Senbi, 23 Qarasha 2024
Janalyqtar 2795 0 pikir 23 Tamyz, 2011 saghat 06:17

Auyt Múqiybek. Qytaydan keletin qazaqtyng jolyn ashatyn kýn tudy!

Qazaqstan Respublikasynyng preziydenti

Núrsúltan Nazarbaevqa

Qytaydan keletin qazaqtyng jolyn ashatyn kýni tudy!

 

Qúrmetti Núrsúltan Ábishúly!

Osy ýstimizdegi tamyz aiynyng 8-kýni Qytaydan keletin qazaq kóshining toqtap qalghanyn aityp, Sizding atynyzgha arnayy hat jazghan edim. Býgin sol hatyma oray «Sizding 2011 jylghy 17 tamyzdaghy №JT-M-12163, 1 QR Preziydentining Ákimshiligine kelip týsken aryzynyzdy qarap, nәtiyjesi turaly ózinizge jauap qaytaru ýshin Qazaqstan Respublikasynyng Ishki ister Ministrligine joldaghanymyzdy habarlaymyz.

Qazaqstan Respublikasynyng preziydenti

Núrsúltan Nazarbaevqa

Qytaydan keletin qazaqtyng jolyn ashatyn kýni tudy!

 

Qúrmetti Núrsúltan Ábishúly!

Osy ýstimizdegi tamyz aiynyng 8-kýni Qytaydan keletin qazaq kóshining toqtap qalghanyn aityp, Sizding atynyzgha arnayy hat jazghan edim. Býgin sol hatyma oray «Sizding 2011 jylghy 17 tamyzdaghy №JT-M-12163, 1 QR Preziydentining Ákimshiligine kelip týsken aryzynyzdy qarap, nәtiyjesi turaly ózinizge jauap qaytaru ýshin Qazaqstan Respublikasynyng Ishki ister Ministrligine joldaghanymyzdy habarlaymyz.

Qazaqstan Respublikasy Preziydenti Ákimshiligining Jalpy bólimi 010000, Astana qalasy, Ýkimet ýii» degen jauap aldym. Demek, mening hatym Sizding qolynyzgha tiymedi degen sóz. Qu ishim bilip túr, búl hat QR, IIM-i Q. Qasymovtyng da aldyna barmastan, hat-habar basqaratyn bólimnen Kóshi-qon Komiytetining tóraghasy Ghibratolla Dosqaliyevke jóneltiledi. Ol kisining haty maghan bayaghyda kelip bolghan. Negizinde men búl sharuamen ainalysqaly ýsh jyldan asty. Hat degendi qarsha boratyp jazyp kelemin. Bәri dittegen kisige jetpey, osynday domalaq jauappen tyndy da otyrdy. Sonyng bir budasynyng kóshirmesin osy joly Sizge qosa jibergem. Sóitip ber jaghynyzdaghylardan týk ónbegen song tike Ózinizge shyqqan týrim ghoy búl.  Sonymen, jalpy halyq habar tapsyn dep, hatymdy Abai.kz aqparattyq portaly arqyly  jariyalaghandy jón kórdim.

Qúrmetti Núrsúltan Ábishúly!

 

Kóshi-qon qara bastyng qamyn oilap, bir elden ekinshi bir memleketke jan baghu ýshin, baylyqqa kenelu maqsatynda aghylatyn baqayqulyqty qúbylys emes. Qayta, taghdyrdyng jazuy, zamannyng yzgharymen, alyp imperiyalardyng óktemdigi, ashkózdigi saldarynan bir-birinen bólinip qalghan, jyldar boyy kórsiuge zaryghyp, jәutendep, kóztýrtki bolyp jýrgen beyuaz jandardyng shúghylaly sәt tughanda Atamekenine qaytuyna, tuys-tughandaryna qosyluyna, tynysh ómir sýruine, óz Otanyna enbek siniruine arnalghan, halqaralyq sipaty bar, gumanistik, kisilik qúqyq mәselesi. Sony asa kórgendikpen erte bayqap, dýniyening qyryqtan astam eline bytyrap ketken qandastarynyzgha, әlemdegi ýsh elding biri bolyp, qamqorlyq sayasat ústanghanynyz ýshin de halqynyz Sizge dәn riza.

