Qadym Bejinnin  qaq ortasynda shaghyn ghana bambuk toghayy bar. Qytaylar búl audandy Sjuani dep ataydy. Bizding qazaqtyng qara ólenindegi «Dýniyede balyq ýlken, qamys juan» deytúghyn bambuk osy (sol shaldardyng «Balqan, Balqan, Balqan tau, O-daghy bizding barghan tau» degenine senbey kór, endi). Ári ótken, beri ótkenning kózin tartatyn eski, jana jazular múnda kóp-aq. Bayaghy «úsyly jәdid Baytúrsyni» jazu ýlgisimen ýlken kópirding tireuine oiyp jazylghan  «Jete almay jýzip Jayyqqa, Jaghada qalghan qayyqtay» degen qazaqsha jazu da bar. "Jylqy ishinde ala -dýr" anadaydan kózine ottay basylady. Kim de bolsa balaghynda biyti bar qazaqtyng biri jazghan bolugha kerek. Mojantopay tobyrgha kórkemsózding keregi joq. Qytaydyng ashy kójesine toyyp alyp kýnin ótkize beredi. Shetelge kóp shyqqan aghayyndar jaqsy biledi, qalay ekenin qaydam, san million nópir halyqtyng arasynan qazaqtar birin biri op-onay tauyp alatyny qyzyq. Qaghylez qara bala ótip bara jatyp qayyrlyp túra qalady. "Agha, qazaqsyz ba? ". Aynalayyn-ay, osy bir-aq auyz sózde qanday qorghasyn salmaq jatqanyn bilseng ghoy sen...Úzamay qara balanyng (onyng Qamet esimdi aqyn jigit ekenin keyin bilesiz) manyna,  yaky sizding tónireginizge bir top bala (Ybyray, Ghúsman, Álpen, Zanghar, Tizimbek, Erzat) qalay jinalyp qalghanyn óziniz de bilmey qalasyz. Pekindegi qazaq balalarynyng bәri de derlik Qytay halqy memlekettik uniyversiytetining studentteri.

Qadym Bejinnin  qaq ortasynda shaghyn ghana bambuk toghayy bar. Qytaylar búl audandy Sjuani dep ataydy. Bizding qazaqtyng qara ólenindegi «Dýniyede balyq ýlken, qamys juan» deytúghyn bambuk osy (sol shaldardyng «Balqan, Balqan, Balqan tau, O-daghy bizding barghan tau» degenine senbey kór, endi). Ári ótken, beri ótkenning kózin tartatyn eski, jana jazular múnda kóp-aq. Bayaghy «úsyly jәdid Baytúrsyni» jazu ýlgisimen ýlken kópirding tireuine oiyp jazylghan  «Jete almay jýzip Jayyqqa, Jaghada qalghan qayyqtay» degen qazaqsha jazu da bar. "Jylqy ishinde ala -dýr" anadaydan kózine ottay basylady. Kim de bolsa balaghynda biyti bar qazaqtyng biri jazghan bolugha kerek. Mojantopay tobyrgha kórkemsózding keregi joq. Qytaydyng ashy kójesine toyyp alyp kýnin ótkize beredi. Shetelge kóp shyqqan aghayyndar jaqsy biledi, qalay ekenin qaydam, san million nópir halyqtyng arasynan qazaqtar birin biri op-onay tauyp alatyny qyzyq. Qaghylez qara bala ótip bara jatyp qayyrlyp túra qalady. "Agha, qazaqsyz ba? ". Aynalayyn-ay, osy bir-aq auyz sózde qanday qorghasyn salmaq jatqanyn bilseng ghoy sen...Úzamay qara balanyng (onyng Qamet esimdi aqyn jigit ekenin keyin bilesiz) manyna,  yaky sizding tónireginizge bir top bala (Ybyray, Ghúsman, Álpen, Zanghar, Tizimbek, Erzat) qalay jinalyp qalghanyn óziniz de bilmey qalasyz. Pekindegi qazaq balalarynyng bәri de derlik Qytay halqy memlekettik uniyversiytetining studentteri. Shynjannan jýzden jýirik, mynnan túlpar shyqqan oqu ozattaryn arnayy joldamamen ortalyqqa jiberedi. Ózderi sýiip shyrqaytyn «Shynynda ósken Altaydyng sen bir shynar» deytúghyn әnde aitylatynday, dara bitimdi balalar shynynda alghyr-aq. Qay oquda, qay salada jýrse de olar ýshin qashan da birinshi orynda kórkem әdebiyet túrmaq. Abay men Amanhannyng aralyghyndaghy qalam tartqan qazaqtyng qay-qaysysyn da jatqa biledi. Tatu. Ara-túra "úishma" (úiym), "Jýnge" (Qytay), «orynbasar bastyq" (bastyqtyng orynbasary), sekildi "tilbúzarlyqtaryn" eskermesek, taza qazaqsha sóileydi. Úiymshyl. Qonaqjәi. Ózderi Pekinde jýrse de, kózderi Almatyda. Keyingi shyqqan Erlan Jýnis, Bauyrjan Qaraghyz, Toqtarәli Tanjaryq, Aygýl Seyilova, Yrysbek Dәbey, Yqylas Ojay, Erghaly Baqash, Úlarbek Dәley jәne Úlarbek Núrghalym, sonday-aq Aqberen Elgezek sekildi balalar turaly súraydy. Maraltaydyng jana kitabyn, Ámirhannyn, Amangeldining syn maqalalaryn talqylaydy. Osyndayda qazaq degen halyqtyng qyryq jyl qyrghyn bolsa da ólmeytinine senesin.

