Ol qanday ról oinamasyn, óz rólining rejisseri  bola biledi. Ol qanday ról oinamasyn, róline mәngilik ghúmyr syilaydy. Ol somdaghan obrazda jasandylyq joq. Sebebi, jasandylyq onyng bolmysyna jat. Shynayy bolmysty akter ghana shynayy beyne jasay alsa kerek-ti. Qazaqstan Halyq әrtisi Doshan Joljaqsynovtyng rólderin  shynayy da sheber somdauynyng syry nede? Onyng jauabyn osy súhbattan taba alasyz.

Bireudi «kóshiretin» akter - akter emes

Jas qazaq: Doshan agha, kópten kókeyinizde jýrgen «Birjan sal» filimin týsirip, óziniz serining obrazyn somdadynyz. Rejissuragha birjola bet búrghan sekildisiz.  Núrqanat Jaqypbay bir basylymgha bergen súhbatynda: «Doshan Joljaqsynov, Lidiya Kәdenova, Ghaziza Ábdinәbiyeva tórteumizding oinaytyn spektakliderimizge kórermen biylet tappay jatatyn» deydi. Shyndyghynda da, teatrgha sizder ýshin baratyn kórermenderiniz kóp edi. Teatrgha oralu oiynyzda joq pa?
Doshan Joljaqsynov: Kinonyng bir siqyry bar. «Birjan saldy» týsirgennen keyin kinogha shyrmalyp qaldym. Kinogha qatysty kóptegen josparym bar. Búrynnan oiymda pisip-jetilgen iydeyalarymdy iske asyrsam deymin. «Qazaqfilimge»  Tomiris turaly kinossenariy úsyndyq. «Qazaqfilimnin» basshylyghy «múnday kýrdeli dýniyeni týsiruge kóp qarjy ketedi»,  - degen song qazir basqa jobany qolgha alyp jatyrmyz. «Qúnanbay» turaly filim týsirsem degen maqsatym bar. 

Ol qanday ról oinamasyn, óz rólining rejisseri  bola biledi. Ol qanday ról oinamasyn, róline mәngilik ghúmyr syilaydy. Ol somdaghan obrazda jasandylyq joq. Sebebi, jasandylyq onyng bolmysyna jat. Shynayy bolmysty akter ghana shynayy beyne jasay alsa kerek-ti. Qazaqstan Halyq әrtisi Doshan Joljaqsynovtyng rólderin  shynayy da sheber somdauynyng syry nede? Onyng jauabyn osy súhbattan taba alasyz.

