Almatyda Jana jylgha bir aidan astam uaqyt bar bolsa da, shyrshalar ornatylyp, týrli-týsti shamdarmen bezendirilip, qúttyqtaular men simvolikalar ilinip, kópten kýtken manyzy óte joghary merekedey dayyndyq júmystary qyzu bastalyp ketti. Búl tek Almatygha ghana tәn dýnie emes, Qazaqstannyng basym bólikterinde osylay iske asuda. Al el bolyp toylaghaly otyrghan Tәuelsizdigimizding jiyrma jyldyghy jyldaghyday Jana jyldyng tasasynda taghy da qalyp qoyghaly otyr. Nege deseniz, Jana jyldyq bezendirumen salystyrghanda, qalalardyng Tәuelsizdik kýnine bezendirilip dayyndaluy óte júpyny, tipti salystyrugha da kelmeydi. Mereke kýni qarsanynda qala kósheleri men ghimarattarynda, mekeme mandayshalarynda jalaushalar ilinip, atam qazaq armandap jetken qasterli kýnge arnalghan elektrondy tablolardaghy qúttyqtau jazbalar, el ruhyn oyatatyn ólen-jyrlar, Qazaqstan halqyn birlikke shaqyratyn úrandar men eldi bir tudyng astyna jinaytyn jalyndy sózder jazylyp, kózding jauyn alyp, menmúndalap túru kerek emes pe? Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik rәmizderdi paydalanu turaly zanynan ba, neden ekeni belgisiz bizding el Kók bayraghymyzdy sýiispenshilik pen otansýigishtikpen jelbiretuge nege iymenedi?

Almatyda Jana jylgha bir aidan astam uaqyt bar bolsa da, shyrshalar ornatylyp, týrli-týsti shamdarmen bezendirilip, qúttyqtaular men simvolikalar ilinip, kópten kýtken manyzy óte joghary merekedey dayyndyq júmystary qyzu bastalyp ketti. Búl tek Almatygha ghana tәn dýnie emes, Qazaqstannyng basym bólikterinde osylay iske asuda. Al el bolyp toylaghaly otyrghan Tәuelsizdigimizding jiyrma jyldyghy jyldaghyday Jana jyldyng tasasynda taghy da qalyp qoyghaly otyr. Nege deseniz, Jana jyldyq bezendirumen salystyrghanda, qalalardyng Tәuelsizdik kýnine bezendirilip dayyndaluy óte júpyny, tipti salystyrugha da kelmeydi. Mereke kýni qarsanynda qala kósheleri men ghimarattarynda, mekeme mandayshalarynda jalaushalar ilinip, atam qazaq armandap jetken qasterli kýnge arnalghan elektrondy tablolardaghy qúttyqtau jazbalar, el ruhyn oyatatyn ólen-jyrlar, Qazaqstan halqyn birlikke shaqyratyn úrandar men eldi bir tudyng astyna jinaytyn jalyndy sózder jazylyp, kózding jauyn alyp, menmúndalap túru kerek emes pe? Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik rәmizderdi paydalanu turaly zanynan ba, neden ekeni belgisiz bizding el Kók bayraghymyzdy sýiispenshilik pen otansýigishtikpen jelbiretuge nege iymenedi? Mysaly, Týrkiya Respublikasynyng memlekettik meyramdarynda alqyzyl tugha qala kósheleri kómkerilip, әr mekeme men ghimaratta týrli plakattar men banerler ilinip, teledidar men radio tek últtyq ruhty jәne merekeni nasihattaytyn baghdarlamalardy taratyp, joghary dengeyde, әri últtyq ruhty serpiltip, últyna, memleketine degen maqtanysh sezimdi jogharylatyp qarqyndy ótkizedi. Tipti aspannan alqyzyl tu jaughanday әser qaldyrady. Al qazir Tәuelsizdik meyramy atributtarynan góri, Jana jyldyng rәmizderi qalalardy jaulap aldy.

