Memleket basshysy Akademiya professorlary men sarapshylarynyng jәne qazaqstandyq studentterding aldynda sóilegen sózinde qoghamdyq ghylymdardyng kez kelgen memleketting damu baghdaryn aiqyndaugha eleuli ýles qosatynyn atap ótti.

– Qytay Qoghamdyq ghylymdar Akademiyasy – memlekettik manyzy erekshe qúrylym. Akademiyanyng zertteu ortalyqtary men instituttary әlemdik ghylymy oi-pikirdi damytugha zor ýles qosyp keledi. Qytay Qoghamdyq ghylymdar Akademiyasynda bizding elimizdi jaqsy biletin jәne qazaq tilin mengergen sarapshylardyng bar ekenin erekshe rizashylyqpen atap ótkim keledi. Akademiya ghalymdarynyng oi-pikirleri men úsynystary ózara tiyimdi yqpaldastyghymyzdy odan әri arttyrugha yqpal etedi dep senemin, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Preziydent Qazaqstan men Qytay tarihynda ortaq dýniyeler kóp ekenin aitty. Onyng sózinshe, eki halyqty órkendeu ruhy men algha qaray úmtylys jaqyndata týsedi.

– Osydan 40 jyl búryn Qytay basshylyghy men Qytay halqy dana sheshimder qabyldap, auqymdy janghyrtular kezenine qadam basty. Sol manyzdy ózgeristerding arqasynda býginde Qytay memleketi әlemdik damuda kósh bastap túr. 30 jyl ishinde Qazaqstan da kýrdeli әri tabysty damu kezeninen ótti. Elimiz tamyry tereng daghdarysty enserip, ornyqty damu jolyna týsti, – dedi Memleket basshysy.

Qasym-Jomart Toqaev ózining diplomatiyalyq qyzmetin dәl osy Beyjinde bastaghanyn aityp, sol kezde úly memleket qayratkeri Den Syaopinning ashyqtyq pen reformalar sayasatyna kuә bolghanyn jetkizdi. Sonday-aq, Preziydent barlyq qatysushylardy Qytay Halyq Respublikasynyng 70 jyldyq mereytoyymen qúttyqtap, búl tarihy datanyng orta dengeydegi «syaokan» qytay qoghamyn qúru jolyndaghy manyzdy beles ekenine toqtaldy.

Sonymen qatar Memleket basshysy Qazaqstannyng jedel janghyrtulardyng arqasynda tarihy túrghydan qysqa merzim ishinde әlemning damyghan 50 elining qataryna qosylghanyna nazar audaryp, elimizding  damu qarqynyn toqtatpay, tek algha qaray jýre beretinin jәne 2050 jylgha deyingi úzaqmerzimdi damu strategiyasyn jýzege asyratynyn aitty.

– Eng damyghan 30 memleketting qataryna qosylu – basty maqsatymyz. Biz elimizdi damudyng jana dengeyine shygharyp, jetistikterimizdi eseleu ýshin  auqymdy júmys atqaruymyz kerek, – dedi Qazaqstan Preziydenti.

Qasym-Jomart Toqaev elimizding tәuelsizdigin, onyng ekonomikalyq әleueti men adamy kapitaldy odan әri nyghaytu jәne halyqtyng әl-auqatyn arttyru manyzdy maqsat ekenin aitty. Memleket basshysynyng aituynsha, aldymyzda Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev úsynghan memleketti janghyrtu baghdarlamasyn tolyqqandy jýzege asyru mindeti túr. Qazaqstan Respublikasy halyqaralyq arenada kórshiles memlekettermen qatar, izgi niyetin qoldaytyn basqa da eldermen dostyq qarym-qatynastardy keneytuge, ózara tiyimdi yntymaqtastyqty arttyrugha mýddeli.

– Qytay – bizge eng jaqyn әri Qazaqstannyng tәuelsizdigi men aumaqtyq tútastyghyn alghashqylardyng biri bolyp moyyndaghan memleketterding biri. Sonday-aq, yadrolyq derjava retinde Qazaqstangha eshqanday talap qoymastan, qauipsizdik kepildigin bergen de Qytay eli boldy. Diny ekstremizmge, separatizm men terrorizmge, yaghny «Ýsh zúlymdyq kýshine» qarsy kýrestegi ortaq ústanymdarymyz Qazaqstan-Qytay dialogynyng odan әri kenenine yqpal etti, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Memleket basshysy qazaq-qytay qatynastarynyng qalyptasu tarihyna egjey-tegjeyli toqtalyp, sauda-ekonomikalyq, kólik-logistikalyq is-qimyldar men investisiyalyq yntymaqtastyqtyng basym baghyttaryn belgilep berdi. Mәdeniy-gumanitarlyq yqpaldastyqty damytugha erekshe kónil bólindi.

Leksiyanyng negizgi bóligi qazirgi halyqaralyq qatynastargha taldau jasaugha arnaldy. Preziydent býgingi qauip-qater halyqaralyq qúqyqtyng búzyluyna jәne jahandyq instituttar rólining әlsireuine baylanysty dep sanaydy.