Bireudi «kóshiretin» akter - akter emes

Jas qazaq: Doshan agha, kópten kókeyinizde jýrgen «Birjan sal» filimin týsirip, óziniz serining obrazyn somdadynyz. Rejissuragha birjola bet búrghan sekildisiz.  Núrqanat Jaqypbay bir basylymgha bergen súhbatynda: «Doshan Joljaqsynov, Lidiya Kәdenova, Ghaziza Ábdinәbiyeva tórteumizding oinaytyn spektakliderimizge kórermen biylet tappay jatatyn» deydi. Shyndyghynda da, teatrgha sizder ýshin baratyn kórermenderiniz kóp edi. Teatrgha oralu oiynyzda joq pa?
Doshan Joljaqsynov: Kinonyng bir siqyry bar. «Birjan saldy» týsirgennen keyin kinogha shyrmalyp qaldym. Kinogha qatysty kóptegen josparym bar. Búrynnan oiymda pisip-jetilgen iydeyalarymdy iske asyrsam deymin. «Qazaqfilimge»  Tomiris turaly kinossenariy úsyndyq. «Qazaqfilimnin» basshylyghy «múnday kýrdeli dýniyeni týsiruge kóp qarjy ketedi»,  - degen song qazir basqa jobany qolgha alyp jatyrmyz. «Qúnanbay» turaly filim týsirsem degen maqsatym bar. 
Jas qazaq: Kinossenariydyng avtory Talasbek Ásemqúlov  pa?
Doshan Joljaqsynov: IYә. «Birjan sal» filimining ssenariyin jazghan Talasbek Ásemqúlov ekeumiz tyghyz shygharmashylyq  baylanystamyz. Ol ne jazsa da zerttep, tereng jazady.  
Jas qazaq: Jas kezinizde týsken «Bandyny qughan Hamiyt» pen «Gauhartas» filiminde keyipkerlerinizding jandýniyesin tolyqqandy ashyp, úmytylmas beyneler jasadynyz. «Kóshpendilerdegi»  jonghar qontayshysy men  «Birjan saldaghy» seri beynesin de kórermen óte jyly qabyldady.  Dese de, teatrda ózinizdi óziniz qaytalaghan róliniz  boldy ma?     
Doshan Joljaqsynov: Kinoda da, teatrda da kóptegen rólder oinadym. Jastar teatrynda Baydildә Qaltaev, Qasym Jәkibaev, Múhtar Baqtygereev, Sәlima Sattarova, Ámina Ómirzaqova, Mәkil Qúlanbaev  syndy tabighatynan talantty jaratylghan jandarmen birge júmys istedim. Sanlaqtarmen sahnada әriptes boludyng ózi bir ghaniybet edi! Olar әriptesin qamshylaytyn. Olar sahna shymyldyghynyng syrtyndaghy «tartysty» emes, sahnadaghy tartysty sýietin. Olar sahnada nashar oinauyna jol bermeytin. Olarmen birge nashar oinau qylmys edi. 
Qyraghy rejisser ghana akterge ról berude janylyspaydy. Ózining kózqarasy, qabileti bar akter keyipkerin zerttep, jandýniyesine boylaydy.  Sahnada bireudi qaytaladyng ba, onda ózindi joghaltqanyn. Ózindi ózing qaytaladyng ba, onda ózinnen alystaghanyn. Bireuding enbegin «kóshiretin» akter - akter emes. Ol - ónerde adasyp jýrgen jan. Óner adamynyng ózine ghana tәn qoltanbasy, ózine ghana tәn «Meni» boluy kerek.
...«Qaladan kelgen qyljaqbas» piesasyndaghy rólim janyma jaqyn. Spektaklide basty keyipker beynesin somdadym. Spektakliding әr qoyylymy anshlagpen ótetin. Mening keyipkerim qalanyng balasy. Shashy men saqalyn ósirip, jattap alghan fransuzsha sózderin aralastyryp sóileydi. «Qoghamgha ziyandy adamdy» shartty týrde eki jylgha sottap,  bir shopangha kómekshi etip jiberedi. Shopan rólinde  Baydildә Qaltaev, keyinnen Qasym Jәkibaev oinady. Shaldyng qyzynyng obrazyn  Lidiya Kәdenova somdaydy. Qyljaqbas pen shal arasyndaghy tartys,  qyz ben jigit arasyndaghy qarym-qatynas qyzyqty óriledi. Ózin tabighy bolmysynan artyq kórsetuge tyrysyp jýrgen jigit tabighat jaynap, qoy qozdaghanda shynayy beynesin kórsetedi.  Ol jýregining bir týkpirinde últyna degen mahabbatyn kórsete almay, jasyryp kelgen, adamdyq qasiyetinen aiyrylmaghan azamat edi. Tabighattyng janaruy ony óz tabighatyna oraltady. Ras, kenestik kezenning sayasaty túrghysynan jazylghan shygharma, biraq ómirge jaqyn piesa.  Ghabit Mýsirepovting «Qazaq soldaty» dramasynda ózbektin, Rollan Seysenbaevtyng «Ózimdi izdep jýrmin» piesasynda zavod diyrektorynyng obrazyn somdadym.  «Aqan seri-Aqtoqtydaghy» - Aqan,  «Indettegi» - Ázbergen mening akterlik qabiletimdi tanytqan rólder boldy. Keyin teatr diyrektory bolyp taghayyndaldym. Diyrektordyng rólin oinadym. Diyrektordyng rólin qalay «oynaghanymdy» men emes, әriptesterim aitsyn.

