Songhy jyldary әlemde qalyptasqan auyr ahualdy jan-jaqty zerdeley kele daghdarystan shyghudyng eng negizgi kilti – patriotizm dep aitugha tolyqtay negiz bar.
Patriotizm әleumettik-sayasy qúbylys retinde adamzat órkeniyetining barlyq kezenderinde kórinis beredi. Ejelgi Gresiyanyng jәne Rimning antikalyq polisterinde erkin azamattar ózderin tughan elinin, memleketining patrioty dep sanady. Tarihy retrospektivada patriotizmdi “ejelgi sayasy fenomen” retinde qarastyrugha bolady. Álemdik tәjiriybe boyynsha, patriottyq iydeal retinde últtyq abyroy, tughan jerine, eline degen mahabbat, salt-dәstýr jolyn quushy, memleket mýddelerin jaqtaytyn, al kerek kezde ony qolyna qaru alyp qorghaytyndar jatady.
Patriottyq tәrbiyege әlemning týkpir-týkpirinde әrtýrli basymdyq qoyylghan. Mysaly, AQSh – ta azamattardyng jauapkershiligin demokratiyalyq qoghamnyng taghdyryna jauapkershilik arqyly qalyptastyrugha baghyttaydy. Onda eng aldynghy kezekte gýldenu, amerikandyq ómir salty, individualizm men kәsipkerlikti qoyady. Europada adamdardyng qúqyghyna oqytu negizgi múrat. Ol evropalyq ghylym men órkeniyette birlese otyryp ómir sýrip, újymdyq iydeyany qorghaudyng oshaghy bolyp tabylady. Islam әleminde patriottyq tәrbiyening negizi retinde dinge kónil audarylyp, diny – memlekettik bilim týrli salt -dәstýrlerge negizdelgen.

Songhy jyldary әlemde qalyptasqan auyr ahualdy jan-jaqty zerdeley kele daghdarystan shyghudyng eng negizgi kilti – patriotizm dep aitugha tolyqtay negiz bar.
Patriotizm әleumettik-sayasy qúbylys retinde adamzat órkeniyetining barlyq kezenderinde kórinis beredi. Ejelgi Gresiyanyng jәne Rimning antikalyq polisterinde erkin azamattar ózderin tughan elinin, memleketining patrioty dep sanady. Tarihy retrospektivada patriotizmdi “ejelgi sayasy fenomen” retinde qarastyrugha bolady. Álemdik tәjiriybe boyynsha, patriottyq iydeal retinde últtyq abyroy, tughan jerine, eline degen mahabbat, salt-dәstýr jolyn quushy, memleket mýddelerin jaqtaytyn, al kerek kezde ony qolyna qaru alyp qorghaytyndar jatady.
Patriottyq tәrbiyege әlemning týkpir-týkpirinde әrtýrli basymdyq qoyylghan. Mysaly, AQSh – ta azamattardyng jauapkershiligin demokratiyalyq qoghamnyng taghdyryna jauapkershilik arqyly qalyptastyrugha baghyttaydy. Onda eng aldynghy kezekte gýldenu, amerikandyq ómir salty, individualizm men kәsipkerlikti qoyady. Europada adamdardyng qúqyghyna oqytu negizgi múrat. Ol evropalyq ghylym men órkeniyette birlese otyryp ómir sýrip, újymdyq iydeyany qorghaudyng oshaghy bolyp tabylady. Islam әleminde patriottyq tәrbiyening negizi retinde dinge kónil audarylyp, diny – memlekettik bilim týrli salt -dәstýrlerge negizdelgen.
Kenes qoghamynyng sayasy salasynda patriotizm mәselesi óte manyzdy oryngha ie bolghan. Ol kommunistik sananyng bólinbeytin qúramdas bólshegi bolyp sanaldy.
Qazaqstan Respublikasy tәuelsizdikke qol jetkizgen son, azamattardyng janasha tәrbiyelenuine, patriottyq sezimining qalyptasuyna jana talaptar tuyndauyna әkeldi. Al býgingi tanda patriotizm әlemdik daghdarys kezeninde memleketti nyghaytushy ruhaniy-sayasy faktor retinde qarastyryluy kerek. Patriotizmning sonda ghana sayasy mәrtebesi arta týspek.