Qazir Kóshi-qon júmysymen Qalmúhanbet Qasymovtyng qúzyryndaghy Kóshi-qon Polisiyasy komiyteti ainalysady. Bir qyzyghy, 2006 jyldan beri Qytaydan keletin qazaqtardyng kóshi toqtap qaldy. Múny osy biylghy dýnie jýzi qazaqtarynyng IV qúryltayynda «songhy kezderi belgilengen kvota tolmauda» dep, Núrsúltan Ábishúly, óziniz de ashyq aittynyz.

Oghan sebep, arghy bette túryp jatqan tuystarymyzdy Qazaqstan Respublikasyna shaqyrtatyn bizding elde zandy qújattyng (Kóshi-qon shaqyrtuynyn) 2006 jyldan beri toqtatylghandyghy. Menin  arghy bette túratyn óz tuystarymnan, qúda-júrattarymnan, auyldastarymnan qúralghan 138 otbasyn (600 adam) elge kóshirip әkelem dep jýgirgenime, mine, biyl tabany kýrektey ýsh jyl boldy. Ondaghy oiym osy toqtap qalghan kóshti qayta jalghastyru edi. Preziydent әkimshiligining jetekshisi Aslan Musinnen bastap, K. Mәsimovke, Q. Saudabaevqa, O. Múhametjanovqa,  G. Ábdihalyqovagha, Q. Toqaevqa, N. Nyghmetullinge, B. Tileuhanovqa jeke-jeke hat jazdym. Bәri birynghay jauappen búrynghy Kóshi-qon komiytetine siltedi. Ol Komiytetting tóraghasy H. Ábishev QHR-na, Elimizding Pekindegi elshiligi arqyly, osy 138 otbasyn kóshirip berinder dep hat jazumen shekteldi.

Biz búlay shaqyrtudyng halqaralyq zandargha qayshy bolatynyn, bir elding azamatynyng otbasyn ekinshi bir elge shaqyru ýshin, jeke túlghanyng notarialdy rastalghan kepildigining kerek ekenin, oghan túrghylyqty jerdegi Kóshi-qon basqarmasynyng kelisimi berilip, mórining basylatynyn, SIM - ning de tanbasynyng kerektigin san mәrte aityp, týsindire almadyq.

Negizinde, Óziniz bilesiz, barlyq elding azamatynyng qolynda bar, shetelge shyghatyn tólqújat QHR-nyng halqyna búiyrmaghan. Naqtylap aitsaq, Qytay ýkimeti óz azamattaryna tek el ishinde jýruge bolatyn azamattyq kuәlik beredi de, shetelge shyghatyn Tólqújat ústatpaydy.

Ondaghy qazaqtar basqa elderdegi qandastary sekildi qonyshynan basatyn, qalaghan memleketine kete beretin jaghdayda emes. Bar qiyndyq osydan tuyndap otyr. Birjolata kóship keluge kedergi bolyp otyrghan da osy mәsele. Sondyqtan da, Qytaydaghy qandastarynyz bizding eldin, jogharydaghy aitylghan, «Kóshi-qon shaqyrtuyna» tәueldi. Qytaygha tek, sol «Kóshi-qon shaqyrtuy» barghan song ghana, qatysty oryndardan qoldaryna, shetelge shyghatyn Tólqújatty kezeksiz ala alady. Ýrimjidegi bizding Konsuldyq qyzmet te, kezek kýttirmey, bir jolata kóship keluge yaghyny QR-synda túraqty túrugha viza beredi. «Halyqtyng Kóshi-qon zanyndaghy» «Keden isi mәseleleri jónindegi uәkiletti organ: mýlikti shekara arqyly keden tólemderin almay ótkizedi» degen 29-4-baptyng 1-tarmaghyna say, keden salyghynan bosatylghan jenildikpen kedennen barlyq jýgin beri alyp ótedi.

