(Ángime)

Kýn-ana jer betindegi qara tasqada núryn tógip, meyirlene qaraydy. 

Almatygha kele sala qalyng studentting arasynda Teberik ózin jalghyz sezindi, jany birdene izdep qúlazydy. Týski әuelegen azan dausy býkil qalany jamandyqtan tyiylugha shaqyra ayqalap túr, Teberik kópten izdegen nәrsesin osy jerden tabatynday jan-jaghyna jaltaqtay qarady. Kók bazardaghy qolyn syghyp, sólin jalaghan saudagerler aqshalaryn qayta-qayta sanaydy. Abyr- sabyr jýrginshilerding qúlaghy tas keren, azanagha sel etpeydi. Asyghys ketip bara jatqan oramal taqqan, qyzdyng artynan erip, túnghysh ret meshit qaqpasyna bas súqty. Onyng dәret aludy bilmeytinin bayqaghan qyz, Teberikke dәret aludy ýiretti, Teberik qúddy jana kiyim kiygendey quanyp qaldy.

Meshit ishi typ-tynysh myna dýniyening qym-quyt tirliginen qol ýzdi, janyn jegidey jep jýrgen mazasyz uayymynan tez ayyqty. Mýlde basqa orta, tura sheshesi osy jerde aldynan shygha keletindey kózi móltildey jan-jaghyna qarady. Barlyq el otyryp-túryp tonqandaydy, bireuleri ýnsiz keudesine basyn salyp tómen qarap, ózin-ózi esepke tartady. Ózi erip kelgen qyzdardyng qataryna otyryp, joghyn tapqanday jany tynshydy. Namaz bastaldy, el ne istese, sony istep otyryp túrady. Teberikting sheshesi onyng qasyna keldi, qyzyn qúshaqtap jylap túr, Teberik te jylady, aynalasyndaghy әielder qauymy oghan qyzygha qarady. Dәret aludy ýiretken qyz ghana oghan basqasha qarady. Namaz bitken son, janyna jaqyndap aqyryn sybyrmen әngime bastady. Keshke ýiine ertip bardy, ekeui dos boldy. Óz atyn Ámiyna dep tanystyrdy, senbi bolghasyn Teberik ózin kenge saldy. Bir týrli myna dýniyede ózining adamdargha kerek ekenin, adam ekenin sezindi. Ajyrayghan aghaylar men alaya qaraghan gurppalastaryn esh elemey, jadyryp jýrip, bir apta oquyn jalghady. Júmanyng tanynda Ámina qúrbysy oghan qonyrau shalyp býgin júma, týste namazgha birge barsaq dep, ótinish jasady. Ekeui Almatynyng ortalyq meshitine júma namazgha keldi. Shynymen de jany jadyrap, ózin sonday baqytty sezindi. Kókeyindegi kóp kýdik pen ýrey ketip, jazday jadyryp, kýndey kýlim qaqty. Júmadan shyqqan  júrt jónkile kóshken topan suday esikke jónkildi. Bir top әielding ishine keldi, barlyghy onymen Assalaumaghaleykum dep, erkekshelep amandasty. Meni búlar erkek dep túr ma dep ózinen-ózi quystandy. Biraq búlar әiel ghoy dep jan-jaghyna bir týrli tartyna qarady. Erkekterding ózi býgin sәlemetsizder dep әielshe amandasady eken ghoy dep ózin júbatty. Bizding qúrbylarymyz dep Ámiyna bir-birlep tanystyrdy. Barlyghynyng aty búghan arabsha siyaqty estildi. Ýlken dastarqan tola tamaq, auzy-múrynynan shygha toydy. Ángime bastaghan jýzinen núr tamghan jas kelinshek dәl meshittegi iymamday uaghyz bastady. «Erkek pen әielding haqysy» degen taqyrypta eki saghattan artyq sóiledi, Teberikting ýilenu kerek degen ótkendegi oiyna túzdyq septi. Apta sayyn osylay bas qosyp, uaghyz tyndady. Jarty jylgha jetpey, ekinshi kurstyng sonynda atyn Sәbba dep  ózgertken Teberik ózinen mýshel jas ýlken saqaldy jigitpen nekesin qidyrdy. Onyng orana kiyingen formasy býkil oqu ornyn shoshytty. Kýnde ishki sayasat bólimi ony súraqqa tartady. Tyr jalanashqa jaqyn, sany úzyn qyzdardy sahnada kóp biyletip qarap otyryp, kóz ziynasyna batatyn bilim júrtyna Teberikting kiyinisi tompaq bolyp, kóp erkekti ashulandyrdy. Kýnәda jýrgen qyzdar, alqash studentter men ziynaqor ústazdardy oqu ornynyng bastyghy jyl sonynda marapattap keudelerine medali taghyp jatty. Ústazdary men Batysqa eliktegen gurppalastary Teberikti kózderine shyqqan sýieldey kórdi, ony orta ghasyrdaghy eskining qaldyghy dep qarady. Sabaghy kýnen kýnge tómendedi, ýshinshi kursqa kóshpey qaldy. Oqudy tolyghymen tastap meshit tóniregindegi terek týbinde diny zattar satatyn jayma dýken ashty. Anda-sanda keletin saqshylar olardyng qolynyng syrtyn bir jalap tapqanyn alyp ketedi, sodan qalghandy tam-túmdap otbasyn asyrady. Kýieuining tapqany qaladaghy ýy jaldap túrudan artylmady, biraq olar namazdaryn esh qaza qylmastan, baqytty ghúmyr keship jatty. 