Qazaqstandyq patriotizm sayasy qúbylys retinde bir mezgilde payda bola salghan joq. Ol halyqtyng damuynyng jәne túraqtanuynyng logikalyq nәtiyjesi bolyp sanalady. Sonymen birge, ol qogham kýshining jәne ósuining kriyteriyi retinde qalyptasty. Patriotizm kýsheygen sayyn Qazaqstan da nyghaya týsude. Búl degen patriotizmning jasandy týsinik emestigin dәleldeydi. Ol qoghamdaghy etnoәleumettik aqiqatynyng ónimi retinde bolady jәne patriotizm memleketting maqsatty iydeologiyalyq is-әreketining arqasynda qalyptasyp tәrbiyelenedi. Búl júmysqa әr janúya, bala-baqsha, orta mektepter, kolledjder, unversiytetter, әrbir enbek újymdary tartyluy kerek.
Bizding pikirimiz boyynsha, tәrbie júmysy gumanizm iydeyasyna, adaldyqqa, әdildikke, jeke túlghanyng erkindigine, qúqyqtyq qogham men demokratiyagha negizdelip qúryluy kerek. Sonda ghana patriotizm osy iydeyalargha sýiene otyryp adamdardy tәrbiyeleu barysynda qoghamdy, biriktiretin jәne nyghaytatyn ruhany faktorgha ainalady. Nәtiyjesinde kez kelgen daghdarystan asa qinalmay shygha alamyz. Qoghamymyz óte kýrdeli etnodemografiyalyq jәne etnosayasy birlestik bolghanyna qaramastan, azamattardyng patriottyghynyng arqasynda on segiz jyl tәuelsizdigimiz, respublikamyzda túryp jatqan ózge últ ókilderi arasyndaghy dostastyghymyz nyghaya týsti. Osy dostyghymyzgha eshqanday da daghdarys keri әserin tiygize almaydy. Ol turaly Preziydent N.Á. Nazarbaev osy jylghy Joldauynda bylay degen bolatyn: “Jerimiz ken, elimiz bay, istegen adamgha dalada da, qalada da júmys jetip jatyr. Bel sheshe kirisip, bilek sybanyp júmys isteytin kez keldi. Bir-birimizge qaraysalatyn, kómektesetin, aghayynshylyqty tanytatyn kez dәl osy kez”.
Kez kelgen memlekette halyqtardyng biriguine jәne ol birlikting nyghangyna jetu asa kýrdeli mәsele. Búl mәsele bizde de eng ózekti mәselelerding biri. Búl órkeniyetterding bir-birine úqsas emestigine baylanysty. Mysaly slavyan halyqtary Resey men Batysqa jaqyn bolugha tyrysady, týrik halyqtary músylmandyq Shyghysqa jaqyn bolugha úmtylsa, al kavkaz halyqtarynyng ózderine tәn jeke mentaliyteti men psihologiyasy bar, koreyler buddizmge qaray den qoygha tyrysady.
Polietnizm men polikonfessionalizm adamdardy dinge jәne últqa bóledi, búl sonynda keybir týsinbeushilikke әkelui mýmkin. Kóptegen elderde memleketting qúldyrauyna әkeldi jәne shekaralyq, etnikalyq, sayasy shiyeleniske sebep boldy. Búghan Tayau Shyghystaghy, Yugoslaviyadaghy, Soltýstik Irlandiyadaghy, Aughanstandaghy, Qytaydaghy-úighyrlardyn, Týrkiyadaghy kurdtardyng oqighalary kuә. Qoghamnyng bólinui polietnikalyq memleketterge tәn.
Búrynghy Kenester Odaghy býginde birneshe tәuelsiz memleketterge bólingen. Kóbisi polietnikalyq bolyp tabylady. Olardyng aldynda memleket tәuelsizdigin nyghaytu turaly ózekti mәsele túr. Tәuelsizdikti nyghaytudyng negizgi joly daghdarysty enserude barlyq qazaqstandyqtardyng basyn biriktiretin qazaqstandyq patriotizmge negizdelgen jan-jaqty saralaghan etnosayasat qajet.
