...Atyraudaghy radikaldy diny toptargha qatysty nebir súmdyqtar anyqtalyp jatyr. Qylmystyq is qazirgi kýni tergeu men tekserude bolsa da qúqyq qorghau oryndary onyng birqatarynyng úshpaqtap shetin shyghardy. Atyrau oblystyq prokuraturanyng baspasóz hatshysy Svetlana Júmashevanyn aituynsha, tútqyndalghandardyng sany býginde 30-gha jetken. Olargha qatysty qylmystyq is aldaghy qarasha aiyna qaray sotqa tapsyrylady eken. Jalpy qúryq týsip qúryqtalghandar aimaghymyzda jarylystar jasaudy, beykýnә jandardy jazym etudi shyndap qolgha alghangha úqsaydy. Áreketteri de jaghandy ústatatynday shoshyndyrarlyq endi. Atyrau oblystyq sottyng baspasóz hatshysy Boranbay Ghaliyevtin sózinen úqqanymyz, kýni býginge deyin sot advokattardy qatynastyra otyryp, «Terrorizm» aiyby boyynsha kýdiktilerdi 2 ay merzimge abaqtygha jabu jóninde sheshim shygharypty. Ayaghy aspannan kelgenderding qatarynda Atyrau biznes jәne qúqyq kolledjining studenti, jasy kәmeletke tolmaghan jasóspirimning baryn da aitayyq. Oghan qatysty sot eki aigha ýy qamaghyna alu jóninde sheshim qabyldaghan.

...Atyraudaghy radikaldy diny toptargha qatysty nebir súmdyqtar anyqtalyp jatyr. Qylmystyq is qazirgi kýni tergeu men tekserude bolsa da qúqyq qorghau oryndary onyng birqatarynyng úshpaqtap shetin shyghardy. Atyrau oblystyq prokuraturanyng baspasóz hatshysy Svetlana Júmashevanyn aituynsha, tútqyndalghandardyng sany býginde 30-gha jetken. Olargha qatysty qylmystyq is aldaghy qarasha aiyna qaray sotqa tapsyrylady eken. Jalpy qúryq týsip qúryqtalghandar aimaghymyzda jarylystar jasaudy, beykýnә jandardy jazym etudi shyndap qolgha alghangha úqsaydy. Áreketteri de jaghandy ústatatynday shoshyndyrarlyq endi. Atyrau oblystyq sottyng baspasóz hatshysy Boranbay Ghaliyevtin sózinen úqqanymyz, kýni býginge deyin sot advokattardy qatynastyra otyryp, «Terrorizm» aiyby boyynsha kýdiktilerdi 2 ay merzimge abaqtygha jabu jóninde sheshim shygharypty. Ayaghy aspannan kelgenderding qatarynda Atyrau biznes jәne qúqyq kolledjining studenti, jasy kәmeletke tolmaghan jasóspirimning baryn da aitayyq. Oghan qatysty sot eki aigha ýy qamaghyna alu jóninde sheshim qabyldaghan.

Aldyn ala tergeu amaldary qaskýnemderding yndyny teris, oiy búrys ekenin aighaqtay týsude. Degendey-aq, búl sabazdar Pәkistanda túratyn terroristik úiym mýshelerining núsqauymen Atyrau aumaghynda búryn-sondy kóz kórip, qúlaq estimegen súmdyqty jýzege asyrugha bel buypty. Halyqaralyq ózge lankestik qúrylymdarmen birlesip, jihad jasaugha, týrli diyversiyalyq jarylystar úiymdastyrugha әrekettengen. Oblystyq sottyng ókili toqtalghanynday, qamaugha alynghandar osy kýnge deyin sheteldegi radikaldy ekstremistik baghyttaghy diny toptargha qarjylay kómek kórsetip kelgen. Atap aitqanda, kýdikti M.N. Pәkistandaghy Habidolla degen myqtynyng tikeley núsqauymen júmys jasaghan kórinedi. Astyrtyn top mýshelerining jinaghan qarajattaryn túraqty týrde shetelge jiberip otyrghan. Osyghan deyin buma-buma aqshanyng shekara asyp keletindiginen habardar bolsaq, oiy búzylghandardyng ózgelerge qamqorlyq jasauyn estuimiz alghashqy ret. Kýdiktilerding jarylghysh zattaryn synaqtan ótkizui de alandatarlyq jaghday. Anyghynda, búlar «Atyrau - Oral» trassasynan 1,5 shaqyrym jerde oilaryn jýzege asyrghan. Búl derekter býginde jәne tolyq dәleldenip otyr.