Endi ólenderine kelelik. Jalpy, zamanauy qazaq әdebiyetinin  iri bir bútaghy Qytay jerinde mәuelegenin búryn da aitqanbyz. Sodan song Mongholiyada. Basqa  shetelderdegi qazaqtarda әdebiyet pen ónerden góri sauda-sattyq, tirlik qamy kóbirek damyghan. Shyndyq solay. Myna jigitter ertede ótken Aqyt qajy,Tanjaryqtardan bastap keshegi Qajyghúmar, Omarghazylardyng zandy jalghasy. Álbette, negizgi mektebi jogharyda aitqanymyzday Qazaqstandaghy qazaq әdebiyeti. Sol ólenderding birsypyrasyn alyp kelip, «Dala men qala» arqyly qalyng oqyrmangha úsynghym keldi. Oqynyzdar. Syrtta jýrgen qandastarymyzdyng jýrek lýpili bar múnda.

Odan beri qansha uaqyt ótti, sol bambuk parkindegi kópirge oiyp jazylghan eki jol esimnen shyghar emes: «Jete almay jýzip Jayyqqa, Jaghada qalghan qayyqtay...»

 

 

Esenghaly Raushanov,

aqyn, KR Memlekettik syilyghynyng laureaty.

 

 

Álpen Uәiisúly

Kýzgi arman

 

Songhy ret bir ýnin estip búlbúldyn,

Sabaghymnan ýzilsem dep túr bir gýl.

Songhy mәrte samal óbip jýzimdi,

Qúlasam dep qu japyraq túrdyng kil.

 

«Mәz bolar em qu týlkige qútpan sap»,

Dep sary agham salpyldaydy qysty ansap.

Al, jusannyng songhy armany jýzine,

Shyq túrsa etti kýn úyadan shyqqan shaq.

 

Sary dala, saghym dala, keshendi,

Ansaydy bir esin alar nóserdi,

Anau aidyn songhy ret bir jýzdirmek,

Áni- gәkku, aru aqqu- kósemdi.

 

Jyl qústary jylar qimay aspanyn,

Kәri keyip tanytady jas talyn,

Jel әketse jiydip týsken shashtaryn,

Kýz palege qarghys aitar jas qayyn.

 

Búl shaq osy - buar bәrin búldyr mún,

Ókpe arta alman, uly uaqyt, qúrghyr jyl.

Mauqyn bassyn, sosyn ózgert zanyndy,

Barlyghyna mәulit berip bir-bir kýn.

 

Toy-dumanyn, qastyq-dostyq, silastyq,

Qalar bәri, qaltyrarmyz miras qyp.

Qimastyq qoy bizben birge keteri,

Qimastyq - kýz, kýz sol ýshin qimastyq.