Jastardy patriottyq ruhta tәrbiyeleu jay bir qatardaghy is emes. Ol bir ret jasalatyn sharalardyng qataryna jatpaydy. Patriotizmning qalyptasu prosesinde jeke iydeologiyasy jәne óz maqsatyn kózdegen jýiesi boluy qajet. Mektepke deyingi mekemelerde, bastauysh jәne orta mektepterde, balalardyng patriottyq tәrbiyesi, Qazaqstannyng әigili, úly adamdardyng ómirlik is-әreketterin ýlgi etuden bastaluy tiyis. Ómirde ýlgi tútarlyq osynday azamattar elimizde óte kóp. Olar óz ómirin qazaq jerining tútastyghyn saqtap qalu ýshin qúrban etken halqymyzdyng úly batyrlary bolatyn. Olardyng qazaq jerin saqtap qalu ýshin istegen erligi bolashaq jastargha ýlgi, sabaq boluy kerek. Jastargha patriottyq tәrbie berude bizding halqymyzda ýlken potensial bar. Osynday úly qazaq batyrlaryna arnalghan ghylymy zertteuler, jalpygha týsinikti kitaptar, kórkem jәne mulitiplikasiyalyq filimder patriottyq iydeologiyany jastar arasyna taratugha jәne damytugha yqpalyn tiygizeri sózsiz.
Qazirgi kezde jastar arasynda patriottyq sezimdi ornyqtyryp tәrbiyeleuge tәuelsizdik iydeyasynyng әseri joghary bolmaq. Qazaq jyraulary men aqyndarynyng múrasy, patriottyq kýshi adamdardyng patriot bolyp tәrbiyelenuine jәne iydeologiyasynyng qalyptasuyna belgili ýles qosady. Osy turaly: “Senimdilik, jeke belsendilik, tózimdilik, patriotizm, Otangha degen sýiispenshilik sekildi kónil-kýilerdi ornyqtyratyn materialdy jii beru kerek” – degen pikirdi N.Á. Nazarbaev “Núr Otan” partiyasynyng HII sezinde ashyq aitty.
Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti ózining biylghy jylghy Joldauynda “Belgilegen maqsattargha qol jetkizu ýshin bizding halqymyzdyng toptasqandyghy qajet. Sondyqtan da barsha qazaqstandyqtargha atalghan sharalardy jýzege asyrugha kirisuge, enbekqorlyq pen tabandylyq tanytugha, úghynyqty bolugha, jaqyndaryna, kómekke múqtaj adamdargha kómektesuge jәne qamqorlyq jasaugha shaqyramyn... “, – degende ol qazaqstandyq patriotizmdi menzegenin bayqau qiyn emes.
Tәuelsizdikti iyelenu jәne ony nyghaytu – búl qazaqstandyq memlekettikting tek bastapqy kezeni. Býgingi tandaghy basty mәsele – daghdarystan shyghu bolyp tabylady. Elimizdi әlemdik órkeniyetke keltiru ýshin jana biriktirushi iydeya patriotizmning manayynda boluy qajet.
A. Baytúrsynov: “Atadan balagha miras bolyp eki-aq nәrse qalady, birinshi – bay tili, ekinshi – baytaq jeri”, – dep jazghan. Patriotizmning manyzdy ólshemderining biri – til. Qazaq ziyalylary, әsirese Ahmet Baytúrsynov qazaq tilining otansýigishtikke tәrbiyeleudegi róline erekshe mәn bergen. Onyng pikirinshe til-adamnyn, últtyng erekshe belgisi, qoghamdyq ómirdegi qarym-qatynasta qoldanatyn útymdy qaruynyng biri.
Belgili qogham qayratkeri A. Aytalynyng “Últtanu” oqu qúralynda: “Últjandylyq – halyq ruhy jәne materialdyq iygilikterin kóbeytuge arnalghan jigeri, qayraty. Últjandy dep enbekqor, isker, talapty, oishyl, izdengish, últtyq múrattar jolyndaghy abzal isting iyesin aitamyz. Úly últtar osynday últjandylyghymen myqty” delingen.
Qazaq halqy eli men jerin jaugha bermey, úrpaqtaryna amanattauy últtyq ruhtyng biyik shyny dep aitugha bolady. Qazaq halqynyng tarihynda últtyq ruhtyng biyikteu shyny tarihy oqighalardan kórinis beredi. Ol týrki halqynyng erlik dәstýri, Altyn Orda túsyndaghy jәne 16-18 ghasyrlardaghy qazaq halqynyng basyna týsken qiynshylyqqa tótep berui, 19 ghasyrdaghy patshalyq Reseyding otarlau sayasatyna qarsy kýresi, ekinshi dýniyejýzilik soghys, Jeltoqsan oqighasy, elimiz tәuelsizdik alghannan keyingi tarihy oqighalar, sonymen qatar, býgingi tandaghy әlemdik daghdarystyng synyna tótep beru t.b.
