Uaqytty janartatyn janalyq, jana әreket! Keyde uaqyt toqtap qalghanday sezinetinimiz bar, osydan 4 jyl búryn Astanada ótken bir sharanyng barysyn qayta jaza otyryp, sol uaqytta ómir sýrip otyrghanday sezindim. Óitkeni, sóz bolghan mәselege qatysty eshbir әreket istelmegen eken. Keyde 20 jyl ótse de, kәzirgi tilimizding jaghdayyna qarap, әli de 1991 jyl sekildi sezinetinim bar... Material eskirse de, uaqyttyng «janarmaghanyn» eskerip, oqyrmanym keshirer degen oidamyn.

Astana әkimdiginde qalalyq Tilderdi damytu basqarmasy men «Zerde»  innovasiyalyq ortalyghynyng úiymdastyruymen «Tildi qoldanu ata tekten bastalady» atty seminar ótken. Búl shara Til mәselesine arnalghan kóp otyrystardyng ishindegi qazaqtardyng aty-jón mәselesine arnalghan túnghysh resmy otyrys bolyp shyqty. Seminardy Astana qalasy әkimining orynbasary Á.M.Raqymjanov ashyp, ózi jýrgizdi.

Uaqytty janartatyn janalyq, jana әreket! Keyde uaqyt toqtap qalghanday sezinetinimiz bar, osydan 4 jyl búryn Astanada ótken bir sharanyng barysyn qayta jaza otyryp, sol uaqytta ómir sýrip otyrghanday sezindim. Óitkeni, sóz bolghan mәselege qatysty eshbir әreket istelmegen eken. Keyde 20 jyl ótse de, kәzirgi tilimizding jaghdayyna qarap, әli de 1991 jyl sekildi sezinetinim bar... Material eskirse de, uaqyttyng «janarmaghanyn» eskerip, oqyrmanym keshirer degen oidamyn.

Astana әkimdiginde qalalyq Tilderdi damytu basqarmasy men «Zerde»  innovasiyalyq ortalyghynyng úiymdastyruymen «Tildi qoldanu ata tekten bastalady» atty seminar ótken. Búl shara Til mәselesine arnalghan kóp otyrystardyng ishindegi qazaqtardyng aty-jón mәselesine arnalghan túnghysh resmy otyrys bolyp shyqty. Seminardy Astana qalasy әkimining orynbasary Á.M.Raqymjanov ashyp, ózi jýrgizdi.

Bas qosugha ministrlikterdegi  tilderdi damytu basqarmalary, últtyq kompaniyalar, aimaqtyq mekemeler, joghary oqu oryndary men kolledjderding basshylary, tildi engizuge jauapty mamandar jәne jastar úiymdarynyng ókilderi qatysty. Seminardyng maqsaty - tólqújattaghy atategimizding dúrys jazyluyn biregeyleuding negizin aiqyndap, soghan jauapty mekemelerding atqaryp jatqan júmystarymen tanysu bolatyn. Alayda, seminargha qatysushylardyng bayandamalary barysynda birshama mәseleler aitylyp, olardyng ishinde irgeli týrde qolgha alugha tiyisti jәitterding beti ashyldy.

Shara barysynda Tilderdi damytu basqarmasynyng bastyghy O.Asanghazy qazirgi kýni memlekettik tildin  qoldanu ayasyn keneytude Astanada atqarylyp jatqan is-sharalar jayly bayandady. Onyng aituynsha, oqu ornyn bitirip, ÚBT tapsyrghandar 32 000 adam bolsa, sonyng ishindegi qazaqtardyng aty-jónderining dúrysy tek qana 7 payyz kórinedi. Qalghandarynyng tólqújattary oryssha toltyrylu barysynda qazaq tilindegi tekteri adam tanymastay ózgeriske úshyrap, búrmalanghan.

Óz bayandamasynda Euraziya últtyq uniyversiytetining Qazaq til bilimi kafedrasynyng dosenti Bekjan Dosjanov oryssha toltyrylghan qazaqy әrbir tekting kәzirde shamamen 5-6-dan 10-15-ke deyingi búrmalanghan týrin kórsetti. Tipti, keybireui qazaq tilinde aitugha mýmkin emes úyat sózderge ainalyp ketken. Búl antroponim atalatyn til salasynyng betimen ketkendigi jәne AHAJ bólimderindegi sauatsyzdyqty kórsetedi.