Jana jyl demekshi, ol da bolsa, bizding memleketimizding sanasynyng últtyq sarynda emestigin kórsetedi emes pe? Euraziyalyq kenistikte Evropa men Reseyden keyin Jana jyl dese, janyn berip toylaytyn memleket Qazaqstan shyghar. Tól týrkilik tanym men islam qaghidattary boyynsha da búl meyram bizge tәn emes qoy. Búl bizding memleketimizding tól kelbetining әli kýnge deyin qalyptasa qoymaghanyn kórsetedi. Ánsheyinshe últtyq, memlekettik mәselelerde moyny jar bermeytin Almaty qalasy, t.b. qalalarymyz  ben onyng túrghyndary Jana jylgha saylan dep pәrmen kelmey jatyp-aq kәsip iyelerining bәri tútynushylardy meyram aldyndaghy sauda-sattyqqa tartyp, qyzyldy-jasyldy shamdarmen, týrli jyltyrauyqtarmen tartugha kóshuinde payda tabudyng kózin oilaytyn qúlqynqúmar esep te jatyr. Áriyne, payda tappa, kәsippen shúbyldanba demeymiz. Sol ekonomikalyq ailandy, Qazaqstan azamaty retinde Tәuelsizdik meyramy qarsanynda nege kórsetpeysin? Nege sening sauda-kәsip mekeninde Tәuelsizdik  meyramynyng júrnaghy da joq? Qazaq jerinde, elinde túryp, kәsibindi dóngeletip otyr ekensin, osy elding dәstýri men ruhyn syilaugha mindettisin!

Jalpy qala halqynyng basym ókilderi, onyng ishinde ózge últ ókilderining de tek marginaldyq, nigilistik, kosmopolittik, liyberaldyq sanada, týsinikte ekendigi jasyryn emes. Ýkimet pen partiya hәl-qadirinshe sharualar atqaryp, betin beri tartqysy kelip jatyr-aq, alayda әli iydeologiyalyq túrghydan patriottyq sezim alaulap túr dep aita almasaq kerek. Dýniyeqonyzdyq, paydakýnemdik, qúlqynqúmarlyq mentaliytet pen sana oryn alghan jerde, otansýigishtik, patriottyq, últtyq sezimder shettetilip qalatynday.

Tәuelsiz Qazaqstannyng últtyq kelbetining әli ornyghyp qalyptasa qoymauynyng taghy bir sebebi, búqaralyq aqparat qúraldarynda jatyr desek bolady. Memlekettik arnalardan bólek, kommersiyalyq arnalarda Tәuelsizdik meyramyn nasihattau jetispey túr, al sheteldik kanaldardy retranslyasiyalaytyn arnalar mýldem Tәuelsizdik kýni turaly baghdarlamalar jasamaydy. Jana jyldyq merekeni toylaudy әzirding ózinde qyzu bastap, shou-biznes ókilderimen auyz jalasyp, qyzu dayyndyq ýstinde, ony teledidar arqyly taratyp ta otyr. Memleketting tól kelbetin qalyptastyruda Mәdeniyet, Aqparat ministirlikteri sayasatty baqylaudan shygharyp alghan. Bizde jalpaqshesheylik, plurealizmge jol berilgen, tap bizding jaghdayymyzda últtyq iydeologiya mәselesinde plurealzimning auyly alys. Qazir Qazaqstan halqy týrli jýielerge qosylyp (3D, týrli sputniktik arnalar) memlekettik arnalardy mýlde kórmeytin jaghdaylargha keldi. Eng әrisi Qazaqstan arnalaryn kórmeytin adamdardyng qazaq baspasózin oqyp, qazaq últynyng soyylyn soghady degenge senbeysin.

Qazaqstannyng nebәri 16 jarym million halqynyng sanasy birkelki, birizdi emes. Ana tilin bilmeytin, últtyq sanadan ada azamattar qazirgi tanda kosmopoliyt, marginaldardy qúrap otyr, jasyryn emes, elimizdegi orystildi  azamattar bay sayasiy-biznestik topty qúraydy. Sonday-aq әli últshyldyq, shovinistik, úly imperiyalyq pikirden aryla almaghan, ne tek ekonomikalyq tabysty ghana kózdeytin ózge últ ókilderi taghy bar. Oghan últtyq sanasy jetilmegen, kýnkóris qamymen jýrgen qazaq azamattaryn taghy qosynyz.

Til men sanagha kelgende    ekige jarylatyn qazaq últy, qazirgi tanda diny túrghydan da alauyz bolyp jýr. Dәstýrli qazaqtyq-týrkilik tanymgha negizdelgen, ishki adamy tazalyq pen iman tazalaghyn joghary qoyatyn, Hanafy mәzhaby jolynda últymyz úiysyp kelgen jәne osy jolmen damuymyz kerek.