 

Týn jyry

Kóterildi kókke әne, kýmis tabaq,

Kýmis tabaq tóbege tynystamaq.

Týn perisi әlemning ar jaghynan,

Altyn shashty aspangha uystap ap.

 

Jas qúraqty jayqaltyp jaghadaghy,

Say ishinen synsidy samal әni.

Ay súludyng aq jýzin sipap ótti,

Týn arudyng aq mamyq oramaly.

 

Kóz jasytyp kórshi ýiden janghan ottar,

Kónde otyrmyn, dәrmen joq qalbalaqtar.

Kórkem týnnyng kóbesin sógip úshyp,

Jalbang qaghyp barady jarghanattar.

 

Kósep qoyyp kórshi aiel jeroshaghyn,

Keshikti dep qarghap jýr «qara sanyn».

Kýnkildeuik kelinshekting kýbirine,

Kýledi inim uqalap alaqanyn.

 

Talyp jetken qúlynnyng qúrghyr ýnin,

Estip inim eske aldy syrly múnyn.

Men otyrmyn qúlyn ýn qúrbymdy oilap,

Inim oilap qyzgha etken «jyndylyghyn».

 

Emirenip oilarsyng endi neni,

(Eziler me ózgege er jýregi).

Temir qazyq manayyn sholyp ótip,

Tentek inim betime telmiredi.

 

Týn qúshaghyn ketkende kezip ýmit,

Qiyal shirkin qalghidy kózin ilip.

Shәmil shaldyng shanqany bir mezette,

Shәuiline basady mezi qylyp.

 

Ay núryna bókkende әr say-belen,

Mamyq týnde keudemde maltaydy ólen.

Týn qúshaghy ashylmay túrsa deymin,

Al, inim, ol kýndizdi ansaydy eren.

 

Bilinbeydi sәlden song ózge sybys,

Otyramyz inim de, men de tynysh.

Estuimshe týn deytin tylsym ghalam

Qighylyq pen qiyaldyng perdesi-mys.

 

Uyz týndi iritpe, o, jaratqan,

Týndey ghashyq etpeydi ghalamat tan.

Degenimdi qosyla qúptaghanday,

Qos kólenke bayqaldy qora jaqtan.

 

Ashylghanda súlu týn terezesi,

Kim-kimning de qozarday delebesi.

Týnge qúshtar qiyaldy qúrtty-au, әtten,

Syqyr etken bólme ýiding bórenesi.

 

Tektilik turasynda

Tóbedey kórip syilaghan tóresi halqyn,

Tektiler degen týrkiler tek osy, bәlkim.

Tektilik emey nemene skif pen saqtyn,

Jauyna atqan jebesi de altyn.

 

Handyghy berik, ghúndardyng qanghasy da altyn,

Búlar da sonau saqtardyng jalghasy, bәlkim.

Ahina qylysh asynghan Attila dýrim,

Aldaspan jýzin almas pen qangha suardyn.

 

Tóskeyde týrki tótemin Kókbóri etkende,

Kýsh alghan sodan órt jyldy ótkelekterde.

Tegine tartqan tebindi babalar keshe,

Jenisting tuyn bermegen jekpe-jekterde.

 

Qulargha elding birligin qúlatpay qapyl,

Qaysy bir júrttan tua aldy Shyraqtay batyr.

Parsynyng san myng jasaghyn qanghyrtqan erdin,

Aylasy asau tolqyndy túzaqtaydy aqyr.

 

Salmaghan shiyr bar ma eken saq pen ghún, týrik,

Tabanda sansyz jau bolghan jatty el búlqynyp.

Shu batyr shúrqan salghan júrt sabyry qalmay,

Ámirge basyn iydi aqyr әbden týrshigip.

 

Arghymaghy Aygha atylghan arystandarym,

Almay bir qoymas aiqasta alysqan jauyn.

Tektilik qoy dep tebirenem Dariydyng basyn,

Túmarday әiel tolqyngha toghytqanda myn.

 

Erlerding isin tarih tezimen ekshep,

Jetti bizderge zamannyng jelimen eskek.