Ásilinde, Qytaydaghy qazaqtardyng qolynda shetelge erkin shygha beretin Tólqújaty joq - osynau erekshe jaghdayyn eskere otyryp, 2000 jyldardyng basynda, Syrtqy ister ministrligining biraz qyzmetkeri, olardyng ishinde kәsiby diplomat Qonyrbaev Uәlihan bar, osy «Kóshi-qon shaqyrtuyn» úiymdastyryp, oghan qatysty mekemening memlekettik mórin basatyn etken. Búl «Shaqyrtudy» Qytay tarapy da keri qaytarghan emes. Sonyng arqasynda, elimizge QHR-nan neshe myndaghan qazaq otbasy kóship kelip, qonystandy.

Sóitip jýrgende, Enbek jәne Halyqty әleumettik qorghau ministrligining qúramyndaghy búrynghy Kóshi-qon komiyteti taratylyp, jogharyda aitqanymyzday, qazir Qalmúhanbet Qasymov basqaryp otyrghan IIM-ne biriktirildi. Sosyn, osy mәseleni jan-jaqtyly týsindirip, atalghan jana Komiytetting tóraghasy Ghibratolla Dosqaliyevke de osy jyldyng mamyr aiynyng basynda  hat jazdym. 138 otbasynyng tizimdigin, managhy toqtatylghan Kóshi-qon shaqyrtuynyng eski ýlgisin qosa jiberdim. Qúday atqanda, «...Sonymen qatar Sizding jeke ótinishiniz boyynsha atalghan shaqyrtudy Kóshi-qon kómiyteti qaytadan janalap, «Núrly-kósh» Baghdarlamasy ayasynda jýzege asyru maqsatynda 2010 jyly Syrtqy ister ministrligine Qytay tarapymen kelisip, kómek kórsetu ýshin hat joldaghan bolatyn. Ókinishke oray, býgingi kýnge deyin atalghan shaqyrtu Qytay tarapynan eshqanday qoldau tappay, jauapsyz qalyp keledi...» degen, Gh. Dosqaliyevting qoly qoyylghan jauap hat aldym. Búl da bayaghy eski saryn. H. Ábishevting jauaptarynyng aina-qatesiz kóshirmesi. Ghibratolla Ermekúly qol úshyn tiygizbesten, tekserip-zerttemesten búrynghy Komiytetten auysyp kelgen «mamandar» dayyndaghan hatqa, oilanbastan sýikektetip, qolyn qoya salghan. Arghy bettegi qazaqtardyng jeke ózine shaqyrtu jiberuding ornyna, búl tóraghanyng da Qytay ýkimetine hat jazghanyn, qazaqtardy jiberinder dep sәlem aitqanyn týsine almadym. Shyndap aitsaq, búl Elimizding bedelin týsiretin, deplomatiyagha jat, ózi basqaratyn salasynyng júmysyn tolyq bilmeytin sauatsyzdyq qoy. Birjolata kóship keluge shaqyrtu jiberip, oghan Qytay jaghy qazaqtardy jibermey jatsa, onda bir jón. Qytay ýkimeti ne dep jauap berui kerek búghan?! Atalghan hatta (8-8-21/a-166) Dosekeng taghy: «2006 jylgha deyin Kóshi-qon jәne demografiya jónindegi agenttigi men QR, SIM Konsuldyq qyzmet departamentining kelisimimen Qytaydan aghayyndardy jeke shaqyrtular (managhy «Kóshi-qon shaqyrtuyn» aitady-A. Múqiybek) arqyly jýzege asyryp kelgen bolatyn. Biraqta, atalghan shaqyrtu Zansyz  dep tabylyp, keyininen toqtatyldy» deydi.