                                                         ***

Teberik kezinde baghy janyp últtyq birynghay testileude 101 bal jiynap, Almatydaghy últtyq unversiytetke oqugha týsip, ózi qyzyqqan biologiya mamandyghyn tandady. Auyladan kelgen qara domalaq qyz bәrine ýrke qarady, jyl sonynada úyalshaqtap jýrip jetti-au aqyry, emtiyhannyng barlyghyn jaqsy tapsyryp, óndiristik praktiykagha jolgha shyqty. Azannan oqu korpusynyng aldyna buynshaq-týiinshekterin arqalap studentter kólikke japa-tarmaghay mindi. Avtobus birdenege asyqqanday qúiynday jýitkidi. Kýn enkeye Balqashtyng jaghasyna kelip toqtady. Kól doldana jaghasyn úrghylaydy. Qúmdy, iyen dala, shildening shaqyrayghan ystyghy lapyldap túr, my qaynatady. Jenil kólikten tyghyrshyq deneli, may jelke myrtyq aghay týsti, ol «shatyrdy tiginder de as-sudyng qamyn jasandar» dep, әiel dausymen oryssha-qazaqsha eki tilde shanqylday búiryq berdi. 

Kishkentayynan әke-sheshege, odan qalsa apaylaryna iyek sýiegen aq sausaq studentter esh nәrsening ebin bilmey basynda abdyrasada, artynsha on bes shatyr tikti. 

Astaryn iship bola, sapqa túrghyzyp jiynalys jasaghan aghay. Biz on bes kýndik óndiristik praktiykany bastaymyz, jyl boyy oqyghan teoriyalyq bilimderinizdi osy jerde óndiriste kórsetip, myna dalada ósimdik pen jәndik, qús t.b, ne bar, kezip jýrip suretke týsirip, nemese ústap zertteu júmysyn jýrgizesizder. Adamgha ziyandy  uly jәndikter, jylan taghy basqa bauyrymen jorghalaushylar bar, sodan qatty saqtanynyzdar! Bir qyz, bir jigitten biriginder. Iske sәt dep resmy tapsyrma berdi.

 Eki-ekiden júptasqan olar, jan-jaqqa tez bytyrap ketti. Teberik baghanaghy semiz aghaygha júp boldy. Tasbaqalardy ústap ayaghyn sanap, basyn siypalap, jaz-jaz dep Teberikke tasbaqalar әlemin tolyghymen týsindirdi. Dәl osy kez búlardyng sezimderining sharyqtaghan shaghy, alystan tamashalayyq, bolmasa úyalady olarda. Búl ghylym, jaqsylap estelikke al deydi aghayy. Shynymen tasbaqalar bir-birine artyla bastady, shalqalap jatyp úrghashysy erkegin  asygha tosady, yrsyldap kәdimgidey sharshaydy erkegi. Jaz osy jerin, suretke týsir deydi aghayy, búl ghylym deydi, sózin basqasha leppen qaytalap, Teberik amalsyz estelikke alyp jýrip ymyrtty japty.

Sudan shyqqan týngi salqyn samal shatyrlardy ainalady. 

