Biz qazaqsha sóileymiz, qazaqsha oqimyz! Al Aydos Ýkibaylar she?
Aydos Ýkibay. Búrynghy jurnalist. Sonyng oquyn oqyghan. Úzaq jyl «Habar» agenttiginde júmys jasaghan. 2016 jyly Preziydentting baspasózin basqarugha baryp, biylghy auys-týiisten song eks-preziydentke ere ketken. Qazir sol kisining (Elbasynyn) qasynda. Baspasóz hatshysy.
Baspasóz hatshysy dedik qoy. Ayeken, ózgelerden qalsyn ba, onyng da әleumettik jelide paraqshasy bar. Ózining «Tvitterinde» eks-preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng ne istep, ne qoyghany turaly aqparattardy bólisip, janalyq taratyp otyrady.
Resmy paraqshasy - @Aidos_Ukibay. 2019 jyldyng sәuirinde tirkelipti. 1273 oqyrmany bar eken. 167 jazba jariyalapty. Ózi 31 adamdy oqidy eken, taghy. Jәne 4 adam onyng paraqshasyna bas barmaqpen bagha beripti (layk basypty).
IYә, resmy týrde óz erkimen otstavkagha ketip, «bәrimiz preziydentke qyzmet etemiz» dese de әli kýnge basty sayasy rakursten týspey, kerisinshe, әlgi dauly 184 Jarlyq arqyly qúzyret-qúdyretin kýsheytken adamnyng baspasózin basqaratyn búl kisining paraqshasy bizge de qyzyq. Sholyp shyqtyq.
Árisin aitpaghanda, qazaq aiy әli ayaghyna shyqqan joq. Yaghny ay tolyq emes. Sondyqtan, songhy eki aidy qarayyq... Qyrkýiek, qazan ailarynda Ayekeng ne jazdy?
QAZAN AYY
Qazan aiynda Aydos myrza Ýkibay úzyn-yrghasy - 26 jazba (janalyq, post t.b.) jariyalapty. Sol 26 jazbanyng tek bireui ghana memlekettik tilde, yaghny qazaq tilinde jazylypty. Senesiz be? 26 jazba. 25 jazba oryssha, 1 jazba qazaqsha.
23 qazan:
«A vot y sam dokument o prisvoeniy zvaniya Pochetnogo doktora» (qazaqsha núsqasy joq),
«Nursultanu Nazarbaevu prisvoeno zvanie Pochetnogo doktora Uniyversiyteta Sukuba» (Qazaqshasy joq),
22 qazan:
«Nursultan Nazarbaev vstretilsya s Preziydentom Ukrainy Vladimirom Zelenskiym...» (qazaqshasy joq),
«Aydos Ukibay: «Pervyy Preziydent Kazahstana prinyal uchastie v ofisialinoy seremoniy intronizasiy Imperatora Yaponiy Naruhito. Yaponskaya storona ustanovila sootvetstvuishiy dress-kod dlya etogo meropriyatiya. Vse uchastniki… https://www.instagram.com/p/B36MTgxH81k/?igshid=j5ii7zrhpil3 …» (qazaqshasy joq),
«Pervyy Preziydent Kazahstana prinimaet uchastie v ofisialinoy seremoniy intronizasiy Imperatora Yaponiy Naruhito» (qazaqshasy joq),
21 qazan:
«Elbasy po priglashenii Praviytelistva Yaponiy pribyl v g.Tokio dlya uchastiya v ofisialinoy seremoniy intronizasiy Imperatora Naruhito. Ofisialinaya seremoniya intronizasiy sostoitsya 22 oktyabrya v Imperatorskom dvorse. V ramkah vizita Elbasy takje provedet ryad dvustoronnih vstrech» (qazaqshasy joq),
18 qazan:
«Na soveshaniy pod predsedatelistvom Nursultana Nazarbaeva obsujdaetsya hod realizasiy Predvybornoy programmy partiy «Kazahstan – 2021: Edinstvo. Stabilinosti. Sozidaniye» y Plana nasiy «100 konkretnyh shagov»» (qazaqshasy joq),
«Segodnya sostoitsya soveshanie pod predsedatelistvom Elbasy s uchastiyem chlenov Praviytelistva, partiy «Nur Otan» y ee fraksiy v Majiliyse Parlamenta» (qazaqshasy joq),
16 qazan:
«Zdorovyy obraz jizny dlya Nursultana Nazarbaeva vsegda byl prioriytetom. Nesmotrya na nasyshennyy grafiyk, vo vremya vizita v Azerbaydjanskuy Respubliku Elbasy sovershil peshui progulku, proydya chetyre s polovinoy kilometra vdoli Kaspiyskogo poberejiya» (qazaqshasy joq),
