dastarqan ýstinde seldirep qalghan az ghana qanttyng eki týiirin sýirep әketti.

- Atekem dúrys aitady, men de kóketayyma aparyp bereyinshi, - dep, saqaly bar, múrty joq adam eki týiirdi ózine qaray tartty. Basqalary da osyny istep, sireu dastarqannan basqa esh nәrse qaldyrghan joq. Endi olar shyny ayaqty sausaqtarynyng úshyna ghana qondyryp, syldyr shaydyng ózin ghana soraptap otyr. Pandyqtary da qayta oralghan siyaqty: kózderi búl dýniyening ar jaghyndaghy birdemege qadalghanday; bet-auyzdarynda qatyp qalghan tas menmendik qana bar... Bizding ash qalghanymyzdan qysylyp otyrghan jalghyz әiel ghana.

Qonaq atyn búl auyldyng ózi kýtedi degen Esengeldi qaranghy inirge attyng manayyna da barghan joq. Ózi súraydy degen Atekesi bizden әli bir auyz sóz súraghan joq. Syqsyrayghan bilte shamnyng shalaghay jaryghynda, әldekim birine birin sýiep ketken kiyimsheng ólikter siyaqtanyp, bireui qybyr etpey, auyl iyeleri otyr. Tang qalyp biz otyrmyz. Óli auyl typ-tynysh...

Atekeng bir kezde tamaghyn qyrynyp, az ghana ensesin kóterip aldy da:

- Ýlken ýige týsken qonaqtargha qoy soy kerek, - dedi.

- Atekem dúrys aitady, ýlken ýige týsken qonaqtargha qoy soy kerek, - dep, ong jaghyndaghysy qostady.

Osyny aitysty da edәuir uaqyt taghy da siresip qalysty. Mening qoy soygha qarsylyk bildirgen әdepsizdigime eshbir jauap qaytqan joq. Úyalghannan ýndemeuge tura keldi. Jalghyz-aq "bizding qyzmetimizdegi" әielding qatty tyqyrshyp otyrghany seziledi. Áyel әrqaysysyna bir qarap, az ghana shydap kórdi de ayaghynda kesek ketti:

- Soyatyn bolsandar, nege әkelmeysinder tezirek? Auyzdaryng aityp, arttaryng kóterilmeytin adyra qalghyrdy qashan qoyasyndar osy? Jandaryng bar ma,joq pa ózi? - dep, jaydan jay esikti tars etkizip jauyp jiberdi. Esikting bir shilteri úshyp ketkeni bayqalady. Jalandap ýide jýrgen tórt kóz it te esikten emes, tesikten atyp shyqty. Biraq, erkekter jaghy qalasyn búzghan joq. Taghy birtalay uaqyt ótkennen keyin ghana Atekeng baylamyn aitty.

- Qarashash dúrys aitady, soyatyn bolsandar - son kerek, - dedi. Qasyndaghylar taghy da sózbe-sóz qaytalasty da qozghalghan joq.

Endi әiel erkindep, júmysty tezdetuge kirisip ketti. Birese otyn kóterip әkelip, birese qazan men oshaqty әkele jýrip:

- Qay ýiding qoyyn aldyrushy ender? Aldyrsandarshy, - dep ýiden shyghyp ketedi de, dalagha shyghyp alyp odan kóri de qatalyraq ayaqtaydy.

- Esengeldi, sary әjeng ýiining bir boz qoyy bolsa kerek edi, sony soyghan dúrys bolar. Alyp kelshi, - dedi Ateken. Áldeqashan ólgen Janbyrshy tórening әuleti, teginde, birine-biri enshiles siyaqty kórinip ketti.

- Atekem dúrys aitady, sary әjeng ýiining bir boz qoyy bolsa kerek edi, sony soyghan dúrys bolar... - taghy da eki ret qaytalandy.

Esengeldi sodan keyin ghana ornynan túryp, esikke qaray bettedi. Asyghysy joq, pang basyp barady.

Ýy ishi taghy da jym-jyrt... Syrtta ashyqqan qara dónen ghana oqyranyp qoyady. Saghat on birden ótip barady.

Bir kezde Esengeldi kelip:

Sary әjeng ýiining boz qoyy býgin-erteng qozylayyn dep túr eken. Obal bolady ghoy deydi Aysha kelininiz, - dedi.

Aysha kelin dúrys aitady, boz qoydyng býgin-erteng qozylayyn dep túrghany ras, - dedi Ateken.

- Atekeng dúrys aitady, boz qoydyng býgin-erteng qozylayyn dep túrghany ras,- dep ýnirek qara men saqaly bar, múrty joq adam búl joly qabattasa qaytalasty. Tegi, bir et bolyp qaluyn ishteri tilep otyrghan adamdar endi managhylarynan góri shirayyn degen siyaqty.

Atekeng de ýn-týnsiz qaludy úzaqqa sozbay:

- Endeshe, Qansha apay ýiining qonyr qozysyn alyp kel. Ol erte tughan qozy bolatyn, endigi songha jarap qaldy, - dedi.