«Qazaqfilimde» kino týsiretin rejisser kepildikke ýiin qoysyn

Jas qazaq: «Birjan salynyz» últtyq kinogha susaghan qazaqtyng ruhany dýniyesine ainaldy. «Birjan sal» turasynda Ábish Kekilbaev pen Túrsyn Júrtbay zerttep, zerdelep kólemdi maqala jazdy. Kórermen jaqsy dýnie men nashar dýniyening arasyn ajyrata almay, talghamsyzdyqqa boy aldyryp jatqanda, Ábish Kekilbaev pen Túrsyn Júrtbaydyng jana filimge pikir bildirui kórermenge baghyt-baghdar kórsetti. Keybireuler «Dos­han Joljaqsynov kinosy turaly maqalany Ábish Kekilbaevqa aqsha berip jazdyrdy»  deydi...
Doshan Joljaqsynov:  (kýledi) Eger aqsha úsynsam, Ábekeng qabylday ma eken? Kórnekti jazushy Ábish Kekilbaev onday «jabayy saudanyn» adamy emes. Búryn qazaq osynday jaman oilardan ada edik. Jylpos adamdardyng ózin «Ol da qazaqtyng bir balasy» dep ólim týgili, sózge qimay jatamyz. Búl pikirdi aitqan adam da pende ghoy, qatelesken shyghar. Adam degenimiz  - pende. Adasady, ózin izdeydi, tabady, qayta adasady... Ózin eshqashan izdemese, tabugha úmtylmasa, qiyn. Oilamay sóileu, sóilegen sózine esep berip jatpau, búl da - azghyndaudyng bir kórinisi. Ruhany әlsiz adamdar alyp-qashpa әngime aitugha әues keledi. Diny sektalardyng shylauynda ketip jatqanda sol: ruhany әlsiz adamdar.  Ózim turaly aitylatyn ghaybat sózderge mәn bermeuge tyrysam. Ózimdi ruhany túrghyda ósirmeytin sózderdi esimde saqtap, kónilimdi qúlazytqym  kelmeydi.
Jas qazaq: «Birjan sal» filimi kinofestivaliderge qatysty ma?
Doshan Joljaqsynov: «Birjan saldy» kinofestivaliderge úsynu «Qazaqfilimnin» qúzyryndaghy sharua. Biz búl mәselege aralasa almaymyz. O basta «Birjan salgha» qatysty kedergiler boldy. Búl turaly men baspasóz betterinde oiymdy ashyq aittym. Sodan keyin tipti qoldaudy qoydy. Kinony nasihattaudy qoydy. «Birjan sal» nege kórsetilmeydi? Nege kinofestivaliderge qatyspaydy?» dep jatqan eshkim joq.  
Jas qazaq: «Birjan sal» jaryqqa shyqqanda qazaq jurnalisteri kórermennen jarysa sýiinshi súrady. Keyinnen merzimdi basylymdarda «Birjan saldyn» kórsetilmeuine qatysty da maqalalar jazyldy...
Doshan Joljaqsynov: Jurnalisterge  rahmet! Jazyp jatyr, aityp jatyr. Biraq meni jazylghan jaygha jauap bolmay túrghany qinaydy. Bizding elde kóterilgen mәseleni tiyisti  oryndar, talqylap, tarazygha salmaydy.  Janalyqtardaghy oqighalardy kórsen, jýreging auyrady. Sol mәselelerding týiini sheshile me? Ayta almaymyn.  Aytylghan sóz aitylghan jerde qalady.