Jasyryp-jabary ne, alghashqyda júrt arasynda «ana jerde anaday, myna jerde mynaday jarylys bolady eken» degen sóz jeldey esti. Gu-gu әngimeni qozdyryp qoyyp, sonyng qyzuyna qolyn jylytqandardyng da «júldyzy jandy» sol kezde. Áytkenmen Atyrau oblysynyng prokurory Sayfulla Kemalovtyn jurnalisterding basyn qosyp, arnayy brifing ótkizui, jaghdaydy bayandauy halyqty biraz tynyshtyrdy. Sol sebepti oblys prokurorynyng qazirgi ahualgha oray aitqanyn da osy tústa keltire ketuding jóni kelip túr. Sayfulla Nasyrúlynyng pikirinshe, qamaugha alynghandardyng qatary býginde 30 adamdy qúraydy. Is indete tekserilgen sayyn oghan qatysty jana esimder belgili boluda. Tútqyndalghandardyng sany sondyqtan da ósip otyr eken. - Búl adamdardy әrtýrli diny toptardyng arbauyna týsip, adasqandar degen jón. Olardy osy sebepten naqty bir aghymgha jatady dep kesip aitu qiyn da. Alayda,  әreketteri men kózdegenderi kýdiktilerdi lankester deuge negiz bolady, - deydi prokuror.

Zandy qadaghalaushy oryn basshysynyng pikirinshe, býginde abaqtygha jabylghandardyng izine týsu, ústau onaygha týspepti. Qúqyq qorghau organdary olardy birneshe ay boyy andyghan. Nәtiyjesinde, Atyrau oblysynyng aumaghynda eki qylmystyq toptyng әreket etip jýrgeni anyqtalady. Olar Atyrau qalasy men Qazaqstannyng ózge aimaqtarynda lankestik oqighalardy jýzege asyrugha qareket qylghanyn jogharyda aittyq. Ángime - oiy búzyqtardyng jarylghysh zattardy qalay dayyndaghany, onyng jýiesin qanshalyqty iygergendigi turasynda bolyp túr. Bayqasaq, kóldenendegen kóp saualdyng jauaby dayyngha úqsaydy. Ol - internettegi arnayy sayttar eken. «Múnda jarylghyshtyng býge-shýgesi jiliktelip, paydalanu reti egjey-tegjeyli jazylady» deydi mamandar. Qúqyq qorghau organdarynyng ókilderi sanasyz jandargha zúlymdyqtyng úryghyn sepken búl sayttardy auyzdyqtau onaygha týspey otyrghandyghyn aitady. Olar bәzbir, janbyrdan keyingi sanyrauqúlaq sekildi. Birin japsa, basqalarynyng qaumalaghan jayy bar. «Biz tútqyndalghandardyng kompiuterlerinen qanday sayttan qanday qajetti aqparattar alghanyn bildik. Jarylghysh qúrylghylar da sol boyynsha qoldan jasalghan» degendi aitty oblys prokurory.

Kýmәndi maqsaty jolynda kópshilikti jazym qyludan tayynbaytyn top qaydan shyqty? Olardyng eshqanday ólshemge simaytyn qataldyghynyng syry nede? Biz osy saualdar tónireginde de oy saralanghandy jón kórdik. Onyng ýstine qazir biteu jaranyng zardabymen kýresip jatqanymyz anyq qoy. Al býginde temir torgha qamalghandar aspannan týspegeni, nemese jerden shyqpaghan bolatyn. Olar da osy kýnge deyin bәrimizben birge bas týiistirip, iyq tirestirip, birge jýrgeni ayan. Endeshe, olardyng elding ishin alatayday býldiruine, ózge aghymgha ilesip, qisyq jolgha týsuine ne sebepshi?

Oblystyq ishki sayasat departamenti diyrektorynyng orynbasary Orazbek Qasymovtyng aytuynsha, býginde oblysymyzda 26 meshit bar. Sonyng әp degende, aldymen tilge tiyek bolatyny - 1953 jyly salynghan «Qúspan molla» men «Imanghali» ortalyq meshiti. Sonday-aq qala irgesindegi Júmysker poselkesinde «Át Taqua» meshiti ornalasqan. Mәselening mәnisin biletinderding pikirinshe, osynau imandylyq ýilerine júma jәne basqa da diny meyramdar kýninde 15 myngha tarta adam jinalady eken. Búl shaghyn ghana shahar ýshin az jan emes, әriyne. Pendelerding ruhany tazarugha bet búruy, Alla jolyna bas qoyy qoldarlyq desek te onyng óz shiykiligi bar bolyp shyqty. Sóitsek, sunnittik islamnyng hanafiylik mashabyn baghyt ústaghanymyzben, meshitterge kelgenderding jartysynan kóbi ózge diny aghymdargha ileskender ekendigi aiqyndaluda. «Búl qauipti ýrdis namazhanalar arasyndaghy bólinushilikke jol ashuda» deydi isting jayyna qanyq  jandar.