“Qazaq” degen terminning ózi er, er jýrek degen maghynadan tuyndaghandyqtan, últtyng boyyndaghy qasiyetter de úrpaqtan úrpaqqa jalghasqan múra ispettes. Patriotizm úghymynyng qazaq eli sayasy tarihynan alar orny jónindegi mәselelerdi tómendegidey kezenderge bólip qarastyrugha bolady.
Qazaqstandyq patriotizmning el Tәuelsizdigi jyldaryndaghy tarihy alghashqy kezeni: 1991-1994 jyldar aralyghy. Búl jyldar kóleminde Tәuelsizdik iydeyasyn úlyqtau jyldary dep atalmaq. Ol últtyq ruhtyng oyanuy, órleu ýrdisimen sipattalmaq.
Ekinshi kezen: 1994-1998 jyldar aralyghy. Búl kezeng memleketting naryqty ekonomika zandylyqtaryna ótu kezenimen, key tústary halyqtyng jekelegen әleumettik toptaryn toryghushylyqqa, daghdarysqa alyp kelgen sәtterimen sipttalady.
Ýshinshi kezen: 1999-2001 jyldar aralyghy. Búl kezeng qazaqstandyq patriotizm úghymy shyn mәninde el ishindegi birliktin, qoghamdyq kelisimnin, túraqty sayasy ahualdyng kepiline ainaghandyghymen sipattalady.
Tórtinshi kezen: 2002-2008 jyldar aralyghy. Búl kezeng qazaqstandyq patriotizmdi memleket tarapynan qolgha alyp, naqty sharalar arqyly jýzege asyrudyng bastamasy bolyp tabylady.
Besinshi kezen: 2008 jyldan bastalatyn jana kezeng belgili bir dәrejede jemisin beruge tiyis. Ol jalpy әlemdik daghdarysqa tótep bere alatyn negizgi qúraldyng birine ainaluymen erekshelenbek.
Tarih taghylymy kórsetip otyrghanday, patriottyq sana memlekettik sayasat pen iydeologiyanyng jemisi retinde qarastyryluy tiyis. Osy túrghydan kelgende, qazaqstandyq patriotizm – respublikadaghy qoghamdyq kelisimdi jýzege asyratyn sayasy faktor. Óitkeni onyng býkil mәn-maghynasy imandylyq pen demokratiyanyn, әleumettik әdildik pen tarihy shynshyldyq prinsipterine negizdelgen. Sebebi, Qazaqstannyng sayasy tarihynda órleu, qúldyrau kezenderinde halyqtar taghdyryn tәlkekke salghan qatelikter, asyra silteuler az bolghan joq. Sonyng әrqaysysynan sabaq alu, onyng qaytalanuyna jol bermeu sayasy sergektikti talap etedi jәne patriotizmdi jan-jaqty pisip jetildirmek.
Áleumettik әdiletsizdik, prinsipsizdik oryn alghan jerde halyqtyng patriottyq sezimin oyatatyn faktorlar joyylady. Al, onday sezimi, otanshyldyq ruhy sóngen elding bolashaghy da búlynghyr bolatyny belgili. Sondyqtan, bizding oiymyzsha, qazaqstandyq patriotizmning dәstýrshildik jәne janashyldyq sipatyna әlemdik daghdarys kezeninde airyqsha nazar audaryp otyrghan abzal.
Daghdarys qytay iyerogliyfinde eki týrli maghyna berse kerek. Birinshisinde qúldyrau, qirau degendi bildirse, ekinshisinde janadan beriletin mýmkindik degendi bildiredi. Sondyqtan da bizder qazaqstandyq patriotizmning negizinde janadan berilgen mýmkindikterdi tiyimdi paydalanyp, damyghan elu elding qatarynan tabylatynymyzgha esh kýmәn bolmauy tiyis.

JOMART SIMTIKOV sayasy ghylymdarynyng doktory
«Týrkistan» gazeti 11 mausym 2009 jyl