Jas qazaq: Bayqasanyz, orystar belgili túlghalaryn kinoekrangha birinen song birin shygharyp jatyr. Odan qalsa, әlemdik әdebiyetting marjandaryn da kinokartinagha ainaldyruda. Biz túlghalarymyz turaly eki-ýsh filim týsirip edik, onyng ózin qyrghyz ben Gollivud akterine berip qoydyq. Osy janynyzgha batpay ma?
Doshan Joljaqsynov: Ras, búl mәsele meni de tolghandyrady.  Abylay babamyzdy qazaqqa qatysy joq, kóshpendilerding ómirinen habarsyz  akterding oinaghany bәrimizdin  janymyzgha batty.  Marqúm Aqan, Aqseleu Seydimbek filimning kórkemdik kenesshisi boldy. Sol kisi ekeumiz  Rýstem Ibragimbekovke Abylay hannyng rólinde qazaqqa qatysy joq akterding oinaghanyna qarsy ekenimizdi aittyq.  R.Ibragimbekov: «Qazaq oinasyn» deysizder ghoy. Týsinem. Kinogha qanshama milliondaghan qarjy júmsalyp jatyr. Sonda ketken shyghyndy qaytaryp alghylarynyz kelmey me? Auru balalar men  kәri ata-analarynyzgha zeynetaqy bolyp qaytqanyn qalamaysyzdar ma?»,  - dep bizdi aldap soqty. «Osy kino arqyly әlemge qazaq degen últ baryn, Qazaqstan degen memleket baryn kórsetsek» degen bәrimizdin  kókeyimizde armanymyz bar edi. Meninshe, búl filim belgili bir dәrejede ózining o bastaghy missiyasyn oryndady.      
Jas qazaq:  «Kóshpendilerde» jonghar qontayshysynyng beynesin sәtti somdaghan Doshan Joljaqsynov kórermenning pikirinshe,  «Abylay handy» basyp ozyp, ekinshi plangha týsirip jiberdi.  Rólderinizdi shynayy da sheber somdauynyzdyng syry nede?
Doshan Joljaqsynov: Ózime berilgen róldi úzaq zertteymin. Kóshpendiler ómiri turaly, qazaq pen jonghar soghysyna qatysty  tarihiy-ghylymy dýniyelerdi paraqtadym. Onyng maqsaty ne, mýddesi she? Ómir sýru týsinigi qanday dengeyde? Qiyalymdy sharyqtatam. Oilanam. Keyipkerimdi kóz aldyma elestetem. Onyng jandýniyesine ýnilem. Ol qalay kýledi, mysqyldaydy, jymiyady, kýrsinedi, múnayady... oy eleginen ótkizem.   
Jas qazaq: Sayasy teketiresten kóz ashpaghan Iran últtyq filimderimen әlem kórermenderin tamsandyruda. Bizding kórermen bolsa, «últtyq filimdi mensinbeytin» rejisserlermen «aytysyp» sharshady. Sizdinshe, últtyq bolmysqa jat, «bolmysymyzdy jalanashtaytyn» rejisserlerge qalay toytarys beruge bolady?
Doshan Joljaqsynov: Rejisserden últtyq filim týsirudi kórermen ghana emes, biylik te talap etui tiyis. Áytpese, bәri bekershilik. «Qazaqfilimde» kino týsiretin rejisser kepildikke jyljymaytyn mýlkin qoyy tiyis. Sonda ol ýiinen aiyrylyp qaludan qorqady. Al últqa jany ashityn rejisserler qoryqpastan, kepildikke ýiin qoyyp, kino týsiredi. Últqa jany ashymaytyn rejisser nege  halyqtyng aqshasyn shashuy kerek. Jauap berui tiyis.