Sonshama qazaqty óz Otanyna shaqyrugha sonday tiyimdi bolghan osnau «Kóshi-qon shaqyrtuynyn» qalaysha zansyz bolghanyn, onyng kimning qolymen, qanday qaulymen, qashan toqtatylghanyn tis jaryp aitpaydy. Qytaydaghy qazaqtyng Qazaqstangha endi qalay kóship keletinin qaperine de almaghan. Bir sózben aitqanda, olardyng ertengi taghdyrymen, kóshi-qon ýrdisimen sanaspaghan. Sodan beri de bes ay ótti. Biz Parlament mәjilisining deputaty Bekbolat Tileuhangha shyghyp, sol kisi arqyly jalghasty quzap otyrdyq.

Bekbolattyng úsynysy boyynsha, managhy 138-otbasynyng qaghazdaryn, dәl Múhammed(s.gh.s)nyng tughan kýni, sol eski Kóshi-qon shaqyrtuynyng ýlgisimen, ózimning jәne múndaghy birqatar tuystardyng kepildigi arqyly notariuspen kualandyryp, Astanagha jibergem. Bes ay boyy ol qújat Bekbolat pen Ghibratollanyng arasynda qydyrdyp jýrip aldy. Estisek, eki myqty Esilding eki jaghasynda otyryp alyp, búl sharua jayly bir-birine fakspen hat jazysyp, telefon soghysyp otyrypty. Basqa-basqa, Bekbolat Qanayúlynyng bes jyldan beri toqtap qalghan Qytay qazaghynyng osynau kóshine bir dem beruge shamasynyng jetpegenine, Kóshi-qon shaqyrtuyn qayta qalpyna keltirip, onyng syrtyna qúzyrly orynnyng oimaqtay eki tanbasyn bastyryp bere almaghanyna, Altaydyng arghy betinde jatqan sol qandastarynyzdyng qyl ýstinde túrghan qiyn taghdyry jóninde Sizge qasynyzda jýrip bir auyz sóz tis jaryp aitpaghanyna, aitynyzshy, men sorly kimdi sendire alarmyn. Art jaghynda arystanday aibatty Óziniz túrghanda Tileuhan kimnen qorqady, salghyrt, sauatsyz, Preziydent jarlyghyn oryndaugha qúlyqsyz basshylardy Parlametke shaqyryp alyp, eki ayaghyn bir etikke tyghuyna әbden boldy ghoy! «Dos jylatyp, dúshpan kýldirip aitady» deydi dana halqymyz. Men búl pikirlerimdi, ashy da bolsa, onyng ózine, tura betine aittym. Oghan ókpeledim!

Aytpaqshy, biyl osy Astananyng toyynyng qarsanynda  deputat Bekbolat Tileuhannan habar keldi: Kóshi-qon komiytetining tóraghasy Gh.Dosqaliyev búiyrdy, ShQO-tyq Kóshi-qon polissiyasy basqarmasynan mór bastyratyn boldyn, SIM-ning tanbasyn Astanadan ózim qoyghyzyp berem dep. Alyp úshyp, Astanagha barayyn. IIM, Kóshi-qon polisiyasy komiytetinen әlgi shaqyrtulardy ala salyp, Óskemenge tarttym. Shyghys Qazaqstan oblystyq Kóshi-qon polissiyasy basqarmasynyng bastyghy Núrlan Múqaev Gh.Dosqaliyevtyng jazbasha búiryghyn әkeliniz dep, kelisim beruden, mór basudan bas tartty. «QR, IIM-ning 2004 jyl, 9 sәuirdegi №215 Qaulysyn» algha tartty. Ol Qaulyda tek «Jeke sapardyn» ghana shaqyrtuy qarastyrylghan. Jeke saparmen de qazaqtar kelip-ketip jatyr. Biraq, oghan Qytay Ýkimeti oqu jasyndaghy balalardy jibermeydi. Mektep qúshaghyndaghy balany 18-ge kelgenshe kýtuge tura keledi. Ekinshi bir jaghynan, Keden zany boyynsha, әrbir adam 50 kg-nan artyq jýk alyp óte almaydy búl jaqqa. Degenmen, Óskemennen oljaly qayttym deuime әbden bolady. Sizding tapsyrmanyzben qandastargha arnalyp «Núrly-Kóshtin» ayasynda Berdibek Saparbaev salyp jatqan әsem auyldy óz kózimmen kórip, qatty tebirendim.