Alayda, Ádilet ministrligining ókili, Azamattyq hal aktlerin tirkeu jәne apostildeu júmysyn ýilestiru basqarmasynyng sol kezdegi bastyghy Zayda Núrabaeva hanym ózining qazaqsha biletindigin algha tartyp, kóterilgen problemanyng sheshilu dengeyin naqtylay almady.

«Zerde» tilderdi damytu jónindegi innovasiyalyq ortalyghynyng diyrektory Ghabit Moldamúrat qaladaghy tilding qoldanu ayasy turaly statistikalyq sol uaqyttaghy derekterdi qamtyp sóiledi, ókinishke oray onday derekti býginde eshkimnen ala almaymyz. Ol «Jana tughan nәresteler tegining jazylu statistikasy» atty bayandamasynda 2007 jylghy dýniyege kelgen 3149 qazaq nәrestening tek qana 1762 ghana kuәlik memlekettik tilde toltyrylghan, onyng al 3149 ananyng 166-nyng ghana tegi qazaqy núsqada eken de әkelerding 204 -i ghana qazaqy aty-jónge moyyn búryp, qalghan  2945-i kenestik imperiya syilaghan oryssha «ov», «inderden» qútyludy jón sanamaghan.

«Memlekettik til jәne antroponim mәseleleri» degen taqyrypty qamtyghan belgili jurnalist, zanger Serik Erghaly aty-jónning 8 sipatyna toqtalyp, qazaqtardyng esim qongdaghy kәzirge belgisiz psihoanalizdik ghylymy jaghyn saraptap shyqty. Onyng aituynsha, antroponim tildik qordyng bir salasy retinde qazaq tilinde ýlken keri ketuge úshyrauda. «Adamdardyng sәikesteushi (iydentifikator) rólin atqaratyn aty-jón betimen ketken, ghylymy sarap pen onyng qoldanysy atymen joq. Áli kýnge aty-jón boyynsha tom-tom kitaptar shyqsa da, olardyng trankripsiyalyq, transliyterasiyalyq qoldanysy eskerilip, antroponimdik qazaqy standart bekitilmegendikten aty-jónimizdi kim bolsa sol búrmalauda» dedi bayandamashy. Ol óz sózinde aty-jón boyynsha normativtik aktilerdi týzetudi qolgha alu kerektigin, әsirese, qazaq antroponimdik sózdikti ýshtildik qazaqsha-oryssha-aghylshynsha týrde trankripsiyasyn týzip, bekitpese, AHAJ bólimderindegi qyzmetkerlerge asa auyr soghatyn týri barlyghyn eskertti. Jәne osylay kete berse, 5-10 jylda qazaqtardyng aty-jóninde eshbir lingvistikalyq mәn qalmaytyndyghyn atap ótti. Bayandamashy aitqan bir úsynys astana basshylyghynyng qoldauyna ie boldy. Ol - әrbir újymnyng otanshyldyghyn ondaghy qazaqtardyng aty-jónderining qazaqy ekendigine monitoring jasap, reyting jariya etu arqyly kóp jaydy anyqtaugha jәne týzetuge bolatyndyghy turaly úsynys bolatyn. Sonymen birge jurnalist myrza әlgi sózdikti kitap retinde emes, әri arzan, әri tiyimdi de ynghayly elektrondyq núsqada shygharyp, mekemelerge taratu kerektigin, tipti, arnayy saytqa ilip qoy qajettigin úsyndy. 40-orta mektepting diyrektory Erbol Irgebaev óz mektebinde búl mәsele boyynsha ýlken is qolgha alynghanyn oghan ústazdar men ata-analar kirisip jatqandyghyn, tipti, oqushylardyng qabyldaghan ýndeuin oqyp berdi. Endi búl mektepte «Zerde» ortalyghynyng úiymdastyruymen Halyqqa qyzmet etu ortalyqtarynyng qyzmetkerleri arnayy baryp qújattandyrudy qolgha almaqshy. №29 balabaqsha mengerushisi Svetlana Qysyqova ózining aty-jón boyynsha ata-analarmen qalay júmys istelip jatqandyghyn jәne azamattardyng búl iske sonshalyqty týsinikpen qarap, qolgha alyp jatqanyn aityp shyqty.

Búl seminar atalmysh mәsele boyynsha úiymdastyrylghan resmy alghashqy shara bolsa da qatysushylardy biraz jәitke qanyqtyryp, olargha ózgeshe jiger berdi. Shygharylghan «Qazaq esimderi» ensiklopediyasy elordalyq mekemelerge tegin taratyldy. Sonymen, Astanada otanshyldyqtyng jana dengeyi qolgha alyna bastady deuge tolyq negiz bar.

«Abay-aqparat»