Bizding kórermen nege batystyng qoqysyna tansyq?

Jas qazaq: Fransiya men Koreyada gollivudtyq  filimder ekspansiya­synan qorghanudyng naqty sharalary qarastyrylyp, jolgha qoyylghan. Búl elderde shetel filimderin kórsetkeni ýshin kinoteatrlar men telearnalar qyruar qarjy tóleydi. Al, bizde bәri kerisinshe. Bizding de gollivudtyq filimder ekspansiyasynan qorghanuymyz kerek shyghar?
Doshan Joljaqsynov: Halyqaralyq kinofestivaliderde jýldeli oryn alyp jatqan kinolardy kórsetip,  Gollivudqa bas úramyz. Gollivudtyng týsirip jatqan filimderining bәri shedevr emes. Ras, jaqsy dýniyeler bar. Otandyq arnada eng jaqsy filimderin ghana iriktep kórsetu kerek. Erotikanyng elementteri bar kinolaryn  kórsetuge bolmaydy. Búghan tosqauyl qoy kerek. Ruhany qúndylyqty ysyryp qoyyp, tek qana aqsha tabu maqsatynda týsirilgen, shygharmashylyq izdenisten ada filimder qazaq kórermenine ne beredi? Eshtene. «Oskarda» «sayasy oiyn» negizinde úpay jinaghan filimderdi kórsetudi - kórermendi syilamau dep bilem. Últyn qorlap kino týsirgen rejisserler «Oskarda» jýldeli oryn alsa, әste tanghalugha bolmaydy. Meninshe, óz últynyng «bolmysyn jalanashtap» últtyq namysy men úyaty joq adam kino týsiredi. Olar - últ ýshin óte qauipti adamdar. 
Adamzattyng basymen oilap, әlemge últtyng kózimen qaraytyn jazushylardyng shygharmalaryn kinogha ainaldyru kerek. Múhtar Áuezov pen Ghabit Mýsirepovting shygharmalaryn taspalap, otandyq arnalardaghy Batystyng arzanqol dýniyelerine tosqauyl qoyatyn uaqyt jetti.
Endi tәuelsizdigimizdi alyp, daghdarystan ensemizdi kótere almay jatqan kezde Batystyng «jalanash әlemimen» tanystyq. Batystyng qoqysy bizding kórermen ýshin tansyq boldy. Últtyq mәdeniyetten alshaqtap, marginal mәdeniyet jasadyq. Ókinish pe, ókinishti, әriyne.
Jas qazaq: Rejisser retinde akter tandauda eng birinshi kezekte neni negizge alasyz?
Doshan Joljaqsynov: Akter rejisser, rejisser akter bola bilui kerek. Sonda ghana sәttilikke  qol jetkize alasyn.  Men ýshin boyynda jasandylyghy joq, sezimtal akterlermen júmys isteu qyzyq. Sezimtal, oiy úshqyr akter rejisserding aitqanyn birden qaghyp alady. Talanty kemshin akter rejisser men әriptesterin de, ózin de qinaydy.  Minezdi shygharmashylyq iyelerin jaqsy kórem. Minezsiz óner jasalmaydy. Minezsiz atty әrkim erttep minip alady. Al jalynan sipatpaytyn asau atty naghyz erjigit qana ertteydi. Túlparlar ghana alysqa shabady. Árbir akterding boyynan eshkimge úqsamaytyn, ózine ghana tәn ereksheligin izdeymin. Oilau jýiesi erekshe, iydeyasy bar adamdarmen júmys isteudi únatam. 