Tentektik etip alsam da tebirenem sosyn,

Tegine tartqan deytin sóz tegin emes dep.

 

Ybyray Dýysenúly

ESENGhALIGhA HAT

Serik bolghan keshte qonyr, tanda da aq,

Qúsqa jaqyn, emes taghy malgha jat.

Nar turaly jiyi-jii jazatyn,

Nar túlghaly sary qazaq.

 

Bir aqyn bar - Ýsh Qúshtaydan mekeni,

Jeteginde óleng deytin seteri.

Almatygha ol barmaydy, ne qylsyn,

Almatygha sol sary qazaq jetedi.

 

Qúshtay, Kóksu kókiregine keng siyp,

Janarynda jýredi ylghy dert úiyp.

«Qaba jaldy qara qúnan» sekildi,

Qara týnde túrady ýnsiz seltiyip.

 

Kýle jylap, jylay jýrip kýledi,

Ári túiyq, әri ashyq búl ózi.

Milliongha úqsasa da týr-óni,

Jýz myng qazaq jýregindey jýregi.

 

Erjetti ol da synbay, kórmey kóp azap,

Keremettey sýidirdi ony o, ghajap.

Myrzashóldi qimay jýrip aqyry,

Myrzashólden kóship ketken so qazaq.

 

Batyp bara jatqan tústa kýn ólip,

Kýnge qarap kókireginen gýl órip.

Mýlgiydi-ay kep, kórkem tauys sekildi,

Jyr qanatyn kókke jayyp jiberip.

 

Shertetúghyn tau-ózenge syrlaryn,

Aghyp óter júldyz edi-au búl da bir.

Ua, Es-agha, kirmedi me týsine,

Sender jayly jazylatyn jyrlary,

Sol balanyng alys elde tughany...

 

Kempirqosaq

 

Qyzyl-jasyl qoylar kórem týsimde,

Selk oyanam, sekildenip sherli qús.

Aspandaghy qazaqtardyng ishinde,

Asa bir bay kempir bopty deydi-mys.

 

Jylaydy aspan, kózdyng jasyn kól qylyp,

Sonda kempir, (әiteu ózim senemin)

Janbyr sayyn eki basyn jerge ilip,

Aspan jaqqa tartady eken kógenin.

 

Tynady aspan, tarqatyp búlt aidaryn,

Topyraq iysi anqidy kep jerden kil.

Saumaq bolyp qyzyl-jasyl qoylaryn,

Kógenge әkep qosaqtar-mys sol kempir...

 

Beu, dýniye-ay, naziktikti taldadym,

Sýisinemin súlulyqqa túryp qap.

Qyzyl-jasyl qoydy kempir saughanyn,

Jýredi eken jerdegiler qyzyqtap...

 

Zanghar Túrarbekúly

 

BAYGhYZ JYRY

 

Týn perdesin jamylghanda bar aumaq,

Ay súluy syghalaydy qyrattan .

Arsha otynyng kyl sәulesi manaurap,

Bayghúz ýni talyp jeter qúlaqqa.

 

Qús jolyna telmiremin tek ýnsiz,

Aspan maghan seziledi tym ystyq.

Samal jel joq, aq qayyndar sybyrsyz,

Búl nedegen qúlazyghan tynshtyq .

 

Jalghyz qalam,

Jalghyz dapter,

Jap-jalghyz,

Jazghanyna basymdy iydim taghdyrdyn.

Múnly әnin qaytalar jaqpar- qúz,

Bayghúzdyn.

 

Qara týnde qara taugha jettim de,

Qúshaghyna sýngip kettim - tynyshtyq.

Bayghyz ýnin jyryma arqau ettim de,

Bayghyz múnyn aldym birden tuys qyp.

 

Sary japyraq saghynshym býr jardy,

Alaqyzyp otyra almay kesh qúrym.

Eshkimnen de estimegen jyrlardy,

Qara tauda qara týnnen estidim.

 

Men bekindim jazarymdy jazyp bop,

Jyrlarymdy oqytamyn bayghyzgha .

Túram sosyn kókte Temirqazyq bop,

Jýregimdi bólip berip bar qyzgha.