15 qazan:
«V hode zasedaniya SSTG Elbasy byl nagrajdyon Vysshim Ordenom Turkskogo mira» (qazaqshasy joq),
«Rovno cherez chas nachnyotsya VII zasedanie SSTG» (qazaqshasy joq),
14 qazan:
«Nursultan Nazarbaev pribyl v gorod Baku. V hode vizita Elbasy vstretitsya s Preziydentom Ilihamom Aliyevym, provedyot peregovory s Preziydentom Sooronbaem Jeenbekovym y Preziydentom Redjepom Erdoganom, a takje priymet uchastie v VII Sammiyte SSTG» (qazaqshasy joq),
11 qazan:
«Dlya teh, kto ne uspel posmotreti interviu Elbasy v efiyre TV » (qazaqshasy joq),
«Hochu podelitisya horoshey novostiu) Nash akkaunt v Instagram ofisialino verifisirovan» (qazaqshasy joq),
10 qazan:
«Otryvok iz segodnyashnego interviu Elbasy. Polnaya versiya vyidet zavtra v 21:30 v efiyre telekanala "Habar"» (qazaqshasy joq),
«Elbasy dal interviu telekanalu «Habar». V hode besedy Nursultan Nazarbaev prokommentiroval sluh o tak nazyvaemom «dvoevlastiiy», a takje rasskazal o prichinah slojeniya im polnomochiy Preziydenta strany» (qazaqshasy joq),
9 qazan:
«Elbasy vstretilsya s predsedatelem Agentstva po protivodeystvii korrupsiy Alikom Shpekbaevym Podrobnee: https://elbasy.kz/ru/news/2019-10/elbasy-vstretilsya-s-predsedatelem-agentstva-po-protivodeystviyu-korrupcii-alikom …» (qazaqshasy joq),
«Nursultan Nazarbaev prinyal ministra vnutrennih del Erlana Turgumbaeva Podrobnee: https://elbasy.kz/ru/news/2019-10/nursultan-nazarbaev-prinyal-ministra-vnutrennikh-del-erlana-turgumbaeva …» (qazaqshasy joq),
8 qazan:
«Prikazom Rukovodiytelya Kanselyariy Pervogo Preziydenta Respubliky Kazahstan – Elbasy ot 8 oktyabrya 2019 goda Tomashov Eldar Serikovich osvobojden ot doljnosty zaveduyshego Sekretariatom Pomoshnika Pervogo Preziydenta Respubliky Kazahstan – Elbasy v svyazy s perehodom na druguy rabotu» (qazaqshasy joq),
«Prikazom Rukovodiytelya Kanselyariy Pervogo Preziydenta Respubliky Kazahstan – Elbasy ot 8 oktyabrya 2019 goda Utenov Aydar Esenovich naznachen zaveduishim Sekretariatom Pomoshnika Pervogo Preziydenta Respubliky Kazahstan – Elbasy» (qazaqshasy joq),
«Segodnya Elbasy vstretilsya s preziydentom NAN RK Muratom Jurinovym y Generalinym sekretarem SSTG Bagdadom Amreevym. Podrobnee ob etih vstrechah chitayte na sayte http://Elbasy.kz» (qazaqshasy joq),
6 qazan:
«Les, posajennyy vokrug stolisy Pervym Preziydentom - eto eshyo odin sentr prityajeniya gorojan. Nahodyasi v rejiyme gorodskoy suety ne vsem udayotsya nasladitsya yarkim osennim peyzajem. Komfortnaya atmosfera dlya semeynogo aktivnogo otdyha. Rekomendui!» (qazaqshasy joq),
«Elbasy Gennadiy Golovkindi IBF jәne IBO tújyrymdary boyynsha bokstan әlem chempiony ataghy ýshin ótken jekpe-jekte jeniske jetuimen qúttyqtady» (qazaqsha jazghan kýn),
2 qazan:
«Otvet ot Elbasy uje v Stories» (qazaqshasy joq),
«https://www.instagram.com/stories/elbasy_nazarbayev/2145001060175850561/?utm_source=ig_story_item_share&igshid=1jyczosgnobo1 …», (silteme),
«Kazalosi by, chto o Pervom Preziydente Kazahstana izvestno vse: gde rodilsya, gde uchilsya, kem rabotal. Odnako, esti y maloizvestnye fakty o Elbasy. My zapustily otdelinuy rubriku v Instagram Stories, posvyashennui faktam iz jizny Nursultana Nazarbaeva, neizvestnym shirokoy auditoriiy» (qazaqshasy joq).