Mening «menim» men «ol»-dyng arasyndaghy saudagha oryn joq

Jas qazaq: Keshe ghana ómirden ótken daryndy, minezdi akter Qasym Jәkibaev  kezinde teatrdan shettetildi. Siz teatrgha basshylyq qyzmetke kelgen son, ol kisini shaqyryp, Halyq әrtisi ataghyna úsyndynyz. Al ózinizding basynyzgha qiyn kýn tughanda satyp ketken dostarynyz boldy ma?
Doshan Joljaqsynov: Óner adamynyng bolmysy men ónerining arasynda shekara joq. Ekeui bite qaynasyp ketken.  Ónerge satqyndyq jasaugha bolmaydy.  Mening týsinigimde, óner adamyna jasalghan satqyndyq - onyng shygharmashylyghyna jasalghan satqyndyq. Naqaqtan-naqaq satqyndyq jasaghan adamdar boldy. Olar - mening dosym emes, dúshpanym da emes. Ókinishtisi sol: biz ózimizding últtyq bolmysymyzdan alystap baramyz. Últtyq bolmystan ajyraghan adam  últtyq qúndylyqtardy qasterlemeydi. Aynalasyndaghy adamdardy satyp ýirengen adam últyn da, Otanyn da satady. Sebebi, satqyndyq - jazylmaytyn dert. Men osynday adamdardan qorqam.
Jas qazaq: Siz tanymal akter ghana emes, birneshe ataqtyng iyegerisiz. Ataqtarynyz sizge «qyzmet» etti me?
Doshan Joljaqsynov: Barghan jerlerimde halyq tanyp jatady. Sol qarapayym kórermenderim mening qanday ataqtardyng iyegeri ekenimdi de bilmeydi. Eger Halyq әrtisi degen darday ataghyng bolyp, halyq tanymasa, qiyn.  Bizding qanshama aghalarymyz ataqpen auyrdy. Qazir Enbek sinirgen әrtis, Halyq әrtisi degen ataqtardyng bәrin alyp tastap, Enbek sinirgen óner qayratkeri degen jana ataq oilap tapty. Meninshe, búrynghy ataq beru ýrdisin ózgertpeu kerek edi. Onda ataqtardyng satysy bar edi. Bir satydan ekinshi satygha sekiru ýshin akter enbektenetin, kórermenge, ózine ózin dәleldeu ýshin ter tógetin.
Jas qazaq: Doshan agha, «ishki synynyzben»  qarym-qatynasynyz qanday?
Doshan Joljaqsynov: Mening eng ýlken synshym - «ishki synym».  Ol maghan bosansugha jol bermeydi. Meni ylghy da qamshylaydy. Óz kemshiligimdi ózim jaqsy bilem.
Jas qazaq: Ózindegi ónerdi emes, ónerdegi ózin jaqsy kóretin ólermen akterler kóp pe? Ónerdi saudagha salghan әriptesterinizdi kórgende ne oilaysyz?
Doshan Joljaqsynov: Ónerdegi  menin  «Menim» men «Ol»-dyn  arasyndaghy saudagha oryn joq. Jәne eshqashan bolmaydy. Ónerin saudagha salghan adam namysyn, «Menin» joghaltady. Ózining «Meni» joq adamnan eshtene kýtuge bolmaydy. Bireu ómir boyy ataq pen marapat alu ýshin qyzmet etedi. Sol ýshin jantalasady. Ol adam ómirden ónerding maqsaty ne ekenin týsinbey  ótui mýmkin. Dýniyeden ótken kýni ony halyq úmytyp ketedi. Endi bireudi ataq ózi izdep tabady. Ataq pen marapat alugha úmtylmaytyn adamdar bar. Biraq olar az. Naghyz shynayy talanttar da solar. Ókinishke qaray, taza ónerdi baghalaugha kelgende, daraqylyqqa oryn berip jatamyz. Týsingen adamgha naghyz óner adamynyng qoghamdaghy orny ataqpen aiqyndalmaydy.
Ónerdi saudagha toghyshar, ashkóz, óz talantyna senbeytin adamdar salady.  Olar eng birinshi qoghamgha emes, ózining otbasyna ziyanyn tiygizedi. Bala-shaghasyna dúrys tәrbie bere almaydy. Olar ruhany qúndylyqty eshqashan izdemeydi. Ómirding mәnin materialdyq qúndylyqpen baghalaydy. Olar eshqashan ózine-ózi esep berip jatpaydy. IYә, әrkim dýniyeni ózining tanym-týsinigimen qabyldaydy. 
Jas qazaq: Amerikalyqtarda mynanday tәmsil bar: «Aqyldy ekensin, onda nege kedeysin?».  Batysta aqyl-oy enbegimen, shygharmashylyqpen ainalysatyn adamdar bay túrady. Biletinder sizdi de «bay akter» deydi... 
Doshan Joljaqsynov: (kýledi). Óner bizding janymyzdy bay etti. Eshkimning aldyna eshtene súrap barghan emespin. Ónerimdi sat­padym. Saudagha salmadym. Ózime jәne Ónerime senem. Ekeui meni eki jaqtan alyp shyghady.
Jas qazaq: Ángimenizge rahmet!

Súhbattasqan Ayagýl MANTAEVA

http://jasqazaq.kz/post/%D2%B1ltty%D2%9B-%C2%ABbolmysty-zhala%D2%A3ashta%D2%93an%C2%BB-kino-t%D2%AFsiruge-%D2%9Barsymyn