Qazaq balasyna qashan kezek tiyedi?
Jalpy, bizde elikteushilik pen solyqtaushylyq degen dert әbden qanymyzgha sinip ketken synayly. Búl, әsirese, kәsiby sport salasynda «últtyq erekshe qasiyetimizge» ainalyp ketken tәrizdi. Shetelderden kelimsekterdi, sport tilimen aitsaq, legionerlerdi qyruar aqshagha shaqyryp, «europapyq klubta oinap jýrmiz» degen ataqqa mәzbiz. Oghan ketken milliardtaghan tengening qaytarymy qanday, múnday sport týrining elimizde qanshalyqty bolashaghy bar degen saualdargha jauap izdep, bas qatyryp jýrgen eshkim joq. Osy taz qalpymyzdan taymay, budjet aqshasyn dalagha shashugha degen taytalas odan sayyn óristey berer me edi, kim bilsin, eger memleket basshysy oghan birden toqtau salyp, tәit demegende. Kýni keshegi kezekti Joldauynda Preziydent Qasym-Jomart Toqaev qazirgidey budjet qarjydan qysylyp otyrghan jaghdayda kәsiby sport klubtaryn memleket esebinen ústap túrudyng esh qisyny joq ekendigin, onyng ornyna óskeleng úrpaqtyng sporttyq әleuetine erekshe nazar audaryp, búqaralyq sport, dene shynyqtyru men balalargha kóbirek kónil bólu kerek ekendigin basa aitty.
Shyndyghynda da osynau kәsiby sport degening budjetting mol qarjysyn qymqyrugha kelgende aldyna jan salmaydy. Shetelden arnayy shaqyrylyp, qaltasyna kók qaghazdy molynan basqan sol futbolshyldardyn, hokkeyshilerdin, voleybolshylardyn, basketbolshylardyng jәne basqa osy salanyng «myqtylarynyn» jetken jetistikteri qanday? Sheteldik arenagha shyqsa, jenilisten kóz ashpaydy. Ásirese, bizding ayaq dopshylardyng sol alanda anau azuy alty qarys komandalardyng saportshyldarynyng jýgirgende shanyna ilese almay qalatyndyghyn kórgende, jerge qaraysyn. Al olardyng qanshalyqty iri eseppen jenilip jýrgendigi basqa bir әngimening taqyryby.
Tipti qatardaghy legionerlerdi bylay qoyghanda, ana shetelden arnayy, jalynyp-jalpayyp shaqyryp jýrgen bapkerlerding jalghyz ózi aspandy tirep túrghanday shalqayatyndyghyn qaytersin? Olar, әriyne, ózimizdegi aty belgili degen bapkerlerdi esh uaqytta sportqa jaqyndatpaytynmyzdy jaqsy biledi de, kergiyip qalady. Mәselen, Qazaqstannyng enbek sinirgen bapkeri, professor Samat Núrjanovtyng aituyna qaraghanda, ózimiz alaqangha salyp, ayalap otyrghan «Astana» sport kluby qazirgi tanda bapker taba almay, qatty qinalyp jýrgen kórinedi. Óitkeni әlgindey «myqtynyn» ailyq tabysy 50 myng dollardan kem bolmaytyn kórinedi. Demek, osyghan deyin janaghyday ózge bapkerlerge de sonday kólemde aqsha tólenip kelgen ghoy. Sonda olardyng jetkizgen jetistikteri qanday? Bizde qanday futbol kluby europalyq biyik dengeyge jetti? Endeshe, olar ne ýshin osynshama mol qarjyny qaltagha basady?
Jalpy, osy kәsiby sport tóniregnde alyp-qashty әngimeler jetip artylady. Keybir biletinderding aituyna qaraghanda osy legionerdi jaldau sol sport klubyn basqaratyndardyng qaltasyn kampituda taptyrmaytyn әdis kórinedi. Futbol klubtarymen kontraktige otyrghandar «50 de 50» prinsiypin әbden mengergen desedi. Yaghny qanday da kelimsekting tabysynyng jartysy óziniki, al qalghan jartysy júmys berushige tiyesili. Áytpese, oiyn da joq, kók qaghazdar da kózden búl-búl úshady. Minekey, kәsiby sport manayyndaghy kóp qúpiyalardyng biri osynday.
Ashyghyn aitayyq, eger әlgindey kelimsekterding qaltasyna qúiylyp jatqan mol qarjy bir kýnde tiylyp, qazannyng qaqpaghy myqtap jabylsa, sol legionerlerding bizding elde bir kýn de túrmaytyndyghy anyq. Sonda mýmkin bizding futbol klubtary ana Europada sekildi memleketten eshtene dәmetpkey-aq óz kýnin ózi kóruge tyrysar? Mýmkin sonda ghana biz jaqsy oiyndardy tamashalap, qúmardan bir shygharmyz.
Jalpy, múnday «erkelikti» dogharatyn uaqyt jetti. Býginderi oblystardaghy futbol klubtary sol ónirding әkimining bedelin, yaghny reytingin kóteretin taptyrmas qúralgha ainalghaly qashan. Mәselen, ózgesin bylay qoyghanda, bizding Qostanayda da әlgindey «soraqylyqtan» kóz ashpaysyn. Oblysymyzdyng әkimi Arhiymed Múqanbetov bizde aldymen «sportqa erekshe janashyr basshy» esebinde aty shyqqan. Sonysymen de oblys әkimderining arasyndaghy reytingte keyde tәp-tәuir oryn iyelenedi. Onyng da ózindik syry bar. Osyndaghy «Tobyl» futbol kluby ol kelgennen beri jyldyq budjeti 2 milliardtan 3 milliard tengege kóterildi. Sonymen qatar, qalamyz shaghyn ghana bolghandyghyna qaramastan astanadan qalmaymyn dep 4,5 milliard tengege «Tobyl-arena» atty satdion salyp tastady. Odan son, osynday kólemdi qarjygha hokkeyshiler oinaytyn Múz sarayyn salamyn dep jedel kirisip ketti.
Tek, bir ókinishtisi, osy jaqynda ghana elimizding preziydenti Qasym-Jomart Toqaev osynda júmys saparymen kelgende әlgindey sәn-saltanaty kelisken, әsem ghimaraty kórsetip, bir maqtana almay, púshayman halde qaldyq.
Jaybergen Bolatov
Abai.kz