Memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaevtyng «Úly dala jeti qyry» maqalasynda bizding tarihymyzdaghy úmytugha bolmaytyn negizgi mәselelerdi atap ótti. Biz tarihymyzdy tolyqqandy týsinu jәne týisinu ýshin Úly Dalanyng barlyq qyrlary obektivti zerttelgen әri naqty ghylymy derekterge sýienu qajet. Elbasy ol ýshin óz maqalasynda birqatar iri jobalardy úsynyp otyr. «Arhiyv-2025» jeti jyldyq baghdarlamasy, «Úly dalanyng úly esimderi» ensiklopediyalyq sayabaghy, Úly dala túlghalary ghylymiy-kópshilik seriyasy, «Týrki órkeniyeti: týp tamyrynan qazirgi zamangha deyin», «Úly dala» atty ejelgi óner jәne tehnologiyalar muzeyi, «Úly dalanyng kóne saryndary» jinaghy osy jobalardyng ayasynda qamtylghan. Basqa da jobalardy iske asyru «Qazaqstan» atty memlekettik brendimizdi qalyptastyruda jәne otandyq turizmdi damytuda zor qoldau bolatyny sózsiz.

Elbasy maqalasyna oray Qaraghandy oblysyndaghy Úlytau audanynyng aumaghynda ornalasqan tarihiy-mәdeny eskertkishterge nazar audarghym keledi. Úlytau – el esimindegi kiyeli oryndardyng biri. Búl jer ghún, kóktýrik, Altyn Orda men Qazaq handyghynyng ortalyghy bolghan. Erte zamanda búl ólkede tau-ken óndirisi damyp, qola, jez, qorghasyn jәne temir qorytylyp shygharylghan. Orta jәne qola ghasyrlar men saq zamanynda ejelgi auyldar jәne Jezqazghan, Úlytau men Jezdi aimaqtarynyng ken oryndarynda jez rudalarynyng ýlken mólsheri óndirildi. Qazirgi tanda metallurgiyanyng ejelgi ortalyghynyng biri retinde Taldysay mekeni jaqsy saqtalyp, oghan tarihy eskertkish mәrtebesi berildi.

Jezqazghannyng soltýstik-shyghysynan 50 shaqyrym jerde Shynghyshannyng ýlken úly Joshy hannyng kesenesi ornalasqan. Odan sәl ary Qazaqstannyng ejelgi eskertkishterining biri, Qarahan kezenine deyingi VIII-IX ghasyrlarda salynghan Dombauyl kesenesi bar. Al Malshybay auylynyng túsynda eng ýlken әri kórnekti eskertkish – Alashahan kesenesi túrghyzylghan. Alashahan turaly naqty tarih qalmasa da, el arasynda jýrgen anyzdar az emes. Jezqazghan qalasynan 85 shaqyrym jerde jartasqa ejelgi suretter salynghan arheologiyalyq eskertkish – Terekti әulie ornalasqan. Búl tarihymyzdaghy erekshe eskertkish ekenin atap ótken jón. Múnda babalarymyzdyng materialdyq, ruhany jәne әleumettik ómirining erekshelikteri turaly mәlimetter beretin tasqa qashalghan petroglifter saqtalghan. Jalpy alghanda Jezqazghannyng ainalasynda on bes shaqty kesene bar.

Úlytau ónirining tarihy men tabighatyn jan-jaqty nasihattau, eng aldymen óskeleng úrpaqtyng boyynda Otangha degen sýiispenshilik sezimin tәrbiyeleude asa manyzdy. Búl rette, Ýkimet Úlytau ónirinde mәdeniy-turizm aimaghyn, sonyng ishinde tarihy eskertkishterge aparatyn joldar men infraqúrylymdy odan әri damytu boyynsha sharalar qabyldauy tiyis.

Sergey Ershov

Parlament Senatynyng deputaty

Abai.kz