– Jetekshi memleketter arasyndaghy teketires, qauipsizdik pen qaru-jaraqqa baqylau jasau jýiesindegi búrynghy tetikterding syr berui, qaqtyghystardyng kóbengi – osynyng barlyghy jana geosayasy ahualdyng kórinisi. Ókinishke qaray, biz kýrdeli halyqaralyq dialogty ushyqtyryp otyrghan birqatar kýrdeli faktorlargha kuә bolyp otyrmyz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Sonyng ishinde, Memleket basshysy geosayasy bәsekelestik ekonomika salasyn da qamtyp, sauda soghysynyng zamany tughanyna, sonyng saldarynan jahandyq ekonomikadaghy disbalans kýsheyip, memleketter arasyndaghy tensizdikting artuy mýmkin ekenine nazar audardy.

Búdan bólek, Preziydent әlemning әr týkpirindegi qaqtyghys oshaqtarynyng saqtaluy qauipti ekenin atap ótti. Árkimning óz mýddesin qorghau ýshin kýsh qoldanugha basa mәn berui әskery qaqtyghystar qaupin arttyratyny sózsiz ekeni aitty.

Qasym-Jomart Toqaevtyng pikirinshe, halyqaralyq terrorizm men jappay qyryp joy qaruynyng keng taraluy kýn tәrtibinen týspey otyr. Preziydent óz sózinde atalghan mәselelerdi sheshu jónindegi Qazaqstannyng úsynystary men naqty is-әreketterine jan-jaqty sholu jasady.

– Elimiz biregey sayasy qújat – terrorizmnen azat әlemge qol jetkizu tәrtibining Kodeksin әzirledi. Qazaqstan 2013 jyly kelissózder jýrgizu ýshin óz alanyn úsynu arqyly «Jalpygha birdey birlesken is-qimyl josparyn» bekituge eleuli ýles qosty. Biz qazir de ortaq sheshimge kelu ýshin qoldau kórsetuge dayynbyz. Álemdegi tórtinshi yadrolyq arsenaldan bas tartqan el retinde biz Korey Halyq Demokratiyalyq Respublikasyn yadrolyq qarusyzdandyru ýderisine qatysugha jәne tәjiriybemizben bólisuge әzirmiz, – dedi Memleket basshysy.

Preziydent qazirgi jahandyq teketires bipolyarlyq bәseke kezenindegi taytalastan kem emes, tipti odan da qatandau boluy әbden mýmkin degen pikir bildirdi. Qasym-Jomart Toqaevtyng pikirinshe, búryn búl eki sayasy jýie men iydeologiyalyq bloktardyng tartysy bolsa, endi teketires negizgi memleketterding últtyq strategiyalyq mýddeleri túrghysynan órship keledi.

Memleket basshysy atalghan problemalardy sheshu ýshin býkil әlemdik qoghamdastyqtyng kýsh-jigerin júmyldyru qajettigin atap ótti. Preziydent Birikken Últtar Úiymynyng belsendi rólin jәne onyng osy ýderiste dýnie jýzinde tendesi joq әmbebap úiym ekenin atap ótti.

– Qazaqstan Birikken Últtar Úiymyn qoldaydy jәne onyng qyzmetine atsalysa beredi. Birikken Últtar Úiymyn reformalau ýderisi onyng tiyimdiligi men bedelin arttyruy tiyis. Qazaqstan Birikken Últtar Úiymy Qauipsizdik Kenesining túraqty emes mýshesi retinde әlem qauymdastyghyn qauipsizdik salasyndaghy qatynastardy jandandyrugha shaqyrdy. Qytay Birikken Últtar Úiymynyng әleuetin arttyrugha zor yqpal ete alady dep senemin. Qytay Qauipsizdik Kenesining túraqty mýshesi retinde Birikken Últtar Úiymynda óte manyzdy ról atqarady, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Memleket basshysy dәrisining sonynda elimizding ústanymyn aiqyndap, Qazaqstan men Qytaydyng kórshi әri strategiyalyq seriktes retinde ósip-órkendeu jolyna birge qadam basuy tiyis dedi. Preziydent Qazaqstan men QHR arasyndaghy strategiyalyq seriktestikting jana tiyimdi baghyttaryn izdeu eki elding «manyzdy sheshimder qabyldaytyn ortalyqtary» arasyndaghy is-qimyldardy odan әri nyghaytugha, birlesken konferensiyalar men qoldanbaly zertteuler jýrgizu tәjiriybesin keneytuge septigin tiygizetinine senim bildirdi.

Qasym-Jomart Toqaev qazaqstandyq belgili tarihshy-shyghystanushy Klara Hafizovanyng Qytaydyng qoghamdyq ghylymdar akademiyasymen yntymaqtastyghyn ózara jemisti yqpaldastyqtyng aiqyn mysaly retinde keltirdi.

Dәris ayaqtalghannan keyin Memleket basshysy Qytayda oqyp jatqan qazaqstandyq studenttermen әngimelesip, olarmen birge estelik suretke týsti.

Abai.kz