Qazaqstannyng qay ólkesin alyp qarasanyz da, tau-tasy da, aqqan búlaghy men qara topyraghyna sheyin tarihtan syr shertedi.  Ruhany janghyru ayasynda әrbir  tarihy jәdigerlerimiz  óz qúndylyghyn joghaltpay kerisinshe  keninen nasihattaluda.  Almaty oblysy Enbekshiqazaq audanynda 20  shaqty jurnalistter qauymy Ruhany janghyru ayasynda tarihy eskerkishtermen tanys bolyp qaytqan edi.  "Altyn adam Esiginnen tabyldy, tórinde ne jatqanyn kim bilsin" -, degen sóz bar, iә 1969 jyly eldi eleng etkizgen janalyq ol,  Esik qalasynda bir bay baghylannyng jastay qaytys bolghan úlynyng altynmen aptalghan mýrdesi edi. Kiyim ýlgisi, jerleu rәsimi, Altyn adamnyn Jetisu jerin mekendegen saqtardyng kórnekti elbasynyng úly nemese jas kósem, әskerbasy ekenin aiqyn kórsetedi. Altyn adam kiyimi 4 myngha juyq altyn әshekeylermen bezendirilgen. Áshekeyler barys, búlan, tauteke, arqar, at, týrli qús beynelerin beretin «hayuanat naqyshynda» jasalghan eken.  Mening Altyn adammen alghashqy tanystyghym kishkene kezimde  Almaty qalasyndaghy jana alandaghy ýlken eskertkishin kórgenen bastalghan bolatyn. Eskertkishte   qanatty barystyng arqasynda eki ayaghymen tik túrghan Altyn adamnyng beynesi beynelengen.  Ne sebepti baryspen týskeni beymәlim...   Býginde Qazaqstannyng tarihy brendine ainalghan Altyn adamdy bilmeytin kem de kem. Kezinde  Akademik Dosmúhamed Kishibekov: “1969 jyly Almaty oblysynyng Esik qalasyna jaqyn jerden búdan eki jarym myng jyl búryn ómir sýrgen “Altyn adam” tabyldy. Búl, әlem ghalymdarynyng pikirinshe, Egiypettegi Tutanhamonnan keyingi ekinshi ýlken ghylymy jetistikke jatatyn janalyq edi”, – deydi (“EQ”. 31.10.07).

Qosh sonymen   Esik qalasyndaghy múrajaygha sayahat jasaghan bir top jurnalistterdi bastap múrajay  diyrektory Tasqyn Toybaev  múrajaydyn  arghy jaghyndaghy  tómpeshikterge bastap әkeldi.

"- Ózderiniz kórip túrghanday múnda qazir qazba júmysy jýrgizilip jatyr, erte kóktemde bastaghannyng ózinde qazir ortanghy qabirge jettik.  Ár  kezenimen jyl sayyn búnda tas-topyraqpen ýstinnen jauyp otyrghan".

Sonymen qatar búrynghy jәdigerler alynysymen qaytadan qazghan jerdi jauyp tastap otyrsa,  búl obalardy asa múqiyat qazyp jatqanynda syr bar bolyp shyqty. Bolashaqta jan-jaghy sementpen shegendelip, tapqan jәdigerler qalay túr sol kýiinde qaldyrylyp aspan astyndaghy obalardy muzeylendiru qolgha alynyp jatyr eken. Búl әdisti damyp ketken kóptegen memleketter paydalanatyn bolyp shyqty.  Átegen-ayy Altyn adam tabylghan jerinen qazyp alynghan song qayta jabylyp, býginde avtobaz  salynyp ketken.  Múrajaygha kelushiler qarasy moldyghy quantty, kóbisi shet eldikter. Jasy kelgen shashtaryn aq shalghan eki qariyamen bizde pikir almasqan edik. Sonau Kaliforniyadan kelipti,  Altyn adamnyng múrajayyna keluine sebepker,  Dimash Qúdaybergenovtyng әleumettik jelige salghan Altyn adammen týsken sureti sebep bolypty.  Qarap otyrsaq Europada, Aziyanyng keybir memleketterinde salynghan ejelgi qalalardaghy zәulim ghimarattardyn  kóbi saqtalyp qalghan. Qazaqstanda ókinishke oray birde bir ejelgi dep aitar ghimarat qalmaghan,  Otyrarmen birge kýiregen.  Esik qalasyna jaqyn jerde taghy bir Rahat qala júrty zertelip jatyr.  Jalpy kólemi 88, 7 gek,  1999 jyly  B. Núrmúhanbetovtyng arhelogiyalyq barlau júmystarynan belgili. 2004 jyly  Á.H.Marghúlan atyndaghy arhelogiya inistituty jýrgizgen alghashqy qazba júmysy nәtiyjesinde Rahat qala júrty men Esik qorymynyng bir kezenge jatatyny anyqtaldy. Kelesi jyly Altyn adamnyng tabylghanyna 50 jyldyq tolady,  osyghan oray  Esik qorghandarynan tabylghan qúndy jәdigerlerdi tanystyryp ýlken kórme ótkizu josparda. Býginde Esiktegi jol boyyndaghy múrajay kelushilerge tar bolyp qalghan,  múrajaydy taghy keneytu ýshin memleket tarapynan qarjy bólinip, 2020 jyly jana múrajaydyn  qúrlysy  bastalsa 2021 jyly ashylyp, halyqqa qyzmet etpek.

Enbekshiqazaq audanyna qarasty 82 oba bar eken, onyng kópshiligi apatty jerde, yaghny kólding jaghasy t/b.  Kóbi tonalghan, sugha aghyp joq bolghan,  mәselen Óriktiden tabylghan altyn týimelerdin  tek júrnaghy qalghan.  Desekte nasihat azdyqtan kóp  halyqqa aqparat jetkizile bermeydi. Olqylyqtyng ornyn toltyru ýshin  Enbekshiqazaq audandyq baspasóz hatshysy Dinara Tulemisova ruhany janghyru ayasynda әli talay qúndy jәdigerlerdi halyqqa jetkizetin tilshiler qauymymen birlese júmys jasala beretinin aityp ótti.

Aida Kojmambetova

Abai.kz