 

Mýsirkeme mylqau týn dep jyrlasam,

Qasiretim

Emes múldem ermek búl.

O, adamdar, bayghyz jyryn tyndasan,

Shúbәlanba, men dep bil.

 

TENIZ SURETI

Kógildir teniz, kógildir saghym, ne týrli,

Kórkine kózim qaraghan sayyn qanbaydy.

Birine-biri tym yntyq jandar sekildi,

Aq búira tolqyn jaghany sýiip oinaydy.

 

Shaghalalarda qúshtarlyqpenen qaraydy,

Sheksiz de týpsiz qúdyretine baghynam.

Kýn aruynyng әlemge núry taraydy,

Kóterilgende tynyqtyng arghy jaghynan.

 

Kýn aruynyng keremet shaghy shalqyghan,

Erine basyp kóterilgende oyanyp.

Túrady sosyn magmalarday balqyghan,

Kógildir teniz qyp-qyzyl qangha boyalyp.

 

Sipaydy samal jaghympazdanyp qaraday,

Tenizding kórkem salalap búira shashtaryn.

Dauyl túrghanda doldanar tentek baladay,

Jartasqa úryp bastaryn.

 

Móldirlikpenen qarsy alghan kýlip san aidy,

Beu, Teniz, seni ansaymyn, әr kýn saghynam.

Kýn aruynyng әlemge núry taraydy,

Kóterilgende tynyqtyng arghy jaghynan.

 

Qúsman Qúmashúly

Qúm jyry

Kýn sýiip jatqan qúmdaqqa,

Joghalghan móldir monshaqpyn.

Janbyrdyng nilin ardaqtap,

Jasyl týs kórsem múng shaqtym.

 

Jynghyldyng týbi jylanshyq,

Jylystap aqqan jyrymday.

Sýtsiz qúdyqtan qúm arshyp,

Suat qylsam ba suynbay?!

 

Alapat auyr kýnimnin,

Serigi bolghan sekseuil.

Týbinnen sende júlyndyn,

Qúba-qúp oghan ekse gýl.

 

Qanbaq kóshedi múndana,

Qonysy bolghan qúba dýz.

Úshatyn jerin súrama,

Qonatyn jerin súranyz...

 

Onyn jany

 

O, asyl týn, ghasyr týn,

Danalardyng paraqtatqan dәpterin,

Onyng jany tabighattay asyl-tyn,

Ay sәulesi siyaqty edi aq kerim.

 

Estip jatyp qarsy alamyn әr tandy,

Ghúlama týn audaratyn hamsany.

Sonsong ózim sýigen sol bir qalqany,

Jyrlaymyn kep tamsanyp.

 

Býlk etpeydi saytandary say qala,

Týn qústary túr jyrlap.

Kýzding songhy japyraghy jay ghana,

Ár nemeni aityp jatyr byldyrlap.

 

Sary jambas bop әzer jeter aq tangha,

Qanday úzaq ghasyr-týn.

Qazaq qyzy-ay tatiytúghyn maqtangha,

Onyng jany tabighattay asyl-tyn.

 

 

Ádilet  Ahmetúly

DÁUIR OSY

Taghy keldi maghynasyz minuttar,

Sybdyry joq tasqaranghy kórdey týn.

Adymyndy ashtyrmaydy qúi- batpaq,

Óldim - taldym deysin, biraq ólmeysin!?

 

Taghy keldi maghynasyz saghattar,

Ýreyli ister kórip shyqtyng týsinde.

Bir jalghyzdyq jýregindi azaptar,

Otyrsang da topty júrttyng ishinde.

 

Jetti osylay maghynasyz kýn- ailar,

Jýzine shyn kýlki taby týspeytin,

Tónirektep suyq, súry súm aila,

Keng otyryp, tamaghyndy ishpeytin.

 

Kýlimsireu ainaldy úlken formagha,

Aynalandy bajaylasang otyryp.

Múndaghy júrt jymyady zorlana,

Bir- birimen silasady otirik.

 

Óz isinmen bolsang eger ýn qatpay,

Onda bittin, búl ortagha  jaqpaysyn.

Amalsyzdan til - jaghyndy qúrghatpay,

Zorlanasyn, jymyasyn, maqtaysyn....