QYRKÝIEK AYY
Qyrkýiekte Aydos myrza bas-ayaghy 22 jazba jariyalaghan eken. Onyng 16-sy orys tilinde, 6-auy qazaq tilinde jazylghan.
28 qyrkýiek:
«Elbasy v svoih vystupleniyah ne raz ostanavlivalsya na voprosah razvitiya y vnedreniya II. Eto mirovaya tendensiya. Podrobnyy rasklad vokrug etogo voprosa mojno nayty v novoy kniyge K.Masimova "Sleduishiy vlastelin mira. Iskusstvennyy intellekt"» (qazaqshasy joq),
«Chat-bottar, avtopilot, adamnyng jýzin tanu funksiyalary ýirenshikti jaghdaygha ainaldy. Jasandy intellekt barlyq jerde. Onyng tarihy men býginin zerdelep, bolashaghyn boljaugha tyrysqan Kәrim Qajymqanúly «Keleshekting әmirshisi» aty jana kitabyn jaryqqa shyghardy» (qazaqsha),
26 qyrkýiek:
«Nursultan Nazarbaev s glubokoy skorbiu vosprinyal izvestiya o konchiyne Jaka Shiraka» (qazaqshasy joq),
24 qyrkýiek:
«Nursultan Nazarbaev provel vstrechu so Spiykerom Medjlisa ash-Shura Omana Halidom Ali-Maualiy» (qazaqshasy joq),
«Elbasy vstretilsya so Spiykerom Nasionalinoy Assambley Respubliky Koreya Mun Hy Sanom y Spiykerom Medjlisa ash-Shura Korolevstva Saudovskaya Araviya Abdulloy Ali-Sheyhom. Podrobnee na sayte http://Elbasy.kz» (qazaqshasy joq),
19 qyrkýiek:
«19 sentyabrya 1994 g. byl zaregistrirovan nasionalinyy domen ".KZ". S teh por etot deni schitaetsya Dnem rojdeniya Kazneta. Internet zanimaet ogromnui roli v jizny kazahstansev. Eto y obrazovaniye, y razvlecheniye, y sposob kommunikasiy. Blagodarya Internetu dostupny vse biblioteky mira» (qazaqshasy joq),
18 qyrkýiek:
«Elbasy: "Ya ocheni blagodaren Assamblee y vsemu narodu Kazahstana za to, chto vse ety gody podderjivaly provodimoi mnoi politiku y ukreplyaly nashu stranu"» (qazaqshasy joq),
17 qyrkýiek:
Silteme (qazaqsha),
«Á.IYsekeshev: «Elbasy bastaghan reformalardyng arqasynda biz manyzdy nәtiyjelerge qol jetkizdik. Jalpy ishki ónim 11 milliard dollardan 170 milliard dollargha deyin ósti. Elge 300 milliard dollar tikeley sheteldik investisiya tartyldy. Eldegi ómir sýru úzaqtyghy 72,5 jasqa jetti»» (qazaqsha),
15 qyrkýiek:
«IYz-za plotnogo grafika y komandirovok ne vsegda poluchaetsya vydeliti vremya na trenirovku. No v vyhodnye - sport po raspisanii» (qazaqshasy joq),
13 qyrkýiek:
«Qazaqstannyng Túnghysh Preziydenti «Astana» Halyqaralyq qarjy ortalyghynda boldy» (qazaqsha),
11 qyrkýiek:
«Nursultan Nazarbaev prinyal Pervogo zamestiytelya Predsedatelya partiy «Nur Otan»» (qazaqshasy joq),
10 qyrkýiek:
«Sleva – nasionalinyy pavilion «Kazahstan» na VDNH v Moskve posle restavrasii. Sprava – pavilion «Kazahskaya SSR», 1954 god» (qazaqshasy joq),
«Pervyy Preziydent Kazahstana vstretilsya s Predsedatelem Majilisa Parlamenta @NigmatulinKZ» (qazaqshasy joq),
7 qyrkýiek:
«V hode vstrechy v Kremle Nursultan Nazarbaev y Vladimir Putin obsudily kluchevye aspekty vzaimodeystviya dvuh stran» (qazaqshasy joq),
«Nursultan Nazarbaev y Vladimir Putin posetily pavilion "Kazahstan" na VDNH. V hode posesheniya Elbasy podaril svoemu drugu pamyatnyy suveniyr» (qazaqshasy joq),
«Úly Abaydyng "Jelsiz týnde jaryq ai" atty әni. Elbasy Mәskeu qalasynyng kýnine arnalghan merekelik konsertke bardy» (qazaqsha),
«Nursultan Nazarbaev posetil Posolistvo Respubliky Kazahstan v Rossiyskoy Federasiiy» (qazaqshasy joq),
6 qyrkýiek:
«Nursultan Nazarbaev pribyl s rabochim vizitom v Rossiyskuy Federasii», qazaqshasy:
«Núrsúltan Nazarbaev júmys saparymen Resey Federasiyasyna keldi»,
«6-7 sentyabrya t.g. Nursultan Nazarbaev sovershit rabochiy vizit v Rossiyskuy Federasii. V hode vizita Elbasy vstretitsya s Preziydentom V.Putinym, posetit nasionalinyy pavilion "Kazahstan" na VDNH y priymet uchastie v prazdnichnyh meropriyatiyah po sluchai Dnya goroda Moskvy» (qazaqshasy joq),
3 qyrkýiek:
«Predsedateli Soveta Bezopasnosty prinyal Ministra oborony Nurlana Ermekbaeva» (qazaqshasy joq).