Ras, múnayly aimaqta oblys әkimining bastauy, qúzyrly organ basshylarynyng qoshtauymen ózge aghymdardyng esikten kirip, tórge shyghuyna jol berilmedi. Qoghamnyng irindi jarasyn syghyp alyp tastaugha qam jasaldy. Alayda, dertting ózekshesi tamyrymen suyrylmay otyrghangha úqsaydy. Býgingi jaghday - sonyng bir kórinisi ghana bolsa kerek. «Auruyn jasyrghannyng óletini» ras bolsa, biz de qorqynyshty qúbylysty jasyryp qala almadyq. Dindarlardyng pikirinshe,  jergilikti jerdegi  «uahhabiylik» aghymnyng artynan erip ketushilerding qatarynda ósim bar. Búghan kezindegi oblysta júmysyn jýrgizgen, qazirgi «Át Taqua» meshitining menshik iyesi bolghan «Darus-Salam» diny birlestigi qyzmetining keri әseri tiygen sekildi. Osynau toptardyng ylany qasymyzda qatar jýrgen qandastarymyzdy ýiirinen adastyryp, talay shanyraqty ortasyna týsirgeni ayan. Degendey-aq búl aghymnyng ókilderi ata-babalarymyz ústanghan asyl din, salt-dәstýrimizge qyryn qaraytyny belgili boluda. Yaghny olardyng boljauynsha, búrynghy ótken babalardy eske alyp, as beru «dinsizdik», halqymyzdyng san ghasyrdan beri otqa may qúiyp, kelindi ong ayaqpen attatyp kirgizui, betashar jasauy - «otqa, sugha tabynu, haramdyq» bolyp sanalady. Ol ol ma, ejelden kele jatqan bergi tól mәdeniyetimiz - qobyz ben dombyranyng da búlardyng kәrine úshyraghan jayy bar. «Naghyz qazaq qazaq emes, naghyz qazaq - dombyra» dep últtyq aspabymyzdy tóbege kótergenimizben, ol da bóten oilylardyng kózimen «kónening qaldyghyna» ainalypty.  Tipti, keybir shala dýmsheler «әn aitu - haram, barlyq madaq әn tek Allagha aitylu kerek» degen sóz taratuda. Memlekettik әnúrandy tyndap, keudege qol qongha, memlekettik Tugha qúrmet kórsetuge (Allagha serik qosu) bolmaytyn kórinedi. Halqymen endi ghana qauyshyp jatqan, san ghasyrlyq tarihy bar «Qarajorgha» bii de «zinagha aparatyn tóte jol!» degen teneudi iyelengen. Osylaysha, islam dinin órkeniyetke, ónerge qarsy qoyatyn ýrdis bayqalady. Al bastysy, uahhabizm iydeologiyasymen ulanghandar Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik qúrylymyn moyyndamaq emes. «Elding zandaryna baghynbau, reti kelse, memlekettik qyzmetkerler men mýlikke ziyan jasau bizge halal» degen úghymdy boylaryna sinirgen. Býginde tútqyndalyp jatqandardyng da osynday ózgeshe oi, soqyr senimge shyrmalghany aiqyndaluda.

Qazirgi oblystaghy ahualdyng qalyptasuyna Qazaqstan músylmandary diny basqarmasy basshylyghynyn, onyng Atyraudaghy ókildigining jauapkershiligin eshkim joqqa shygharmaydy. Degenmen QMDB-nyng Atyrau óniri boyynsha ókili, ortalyq «Imanghali» meshitining Bas imamy Núrbek qajy Esmaghanbettin sózine ýnilsek, mәselening bәri elimizde diny basqarmagha basymdylyqtyng berilmeuinen, imamdardyng jaghdayy joqtyghynan, taghy basqa jaghdaylardan tuyndap otyr. Jón delik. Alayda, problemanyng ekinshi jaghyn da esten shygharmaghan abzal. Mәsele, imamdardyng aitqan sózi, nasihattaghan uaghyzy halyqqa sinimdi me? Olar (әriyne, bes sausaq birdey emes)  júrtty shyrq ýiirip alar bolsa, din jolyndaghy aghayyndardyng býgingidey adasuy oryn alar ma edi? Múny bir desek, ekinshisi, qazir shetelde óz betimen oqyp jatqan jastardyng jayy nazardan tys qalghan. Belgilisi, 11 atyraulyq Saud Arabiyasy, Egiypet, Pәkistan sekildi memleketterde oqyp jatyr. Alayda olar qalay oquda, qanday  jolda jýr, búl saualdargha jauap tosatyn jan býginde joq bolyp túr. Búl olqylyqtar óz kezeginde jergilikti jerdegi radikaldy diny toptardyng tamyr jangyna sebepshi.

Bir-aq sәtte el ishine iritki salghandy da, ózekti problemanyng ózegin tabu da qiyn, әriyne. Solay bolghanymen kóp saualgha jauap tosylaryna sengimiz keledi. Áytpese, ertengi kýni mәseleni sheshuden tipten kesh qaluymyz yqtimal.

Atyrau oblysy.