Alysta qalghan sheshesin shatyrda jatyp saghyndy Teberik, ony ayap ketti, kózi  shanaghy jasqa toldy.... Ákesi qaytys bolghanda ishte shermende bolyp qatqan osy shiyki ókpeni sheshesi yrymdap Teberik dep qoyghan. Sheshesining bir-ghana armany, ol bәrine shydap qyzyn oqytu. Aqyry mine oqytty. Túnghysh ret sheshesin qinay bermey kýieuge shyghu turaly oilady da bir týrli úyalyp, oiynan tez qaytty. 

Shatyrdyng ishi jyly bastady, kýnning sarghysh sәlesi shatyr ishine  shashyray tarady, tanghy astaryn iship praktiykagha attandy. Teberikting basyna týndegi kýieuge shyghu oiy  qayta sap ete týsti, janyndaghy aghayyna úrlana qarady. Ol bilip qoyghanday eki betti du etip, narttay qyzaryp óz úrlyghynan ózi qatty qysyldy. Ony sezer semiz aghay joq. Sen býgin shaghala, birqazan, tyrnalarmen júmys jasa dedi. Kýni boyy kóp qyzyqty kózimen kórgen Teberik biologiya oqyghanyna quandy. Birde men nege  shaghala siyaqty su ishine sýngip balyq ústay almaymyn, tyrna siyaqty moynym nege úzyn emes, dep oilady. Óz oiyna ózi kýlkisi keldi. Kenet bir nәrse izdey bastady, ol ne nәrse ony esine týsire almady. Ne boldy, qatyp qalypsyn-ghoy degen aghaydyng shinkildegen dausynan selk etip ózin qayta tapty.

Ot shar qyzara batyp, ymyrt jabyldy, býkil aumaq menireu, ashyq dalada  ýlken bi. Ashy su ishken studentter qúmnyng betinde aq ter-kók ter bolyp, san týrli biyge saldy. Jartylay jalanashtana qara jerdi tepkiledi orys qyzdar. Aynala túryp birde ortagha ot jaghyp ta biyding san týrin biyledi. Saghat tili týngi on ekini kórsetti. Eki ústaz shatyrdan әbden ashy sugha bógip tysqa shyqty. Maledes! Jas degen osy, oiyndy da bilu kerek, oqudy da bilu kerek dep, mikrafonmen dalany janghyrta  ayqaylady semiz bastyq. Endi mine, bir qyz, bir jigit bolyp bir-birine jabysyp valis biyledi. Teberikke valis biyleuge aghayy úsynys bildirdi, ol qabyldamady. Júp-júptar bir – birine barynsha jaqyndap jabysa týsti, dәl osy sәtte jaryq sóndi, solyarka tausyldy dep, bir dauys sanq etti orys tilinde, menireu qaranghy týndi jaryp. Qúshaqtar ayqasty ma, әlde ajyrady ma ony bilgen jan joq, tek kýlki synghyrlaydy, artynsha qyzdardyng әlsiz dausy shatyr ishinen synsy estiledi,  jigitterde ýn joq. Balqash saryly bóten jaghymsyz dybysty eshkimge estirtpey jasyrady. Jerdegi ýlken kýnadan jirkengen ayda búghynyp qalghan. Týn barghan sayyn týnerip, bar jamandyqty jasyrdy. Mazasyz jel shatyrdy úrghylay soghyp, týngi jaman iyisti alystargha alyp qashady. 

Su jaghasy jyndardyng mekeni degen sózdi sheshesinen jii estigen Teberik jalghyz ózi qorqyp, bólmesinde dir-dir etedi. Bireuding ayaq dybysy búghan qaray jaqyndap kele jatqanday boldy. Qúlaghyn tyghyndap, basyn býrkep ózi de bilmeytin bir kýshke syiynyp jatyp úiqtap ketti. Aghayy kelip onyng janyna jatty, basynan siypap aqyryn til qatady. «Tek qana iyiskeymin,  qoryqpa, men saghan tiyispeymin, sen maghan ekinshi әiel bolsang oquyng qalay bitedi, solay júmysyng dayyn», «Joq», – dep ornynan atyp túrghan ol, týsi bolghanyna qatty quandy. Janynda jatqan eki qyz әli kelmepti, ózimen birge oqityn Ansar men Salan tang qúlan iyektegende araq sasyp shatyrgha kelip múrttay úshty. Teberik olargha jiyirkene de, ayalay da qarady. Jarqyrap kýn shyqty, Teberikten basqa tiri jan joq, bәri tiri ólik. Týs bolghansha túrghan eshkim bolmady. Teberik Balqashtyng jaghasynda jalghyz otyryp onasha oy keshti. Óz ortasyna qatty nalydy, sugha sekirgisi keldi. Keshegi shaghala ony sudan qayta ilip alyp syrtqa shygharyp jatty, óz oiynan ózi shoshydy. Ózine biologiya emes basqa bir nәrsening kerek ekenin endi shynymen sezgen Teberik ózinen ózi qoryqty. Qaytadan adymyn jiyiletip shatyrgha tez jetti. Shatyrda shashyn jayghan Salannyng kózi qan – talap talyqsyp basyn kóterip, oghan jaman kózimen qarady. Auzyn aranday asha esineydi.... 