Tarih ýshin jiyrma jyl az ghana uaqyt degenimizben, «isting qalay bastalghanyna qaray baghalanatyndyqtan», iydeologiyalyq túrghydan batyl qadamdar jasaluy kerek syndy kórinedi.   Últymyz ben Memlketimizding tize qosyp, arqa-jarqa bolyp, sezimderi tulap, elimizding barsha azamattary shat-shadyman bolyp tós týiistiretin meyram Tәuelsizdik meyramy boluy kerek. Ásirese, elimizding ense kótergeli atap ótuining simvolikalyq mәni bar Tәuelsizdikting jiyrma jyldyghyn, memleketshildik sanany, ruhty oyatatynday, kóteretindey etip ótkizu kerek. Búl degen sóz aspangha qanshama milliondar túratyn otshashu atyp, dәstýrge ainalghan sheteldik júldyzdargha qyruar qarjy berip ótkizu degen sóz emes, últtyq ruh pen rәmizder, últtyq, memlekettik  iydeya nasihattaluy qajet.

Kenestik shekpennen shyqqan, últtyq iydeya boyyna sinbegen, marginal, kosmopoliyt, liyberal basshy-qosshylar men deputattardyng qataryn qúlshylyq sanadan ada, tәuelsiz oy oilaytyn jas azamattar iske tartyluy kerek. «Jas kelse iske» demekshi, elimizdegi bolashaq jasaqtalatyn Parlament mәjilisi deputattary qatarynan últtyq sanasy qalyptasqan, batyl, sayasy sauatty, isker jastar Janbolat Mamay, Dәuren Babamúratov, t.b. azamattardy kóretin bolsaq, núr ýstine núr bolar edi. Atalmysh jastar, últtyq, memlekettik iydeyany jýzege asyrugha bel sheshe kirisip, memleketimiz ben últymyzdyng kelbetin qalyptastyrugha enbek etedi dep senemin. Eskerte ketetin jәit, men búl azamattarmen jeke tanys emespin, jalyndy azamattardyng el ishindegi atqaryp jýrgen isteri men bastamalarynan tuyndaghan azamattyq pikirim.

Qazirgi tanda jattandy, jasandy, pafosty sózder men úrandardyng eskirgenidigi kózge ottay basylady. Kommunistik jәdigóy psihologiyanyng sarqynshyqtary bizding qoghamda ómir sýrui men onyng basqa sanagha transformasiyalanuy jiyrenish tudyrady.

Elimiz Tәuelsizdigining 20 jyldyq mereytoyy qarsanynda, әrbir azamat men Tәuelsizdikke ne berdim, men Tәuelsiz elding úlanymyn, Tәuelsizdikting nyghangyna qanday ister atqardym dep esep berui abzal. Kýibeng tirshilikten bir sәt joghary kóterilip, dýniyeqonyzdyq, paydakýnemdik sanadan shyghyp, adamy bolmysymen qatar, últtyq bolmysyna kóz jiberse iygi. Týptep kelgende búl is әrbir jeke túlghanyng bolmysyna kelip tireledi. Túlghanyng ekonomikalyq-qúqyqtyq sanasymen qatar, tәrbiyesine de baylanysty tuyndaydy.

Sondyqtan da, el tútqasyndaghy otyrghan azamattar, BAQ salasynyng basshylyghy men jurnalistter qauymy, óner, ghylym, bilim, sport salasynyng qyzmetkerleri tól merekemizdi tiyisti dengeyde atap ótuge múryndyq bolu kerek. El bolyp júmylghanda ghana últtyq, memlekettik kelbetimiz biregeylenedi, birizdilenedi. Qala әkimshilikteri Tәuelsizdik meyramy ótkenge deyin qala aimaqtarynda shyrshalar ornatylyp, Jana jyldyq atributtarmen bezendirilmeui kerek degen qauly qabyldau kerek. Tiyisinshe, әrbir mekemeni Tәuelsizdik meyramyna qarsy memlekettik rәmizder men qúttyqtaulardy ilip, bezendirulerdi mindetteu qajet syndy. Olay bolmaghan jaghdayda sayasiy-ruhani-iydeologiyalyq túrghydan olardy biregeylendiruge taghy da jiyrma jyl ketetindey kórinedi.

Noyabri Kenjegharaev

Abay atyndaghy QazÚPU-nin

dosenti, f.gh.k.

«Abay-aqparat»