Masktyng zymyrany

«Áp, bәrekeldi, Mask!» Kesheli-beri jelidegi júrttyng auzyndaghy sóz osy. Bizde ghana emes, býkil әlemde. 30 mamyrda AQSh, onda da Ilon Maskting «SpaceX» korporasiyasy gharyshqa adam úshyrdy. Reseyden emes, óz jerinen. AQSh-tyng Florida shtatynda ornalasqan Kanaveral gharysh ailaghynan. «Falikon-9» zymyrany «Crew Dragon» kemesimen eki amerikalyq gharyshkerdi alyp úshqan. Keshe, 31 mamyr kýni olar Halyqaralyq gharysh stansiyasyna jetipti.

Mask pen Rogozinning «sóz qaghysy»

Búl – 2011 jyly AQSh-tyng «Space Shuttle» baghdarlamasy toqtaghan toghyz jyldan bergi óz aldyna úshyrghan alghashqy zymyrany eken. Áytpese, 9 jyl boyy orystyng «Songzyna» mingesip úshyp jýripti.

Keshe Ilon Mask óz zymyranyn úshyrghan son, orystyng búrynghy kishi premieri Dmitriy Rogozinning alty jyl búryn aitqan «kekesinine» jauap beripti. Týsinikti bolu ýshin ret-retimen jazayyq...

2014 jyl. AQSh Reseyge, onda da Reseyding gharysh salasyna qarsy sanksiya salmaq bolghanda, osy Rogozin degen dәu: «Bayqandar, gharyshkerlerindi «batutpen» úshyryp jýrmender!», dep lepirgen eken. Ol kezde Rogozin orystyng kosmonavtika salasyn basqaratyn viyse-premier.

Al keshe Mask Rogozinning sol sózine aragha alty jyl salyp jauap beripti. «Batut ta» jaraydy eken», depti (Ilon Mask poshutiyl: «Batut rabotaet»).

Masktyng osy jauabynan son, Rogozin de qarap qalsyn ba, birdene deu kerek. Sodan, «sasqan ýirek artymen jýzedinin» kerin keltiripti.

«Shynymen, 2014 jyly bizding gharysh salasyna sanksiya salynu qaupi boldy. Men, osylaysha olardy eskerttim. Búl óz jemisin berdi. Búl әzil emes, shynymen qorqytu boldy. Jәne ony estidi», - depti Rogoziyn. Depti de, NASA diyrektory Djim Braydenstayndy qúttyqtapty.

AQSh pen Reseyding arasyndaghy búl «aytys» Mask pen Rogozinnen bastalghan joq qoy, bilemiz. Áueli AQSh pen KSRO, sosyn Resey arasyndaghy bәseke sonau 1957 jyldan beri qaray esepteledi. Gharyshty iygeru ýshin, gharysh salasynda «superderjava» atanu ýshin iyt, maymyl, tasbaqa, adam, jasandy jerserikteri t.b. úshyrudan bastalghan jarystyng jalghasy keshegi Mask pen Rogozinderding «aytysymen» ayaqtalyp túr, әzirge.

2011 jyldyng shildesinde «Space Shuttle» baghdarlamasy toqtaghan son, NASA-da ony almastyratyn basqa baghdarlama bolmapty. Endi, bar. Tipti, 2021 jyldyng ayaghyna deyin «Boeing» korporasiyasy da «Starliner» kemesin әzirlep shygharmaq eken. Sóitip, su jana eki gharysh kemesine ie bolatyn AQSh Reseyding aldyn oramaq kórinedi.

Resey monopoliyadan aiyryldy

NASA astronavtary Reseyding «Songzyna» mingesuge mәjbýr bolghannan beri Resey birte-birte monopolist atana bastaghan. AQSh shattldary Reseyding «Miyr» gharysh stansiyasyna úshyp baratyn. Al olardyng qatyryna mindetti týrde bir orys gharyshkeri qosylyp úshyp jýrgen. 2000 jyldan beri NASA astronavtary bizding Bayqonyrdan úsha bastady. Al 2003 jyly «Columbia» gharysh kemesi apatqa úshyraghan son, Resey gharyshqa ekipaj tasymaldaytyn jalghyz el atanghan. Keshegi Maskting zymyrany búl statusty da joydy. Taqyryptyq sholu. Mine, qaranyz:

«Proshanie s «Roskosmosom». Kak Ilon Mask pohoronil goskorporasii s pomoshiu odnoy rakety»,

«Rossiya poteryala monopolii na polety k MKS - chto dalishe?»,

«Okonchatelinaya pobeda SShA: kak Rossiya beznadejno otstala ot Ameriky v kosmicheskoy gonke»,

«Novaya era. Pochemu korabli SpaceX poletel v kosmos, nesmotrya na koronavirus»,

«SShA priglasily Rossii na Lunu»,

«Ha-ha, ser»: pochemu Mask pobedil Rogozina»,

«Ilon Mask zapustil pilotiruemyy korabli: kakoe budushee jdet Baykonur»...

Bayqonyrdyng bolashaghy ne bolmaq?