Búl sózder de eki ret qaytalanyp, maqúldanyp bolghan son, Esengeldi taghy da jóneldi. Managhyday emes, endi tezirek basyp barady. Biraq onyng búl sapary da onyna ainalmapty. Esengeldi esikten kire bere-aq:

- Júma kýni Qansha apaydyng jyly tolady eken... Soghan saqtap otyrmyn dedi, Ayjan kelinderin, - dedi.

- IYe, iye... Ayjan kelin dúrys aitady, júma kýni Qansha apaydyng qaytqanyna bir jyl tolady. Soghan saqtap otyrghany ras, - dedi Ateken. Qalyptasqan әdet boyynsha kasyndaghylary da osyny qaytalasty.

Atekeng endi birjola daghdaryp qalghanday edi, ashyqqan qaryn taghy bir tamaqtan óterdi esine salghan eken:

- Endi sózdi qoyyp, Kәrekeng ýiining kók serkesin әkelip soy! - dep búiyrdy. Basqalary endi búiryqty qaytalady.

Sonymen kók serke kelgende saghat on ekiden asyp ketip edi. Ol ózi serke emes, iyisi mýnkigen teke eken. Tóre túqymynyng búl iyisten qalay jerkenbeytinderine tang qalghandaysyn. Joq, jerkener emes, kózderine qarasang kók tekeni tiridey jútyp qoyghanday! Árqaysysy bir teke jútkysy kelip jútynyp otyr...

Taghy bir ýlken kedergi pyshaq izdeu ainalasynda kezdesip qaldy. Atekeng qay ýide qanday pyshaq baryn da biledi eken. Ol aityp, ózgeler qostap, ayaghynda Esengeldi bir pyshaq taba almay qaytty. Tekesi qúrghyrdyng kýlimsi iyisi túnshyqtyryp barady.

Ábden shydamy tausylghan joldastarymnyng biri atyp túryp:

- Lúqsat etsenizder... men... - dep, kishkentay ghana qaryndash úshtaytyn bәkisin kórsetti. Sózi әdepti siyaqty bolghanymen, ózi ishinen qaynap túrghany bayqalady...

Tang ata kók teke bir astau et bolyp aldymyzgha keldi. Birining Sonynan biri sәlem etip, on shaqty әielder kirip keldi. Bәri de bir-bir balasyn jeteley kelipti. Úikydan oyatyp alghan iring kóz qyz balalar, jasynan-aq ketilgen tisterin jasyra almay, esiney kirdi. Bәri de jýdeu, bәri de nauqas, bәri de shala jan balalar. Tóre túqymy mәngiden beri birining qyzyn biri alyp, әbden azghyndap bolghan, balalarda tirshilik belgili bolymsyz ghana seziledi.

Osynsha erkek-әiel bir kók tekege jabylyp kep ketkende týn úiqysyn bólip kelgen enbekterine túrsa jarar edi-au degen oy keledi.

Erkekteri esesin jibergen joq... Bastyng bir qúlaghyn kesip mening aldyma tastady da, Atekeng basty óz aldyna alyp qoydy. Jambastan bir japyraq etti mening aldyma tastady da, saqaly bar, múrty joq adam o da jambasty óz aldyna qoydy. Ózgeleri de solay, ózderine tiyisti mýshelerdi ústap-ústap alyp, aldaryna qoyyp jatyr... Qalghan onday-múnday turalyp bir japyraq tabaqqa týse bergenshe bireuining óneshinen ótip te ketedi.

Et jeu yrymy ayaqtalyp, sorpa ishilip bolysymen-aq tóre túqymdary bir-bir sýiekti balalaryna ústatyp, tez tarasyp ketti. Bizge, әriyne, tynysh úiqy, qayyrly sapar tilep tarasty...

Júrt ayaghy basylghan son, managhy Qarashash degen әielmen biraz kenestik te "Atekenning ózi súrauyn" kýte almay, biz de jýrip kettik. Molagha ainalghan auyldan qashyp kettik. Men-mendigin qoya almaghan, qasqyrday obyrlardan qashtyq.

- Apyrau, búl auyldyng bir auyz sóz aituyna qansha uaqyt kerek?! - dep tandanady eki joldasymnyng biri.

- Al sonsha pang aitylghan sózderding bolmashy bir iske ainaluyna qansha uaqyt kerek?! - dep, ekinshisi tandanady.

Maghan osylar neshe zaman el biylep otyrghanda, sol eldin neshe ghasyr ómirin osylay bosqa ótkizdi eken degen oy keldi. Áldenege raqymsyz yzalanghanday bolasyn.

Ertenine raykom hatshysyna kelip mening jasaghan bayandamam mynau ghana boldy: - Janbyrshy auylynda on kolhozgha erkin jetetin jer bar. Asa shúrayly jer, tekke jatyr. Kolhozgha alatyn bir-aq adam bar, aty Qarashash, - dedim.

- Ózgelerin qaytemiz? - dedi raykom hatshysy.

- Ózgelerining orny ózge jerde, - dedim men.

Raykom hatshysy auyr oilanyp qaldy...