Týiin. Biz eks-preziydentting baspasózin basqaratyn Aydos Ýkibay myrzanyng «Tvitter» jelisindegi paraqshasyn, onda da songhy eki aiyn sholyp shyqtyq. Osy eki aida Núrsúltan Nazarbaevtyng sheteldik saparlary men ótkizgen kezdesuleri turaly egjey-tegjeyli aqparat taratqan Ayekeng úzyn-yrghasy 50-ge juyq, dәl aitsaq 48 jazba jariyalapty. Sol 48 jazbanyng 7-euin ghana memlekettik tilde, qazaq tilinde jazghan eken.
Ras, әleumettik jelidegi paraqsha әrkimning jekeligi. Ol resmy sayt nemese qúzyrly organ emes. Dese de, eks-preziydent (Elbasy Núrsúltan Nazarbaev) elishilik hәm syrtqy sayasy mәselelerge yqpal ete alatyn qúqyghy bar adam. Ásirese, әlgi әidik bolghan 184 Jarlyq Núrsúltan Nazarbaevtyng qúzyretin odan sayyn keneytti. Ol boyynsha endi Nazarbaev Qazaqstannyng Zandy saylanghan (legitimdi) preziydenti Qasym-Jomart Toqaevtyng memlekettik kadrlardy taghayyndau isine aralasady. Resmy aqparat aitpaqshy, aqyl-maqúlyn aitady.
Osynday lauazymdy túlghanyng baspasózin úrshyqsha iyirip otyrghan Ayekennin, shalys basyp, shet tilde shýldirlegenin úqpay, biz dalmyz.
Orys tili – Reseyding memlekettik tili. Ras, Qazaqstanda da orys tildi auditoriya bar. Biraq, ol etnosting tili, diasporanyng tili. Búl fakt!
Al Qazaqstanda memlekettik til – qazaq tili. Memleketti qúrushy últ – qazaqtar. Qazir Qazaqstan halqynyng 75 payyzy qazaqsha sóilep-jaza alatyn jaghdayda.
Birer jyl búryn ministr bolghan Arystanbek Múhamediyúly Ýkimettegi kezekti bayandamalarynyng birinde eldegi qazaq tilin mengergenderding sany 83 payyzgha jete-qabyl dep edi. Ýkimet múny resmy moyyndamauy mýmkin, biraq, búl da fakt! IYә, qazaq dominantty últqa, qazaq tili dominatty tilge ainalghan!
Biz qazaqsha sóileymiz, qazaqsha oqimyz! Al Aydos Ýkibaylar she? Kórshining tiline nege kiriptar bolyp jýr? Olay dep topshylauymyzgha – jogharydaghy eki aidyng jazbasy sebep tudyryp otyr. Álde múny memlekettik tildi mensinbeushilik, kerek deseniz qazaq tilin kerek etpeushilik, qazaq tildi auditoriyany alalaushylyq dep qabyldau kerek pe? Bәlkim, Elbasynyng baspasóz hatshysy qazaq tilin bilmeytin shyghar, әlgi ministrler sekildi búl kisi de qazaq tilin, ana tilin úmytyp qalghan shyghar? Áytpese, bildey preziydentting ózi kenesine múqtaj adamnyng baspasózi bóten memleketting tilinde sóilemes edi ghoy...
Núrgeldi Ábdighaniyúly
Abai.kz
