Tariyhqa sonshalyqty qyzyqpaytyn adamnyng ózi Qapal haqynda az-kem aqparat biler edi. Eng aldymen onyng bekinis bolghan tarihyn auyz toltyryp aitugha bolady.  Bekinisti aitqan son, әngimeni Sh. Ualihanovpen sabaqtap kep jiberseniz búl jer turaly biletininizdi naqtylay týser ediniz. Jýregi bardy eljiretpey qoymaytyn Tamshybúlaghynyng ózi aitushyny shiryqtyryp, tyndaushyny odan sayyn úiyta týser edi.

Jetisudy kóremin degen kisige aldymen Qapaldy kórsetip almaq kerek. Auyldy ainala qorshaghan qaraghayly taudyng ózi suly, nuly ólkening peyzajyna bas keyipker bolugha jarap-aq túr. Nesin jasyrayyq, tabighat Qapalgha peyzaj týzerde eshtenesin ayap qalmaghan synayly.

Biraq búl ólke qarausyz qalghan. Ras, Tamshybúlaq bayaghysha móldireydi. Qaraghayy aspangha qol sozghan asqary da pәseymegen. «Úly ýilesimnin» jýiesin búzbay, aghugha tiyis su aghyp, kóshuge tiyis búlt kóship barady. Enjarlyq tanytatyn biz ghana. Ne mәdeniyet kerek emes. Ne tarihy jәdiger qajet emes. Qandayda bir ónirding mәdeny oryndaryn aralamay, ol ólkege bardym, elimen tanystym deuge bolmas. Búl mendik ústanym.

Aldymen aqyn Saranyng múrajayyna meyman boldyq. Odan son, Fatima Ghabitova tughan ýidi izdey bastadyq. Qaydasyn, men qadirleytin әdebiyetshi qyzdyng besik jyryn tyndaghanyna kuә bolghan kenistik?!

Jolay qúlaghaly túrghan aghash ýilerge kózim týsti. Ýide de bolmys (energetika) bar. Jertólesine oqyralaghan siyr kólenkelep, tabaldyryghynyng astyna it kýshiktep jatsa da, sәuleti bólek tarihy ýiler tym manghaz. Qasqayyp túryp bizding yjdaghatsyz tirligimizben óz әlinshe kýresetin sekildi me, qalay ózi?! Kópesterding ýii...bәlkim, Qapaldyng qaraghayynan  salynghan bolar. Aghashtardaghy órnekter ózinshe bir saltanat qúrady. Esikterinde qara qúlyp, biraq әineksiz terezeler. Osynday da bolady eken-au.Terezesiz ýiding qúlyp ne sәni?

Fatimanyng ýii de dәl osy kýide. Eger auyl túrghyny «Fatima Ghabitovanyng balalyq shaghy ótken ýii - osy» dep kórsetpegende, ol jerden ótip kete berer edim. Sebebi, ol jóninde eshqanday jazu joq. Mazarda da baqilyq bolghandardyng kim ekeni hәm qashan qaytys bolghany jazylyp túrmaytyn ba edi?! Qúddy múnda eshqanday da múrajay bolmaghan sekildi. Eger Qapal bekinisining irgesi 1847 jyly qalansa, qazaq әdebiyetning tarihyna ólsheusiz múra qaldyrghan qayratker qyz 1903 jyly dýniyege kelse, búl ýiding boy kótergenine qansha jyl bolghanyn topshylay alar ediniz.

Búl múrajay nege múnday kýy keshti? Ol, tipti, múrajaylar tiziminde de joq eken. Sol ýshin jabylyp qalsa kerek. Árkimning auzynda jýrgen "Ruhany janghyru" degen tirkes te Qapaldaghy HIH ghasyrdyng arhiytekturalyq qúndylyghyn qútqara almaytyn sekildi. Sonda kim ýshin janghyryp, neni janghyrtpaqpyz? «Óner, bilim bar júrttar» Qapalday jeri bolsa, qayter edi bilesiz be? Bәlkim aghash ýilerdi saqtap, kóne kópester qalashyghyn jasar ma edi. Pәueskege otyrghyzyp alyp, kelgen turisti aldymen Tamshybúlaqqa tәu etkizip, jarasyn sumen-aq emdep jazghan kóshpeliler tanymymen tam-túmdatyp tanystyryp óter... Ary qaray da qiyalday beruge bolady. Biraq beyqam әlem Qapaldyng aspanynyng astynada shyryldap úshyp jýrgen qiyalymdy qaytsin?

Aynúr Tóleu

Aqsu audany

Almaty oblysy

Abai.kz