Dәuir osy...

 

 

Bóltiriginen bólingen...

Bóltiriginen bólingen...

Estip pe eding erke qúl,

Esindi jishy, qay uaqyt?

Bóriler jortqan ólke búl,

Bóltirikterin oinatyp.

 

Búl zaman degen qay zaman,

Bókterden barys kóringen?

Betkeyde ang - qús jayraghan,

Bóri men bóri bólingen...??

 

Kezender kýngey ـ teriskey,

Ketildi qalay kelte ómir?

Kýshik pen ene kezikpey,

Kedergi boldy- au tor temir!

 

Kózindi ashshy bóltirik,

Kegindi qaytar ólekshin.

Keng saharada jelpinip,

Kemsender kýnge ne jetsin!!!

 

Kýlimdey tógip kýn núryn,

Kók Tәnir endi jolyqtyr.

Kórip jýr olar bir -birin,

Kóldeneng bir tor bólip túr...

 

Kózdelip oghan kók sadaq,

Kórindi bәri qas bolyp.

Kýn batys jaqqa kóp qarap,

Kózine túrdy jas tolyp.

 

Kóginde mynau ómirdin,

Ketpesin keri key joldar.

Kesepat bolghan temirdin,

Ketigi qayda, ei, Kókjal...?

 

Kórinse eger bir ketik,

Keng qarghyp odan ót beri.

Kók belde jylap jýzdesip,

Kýshigindi emiz, Kókbóri!!!

 

Ólekshin ana jol basta,

Túrsa da mauqyng basylmay.

Jetinder tezden sol jaqqa,

Saharang kýtip jatyr bay...

 

Senderge shattyq kýn tuat,

Áyteuir kesh pe, erte me?

Qonyr belderde qynsylap,

Dalana erkin erkele,

Dalana erkin erkele!!!

 

Qamet Núrbazarúly

Bibolgha

(Ayauly aqyn dosym, ómirden 21 jasynda attanghan marqúm Bibol Júmaghaliyúlyna)

 

Ómirding jeli tosyn aidaghan,

Ketti ghoy alys jaqqa alyp

Óledi kýnder osylay ghana,

Saghynyshyma taptalyp

 

Serik bolmady aqylgha senim,

Qayghyny qoldan jasadyq

Ziratyng ýnsiz jatyr ma senin...

Ólening tasqa qashalyp.

 

Jeke kýnderding jetim ýni ghoy,

Ynyrsyp mening salghanym.

Sen bolyp ketken sekildimin men,

Seri bop ótken ardaghym.

Sebepsiz ghana sen ketip qaldyn,

Saghynshtaghy hal qiyn.

Jyryna sening shóldedik taghy,

Jiyrma ýshke shyqtyng dәl biyl.

 

Kónilde qaynap jatady ylghiy,

Sen jazar jyrlar, sendik oi.

Batqanmen kýnder bastaryn shúlghiy,

Almaty ýnsiz deydy ghoy...

 

Ómirding jeli tosyn aidaghan,

Ketti ghoy alys jaqqa alyp.

Óledi kýnder osylay ghana,

Saghynyshyma taptalyp

 

Keshe biz úly Qorghangha shyqtyq......

 

Ketik tam,

Qashanghy?

Qaydaghy?

Qoryqqan , qorqytqan...

Nashardyn

Ayghaghy...

 

Tabangha taptadym

Tyndaymyn,

Jel gulep...

Osy ma maqtanyn.......

Bireuler shulaydy

-       Óldim dep.

 

Týnek tam,

Qan japqan,

Tysy appaq.

Suretke al

Aruaqty.

Qúshaqtap...

 

«Mening elim»

Oty bar

Shynda osy

Eniredim....

Oyymda Otyrar

Súlbasy..

 

Otyrdym.

Shaytan mún

IYektep.

Kópirdim:

«Babamnyng aiqayyn

sýiem tek...»

 

Sert-ólen

Azghyrma,

ishpeymyn, men býgin.

Qorghannyng betine

Jasymmen jazdym da

Babamnyng erligin.........

Qan...

Kek jyry.

Qoltanba..

"Abay-aqparat"