– Sen nege aghaygha biyge shyqpaysyn, bizding fakulitettegi Altynay apay, ana zam dekan Ayda apaylar qyz kýiinde aghaylargha biyge shyghyp, mine qazir sonyng jemisin jep, osy jerde júmysqa qalghandar. Kýieuge shyghyp, erkekting myljynyn tyndamay-aq bala ósirip, jaqsy júmysta jýr emes pe?! – dep taghy esinep, sózining artyn soza toqtady. 

 – Súmdyq! Men olardyng syrtyna qarap qyzyghyp jýrsem, solay ma? – dep Teberik baj ete týsti. 

 – Onyng nesi jaman, rahat ómir sol emes pe?! – Sen oilashy, erkekpen úrsysyp, yryldaspay-aq, jeke ómir sýre beresin, tәnning de, jannyng da azyghyn sol aghaylar beredi. Kereging dayyn, júmysyng bar, nesi jaman, – dep Ansar  basyn júlyp alyp, Salandy qostap, Teberikti óz qatarlaryna tartty. Qúlaghyn basa qashqan Teberik taghy sudyng jaghasyna keldi. Búl joly shyndap sugha sekiruge bekindi, biraq su ony ilezde tynshytty. Taghy ózin zorlady, keshegi shaghalanyng bireui búghan qaray zulap keledi, basqasha dybys shygharady, qyz toqtady. Búghan jaqyndap kelip sen týssen, osylay júlyp alamyn degendey, sudan appaq sazandy júlyp shyqty da qylqyldata júta saldy. Teberik onyng jip-jinishke tamaghynyng sonsha juarghanyna qarap shatyrgha qaray qayta qashty. Praktiykanttargha býgin eshtene kórinbedi, keshegi qaptaghan bauyrymen jorghalaushylyrdyng bireui de kezdespedi... Ayaq astynan qalyng janbyr olardy ayausyz tópeshtedi shatyr ishinde qashyp kirgen olar, týndegi júptary boyynsha qyzdar men jigitter endi esh qymsynbastan bir kórpening astyna sýngidi. Tek Teberik jalghyz bir shatyrda qaldy. Ol ýshin búl on bes kýn on bes jylday zorgha ótti.

                                                                ***

Alystaghy sheshesi bir kýni qyzyn izdep qalagha keldi. Kýieuge tiygen qyzyn kórip, sheshe bayghús amalsyz kóndi. Onsyz da qartayyp qaljyrap, hali әbden ketken Teberikti jek kóredi. U ishken ishten tynady dep sheshesi ýiine kelip auyryp, tósek tartyp jatyp qaldy. 

Kýnder zulap jatty, biraq Teberik bala kótermedi. Ekinshi әiel alugha jetkilikti sebep bar dep, ortalaryna bir shymyldyq kerip, kýieui kezindegi dәl ózi siyaqty  bir jas qyzdy әkelip, tósek janghyrtyp yrsyldap jatty, Teberikke ol dybys dýniyedegi eng jaman әuen bolyp estildi. Qúlaghyn basyp, kórpening ishine basyn tyqty, bolmady, endi  tisimen kórpesin tastay tistep, talyqsyp úiqygha ketti. Týsinde student shaghy, janynda semiz aghayy bar Balqashtyng jaghasynda tasbaqa ústap túr, kenetten sheshesi sudyng arjaghynan kelip, ony shaqyryp túrdy...Kýieui ýidi basyna kótere azan shaqyrghanda Teberik qarqyldap kýlip jatty...

Núrhalyq Abdyraqyn

Abai.kz