Shyny kerek, 2004 jyldan beri de kóp jyl ótti. «№215 qaulyny» birlesip shygharghan QR-nyng Kóshi-qon jәne demografiya jónindegi agenttigi bayaghyda tarap ketken. Kóshi-qon salasymen ainalysatyn organ sodan beri bir emes, eki ret ózgerdi. Qytaydyng Kóshi-qon zanynda da týbegeyli ózgerister men tolyqtyrular boldy. Shetelge jeke saparmen shyghatyn, birjolata kóship ketetin azamattaryna sol elden qanday shaqyrtudyng kerek ekenin, ony kim jiberu tiyistigin, Gh. Dosqaliyevtyng bilmey jýrgeni bolmasa, Aspan asty eli taygha tanba basqanday etip, ashyq jazyp qoyghan.

Mine, keshe ghana Óziniz qol qoyghan, bizding Elimiz de janadan «Halyqtyng Kóshi-qon zanyn» qabyldady.  Qazaqstan halqy kezekten tys saylau ótkizip, óz tandauyn jasau ýshin «Ata-Zannyn» ózin eki ret ózgertip, tolyqtyrghan joqpyz ba? Sonday sheshim kerek boldy, jasadyq. Odan útylghamyz joq. Baghymyzgha qaray, Siz basym dauyspen qayta saylandynyz. Onyng qasynda «№215 Qauly» degeniniz ne!? Endi Kóshi-qon qarqynyn tezdetu, Qytaydan keletin qazaqtyng jolyn ashatyn kýni tudy. Soghan say, bizding jana jasaqtalghan Kóshi-qon komiytetining tóraghasy bolghan adam da qarap otyra bermey, Sizge ózekti mәseleni anys etuge haqyly emes pe? Sosyn, Qytaydaghy әriptesterimen de dialogqa shyghyp, biz kóshirip alushy el bolghan son, qanday qújat qajet ekenin súrap, bir hareket jasauyna bolady ghoy!

Elimiz demokratiyaly, ózimiz qalamger bolghan son, Sizding sәliqaly sayasatynzdy qolday otyryp, osy mәselelerdi anys etip, «Egemen Qazaqstangha», «Abai.kz» sayytyna maqala jariyaladym. Bilsin, týsinsin, kómekteseyik dep komiytet tóraghasyna telefon soqsam, rahmet aitqannyng ornyna, meni jamandadyng dep, әueli, aibar shegedi. Astyrtyn seni qyram - joyam dep aighaylaydy. Bandit pa, basshyma, bile almay, dal boldym. Tipti, shoshyp ta qaldym. Onday gazetti oqymayym dep taghy dýrse qoya beredi. O zaman da, bú zaman óz memleketining bas gazetin oqymaytyn ýkimet qyzmetkerin kórgenim osy eken. Jaghamdy ústadym.

Qúrmetti Núrsúltan Ábishúly!

«Ashyghyn aitar bolsaq, Qytay qazaqtarynyng taghdyry shyn mәninde qyl ýstinde túr. Mәsele ol jaqtaghy qazaqtardyng túrmys-tirshiligi qúldyrap, ómir sýruining qiyndap ketkendiginde emes. Kerisinshe, naryqqa shyndap beyimdelgen qandastarymyz Qytayda el qatarly tirlik keshude. Materialdyq-ekonomikalyq jaghdayy aitarlyqtay jaqsy jәne túrmys-tirshiligi kýn ótken sayyn jogharylap keledi. Sauattylyq dengeyi de QHR-yn qúraytyn 56 últtyng ishinde alghashqy bestikke kiredi. Bizdi alandatatyny - endigi jerde olar últ retinde ómir sýre ala ma, joq pa degen qorqynysh» (R. Ayypúly. «Týrkistan gazeti»)

«Álemdegi qazaqtyng jalghyz ghana Otany bar. Ol tәuelsiz Qazaqstan!». Ya, bizding de «Eki dýniyedegi jalghyzymyz - osy Qazaqstan!»