Sonymen, 250 myng adam júmys isteytin Reseyding býkil gharysh salasynyng jasaghanyn 8 myng adamy bar «Space-X» jasap shyqty. Al anau bir maqalada «sputniknews.kz» sayty: «Bayqonyrdyng bolashaghy ne bolmaq», dep alandapty. Biz atayyq onda...

2050 jylgha deyin qosh bol, Bayqonyr!

2018 jyl. Resey jalgha alyp otyrghan «Bayqonyr» gharysh ailaghyn jalgha beru merzimi úzartylghan. Endi 2050 jylgha deyin «Bayqonyr» gharysh ailaghy Reseyding menshiginde bolmaq.

Búl turaly da janaghy Rogozin aitqan. Qashan aitqan? Qayda aitqan? 2018 jyly Mәskeu oblysynda, «Armiya-2018» deytin halyqaralyq forumda aitqan!

Ekonomikasy esengirep, óndirisi ólimshi bolghan Putinning qaru-jaraqtan nesi bar basqa? «Bayqonyry» bar. Geosayasy jaghynan «Bayqonyr» Qazaqstan territoriyasyna kiredi. Al ony jalgha alyp otyrghan - Resey. Jogharyda aittyq. 2050 jylgha deyin úzartqan. «Bayqonyrda» QR Zany jýrmeytini, ondaghy júrttyng Resey rubliimen sauda jasap, mektepterinde «Preziydentimiz Putiyn» dep oqytylatyny osyghan deyin talay mәrte jazyldy. Sol kezde Kósherbaev «kókelerin tanytamyn» dep baryp, aqyrynda 6 mektepti QR BjGhM programmasymen oqytatyn etip qaytqan edi. Búl da sol eki jyl búrynghy aqparat. Qysqasy, «Bayqonyrda» Resey Zany ýstemdik qúryp túr.

Taqyryptan sәl auytqydyq. Gharysh ailaghyna oralayyq. Sonymen, «Bayqonyr» gharysh ailaghyn Resey 2050-ge deyin jaldaydy. Zymyrandaryn úshyrady. Synaqtaryn jýrgizedi. Sol ýshin aqy tóleydi. Bylay qarasanyz, «onda túrghan ne bar» dersiz. Bar. Bilmeseniz, bildireyik.

2015-2016 jyldar arasynda eski ýkimet Bayqonyrdyng taghdyryn tabangha basqanday toz-tozyn shyghardy. 

- Búrynghy ministr, qazirgi deputat Vladimir Bojko «Proton» apatynan Bayqonyr halqynyng eshqanday zardap shekpegenin aitty.

- Qostanay oblysy men Aqtóbe oblysynan zymyran qaldyqtaryn qúlatugha 63 myng gektar jer beretin boldy.

- Bizding Bayqonyrdan bizding gharyshkerimiz Aydyn Ayymbetovty gharyshqa úshyrdyq. Ol ýshin 20 milliard taghy berdik, Reseyge.

- 10 mln. gektargha teng qazaq jerin synaq alanyna ainaldyrghany ýshin reseylikter elimizge nebary 27 mln. dollar tóleydi degen. Ras, onyng da ayaghy nemen bitkeni belgisiz...

- 32  mәrte «Proton» zymyrany qúlady (2018 jylghy derek).

Praton qúlady dedik qoy. 1967 jyldan beri 404 Proton tasyghysh-zymyrany gharyshqa úshyrylghan bolsa, sonyng 49-ynyng joly bolmapty. Keybir derekterge qarasaq, sol 49-dyng 32-si qazaq jerine qúlaghan. Al Bayqonyrdy jalgha alyp otyrghan Resey jylyna jalpúlyna 115 million dollar ghana tóleydi eken. Jalgha sonau 1994 jyly berilgen.

Sóitken Bayqonyr gharysh ailaghynyng qúrylghan kýni – býgin! 65 jyl! Álemdegi eng birinshi jәne eng ýlken gharysh ailaghy 1955 jyldyng 2 mausymynda negizi qalanghan. Bayqonyr gharysh ailaghynan 7 tiptegi zymyran tasyghyshtar úshyrylghan eken. Qazir «Soiz» jәne «Proton-M» zymyran tasyghyshtary úshyrylyp jýr. 2015-2019 jyldar aralyghynda barlyghy 62 zymyran úshqan eken. Biylghy jyl sonyna deyin 7 zymyryn úshyru josparlanypty.

Týiin. Sonymen, Mask dayyndap úshyrghan zymyran Roskosmosty ras әbigerge saldy. Masktyng jana «Crew Dragon-y» orystyng eski «Songz-yn» birte-birte yghystyryp shygharady dep jatyr. Endi AQSh-ta gharyshqa ekipaj tasityn bolady jәne qúny Reseydikinen әldeqayda arzan. Sondyqtan, Rogozinderding shamdanatynynday-aq bar...

Hosh! Biz qaytpekpiz? Roskosmos beretin 115 milliongha mәz bolyp otyra beremiz be? Álde ghylymiy-tehnikalyq integrasiyanyng ózge de joldaryn izdeymiz be? Siz ne deysiz?

Núrgeldi Ábdighaniyúly 

Abai.kz