Osynday alapattan shettegi qandastarynyzdy birden-bir qútqaratyn jol - ol Siz jolgha qoyyp otyrghan Qazaq Elining Kóshi-qon sayasaty.

Taghy bir jaghynan, bes qúrlyqqa shashyrap ketken bes million qazaqty Qazaqstangha týgel shaqyryp alu da, әriyne, mýmkin emes. Desede, kelem degenderining betinen qaqpay, shaqyryp alugha qajetti zandy qújattaryn jasap, jolyn ashyp qoyghanymyz jón edi.

Qytay ýkimeti qazaqtardyng óz Otanyna qotaryla kóshuin tejegenimen, halyqaralyq zannamalardyng talabyna say, tarihy sebeptermen bólinip-jarylghan aghayyn-tuystyng bir-birine qosyluy ýshin, qonys audaruyna asa qarsy emes. Búl mәseleni de, 1995 jyldyng qyrkýiek aiynda, Pekinde bolghan saparynyz kezinde, Óziniz maydan qylshyq suyrghanday etip, óte jaqsy sheshkensiz. Ony Q.Toqaev «Belasu» dep atalatyn kitabynyng 212-betinde: «Degenmen, búl mәsele jóninde de prinsipti uaghdalastyqqa qol jetkizdik: Qazaqstangha túraqty túrugha kóshkisi keletin últy qazaq QHR azamattaryna Qytay ýkimeti tarapynan eshbir kedergi jasalmaydy. Búl manyzdy kelisim Qytaydan kóship kelem degen oralmandar sanyn arttyra týsuge jәrdemdeseri anyq» dep asa tebirenispen jazghanynan bilemiz. Alyp kórshimen bolghan osy kelisimmen-aq biraz sharuanyng basyn qayyrugha bolady ghoy. Á dese, eki el arasynda kóshi-qon sharty joq dep jýrgenderdi týsinbeymin. Búdan artyq qanday kelisim kerek endi.

Sonyng arqasynda, kóshi-qon salasynda elimizding jetken jetistikteri jaman bolghan joq. Qazirge deyin, Qúdaygha shýkir, Qytaydan 84 myng adam, jalpy shetelderden bir millionnyng ýstindegi qandasymyz Otan qúshaghyna oralypty. Búl egemendigin endi ghana alghan jas memleket ýshin, әriyne, az kórsetkish emes. Degenmen, ana bes million qazaqtyng әli de jat júrtta jýrgenin eskersek, biz atqarar júmystyng ýlkeni taghy alda ekenin birden bayqaymyz.

Qaytalap aitayyn, әu bastan memleketting ústanghan sayasaty óte dúrys, Sizding de berip otyrghan baghyt-baghdarynyz aiqyn.

Biyl Tәuelsizdikting jiyrma jyldyghy. Biz ýshin búl jyl shynynda orny erekshe mereke. Mereke ghana emes, ótkenimizdi saralap, bolashaghymyzdy baghamdaytyn betbúrys kezen. Qazaq kóshi de osy eki on jylda auyr synnan ótti.

"Elge el qosylsa - qút" deydi qazaq. Auyr synnan ótken qazaq kóshi eselenip, elimiz órkendey berse eken.  Bizding tilek - osy.

 

Auyt MÚQIYBEK

«Baldyrghan» jurnalynyn  qyzmetkeri.

Almaty qalasy.

08.08.2011 j

«Abay-aqparat»

0 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1471
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3246
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5420