Bekene topyraq hristian ziratynan búiyrdy

Alash arysy Jýsipbek Aymauytovtyng artynda qalghan jalghyz túyaghy bar-tyn. Aty-jóni – Aymauytov Viktor Yurievich. Qazaqshasy – Aymauytov Bektúr Jýsipbekúly. Jaryqtyq Bekeng 1916 jyly tughan. 1931 jyly әkesi atylghanda 15 jastaghy bala. Alash túqymyna әbden qany qarayghan bolishevikter Bekeng 21 jasqa tolghanda 1937 jyly «Alashtyng tiri jýrgen kózi» dep 10 jylgha sottap jibergen.
Sibirde jazasyn tolyq ótep shyqqannan keyin Reseyde basy býtin qalyp qoyghan. Atasy basqadan әiel alghan. Odan bir-eki qyzy bolghan. Qysqasy, el kózinen tasa Kemerov oblysynyng bir týkpirinde ómir sýrgen.
Ótken ghasyrdyng ayaghynda elimiz tәuelsizdik alghan song Bekeng ayandap Almatygha kelgen. Búl – 1990 jyldardyng ortasy. Ol turaly qazaq tildi baspasóz qúraldarynda aityldy, jazyldy. Qala әkimdigi tarapynan aqsaqalgha shaghyn pәter de berildi. Onyng qyzyghyn qariya kóre almady. Reseyden jatbauyr qyzdary jetip kelip, pәterdi sattyrghanda shaldy aldyna salyp aidap ketken.

Bekene topyraq hristian ziratynan búiyrdy

Alash arysy Jýsipbek Aymauytovtyng artynda qalghan jalghyz túyaghy bar-tyn. Aty-jóni – Aymauytov Viktor Yurievich. Qazaqshasy – Aymauytov Bektúr Jýsipbekúly. Jaryqtyq Bekeng 1916 jyly tughan. 1931 jyly әkesi atylghanda 15 jastaghy bala. Alash túqymyna әbden qany qarayghan bolishevikter Bekeng 21 jasqa tolghanda 1937 jyly «Alashtyng tiri jýrgen kózi» dep 10 jylgha sottap jibergen.
Sibirde jazasyn tolyq ótep shyqqannan keyin Reseyde basy býtin qalyp qoyghan. Atasy basqadan әiel alghan. Odan bir-eki qyzy bolghan. Qysqasy, el kózinen tasa Kemerov oblysynyng bir týkpirinde ómir sýrgen.
Ótken ghasyrdyng ayaghynda elimiz tәuelsizdik alghan song Bekeng ayandap Almatygha kelgen. Búl – 1990 jyldardyng ortasy. Ol turaly qazaq tildi baspasóz qúraldarynda aityldy, jazyldy. Qala әkimdigi tarapynan aqsaqalgha shaghyn pәter de berildi. Onyng qyzyghyn qariya kóre almady. Reseyden jatbauyr qyzdary jetip kelip, pәterdi sattyrghanda shaldy aldyna salyp aidap ketken.
Arada attay 10 jyl ótedi. 2004 jyly Bektúr qariya sýlderin sýiretip, әupirimdep Almatygha qayta keledi. Taghy da sol janashyr azamattar tabylyp, aqsaqaldy jekemenshik demalys jerine ornalastyrady. Jón biletin bireuler: «Mynnyng basy qyj-qyj qaynaghan myna jebir qaladan ne qayyr, odan da ata-babanyzdyng basy qalghan Bayanauylgha barynyz!» – deydi. Bastabynda keliskenimen, kýn óte kele Bekeng ainyp qalghan. Shynynda ol jaqta kýtip otyrghan kimi bar?
Sóitip eki jylyn ildebaylap, anda-múnda ótkizgen qariya aqyry shydamy bitip, M.Áuezov atyndaghy Ádebiyet jәne óner institutyn izdep shyghady. Jolay basy ainalyp ketip, kóshening top ortasyna qúlap qalady. Bet-auzy onbay jaralanady. Jedel jәrdem alyp ketedi. Auruhanada jatyp emdeledi. Sauyqqan song taghy da jogharydaghy institutty izdeydi. Tabady. Búl 2006 jyldyng tamyz aiynyng 10-y kýni edi. Dәl osy oqigha turaly sol kýni «KTK» telearnasy habar taratty. Tilshi: «Reseyden eline oralghan túlpardyng túyaghy tentirep jýr. Býgin ony instituttyng bir qyzmetkeri ýiine alyp ketti. Al erteng she?..» – dep sózin týidi.
Bektúr Jýsipbekúlyn ýiine alyp baryp qondyrghan institut qyzmetkeri Aqedil Toyshanúly deytin azamat eken. Ol jýsipbektanushy Núrjan Quantayúlymen habarlasyp, ekeui ýzengi qaghystyryp, kýni-týni jýgirip, óldim-taldym degende qaladaghy Ardagerler ýiine ornalastyrady.
Syrghyp eki jyl ótedi. Bir kýni «Jas qazaq» aptalyghynyng qyzmetkeri, jýrnalist Erenghayyp Quatayúly qalalyq Ardagerler ýiine habarlasyp, Bekenning hal-jaghdayyn bilmek bolady. Sondaghy alghan jauaby – «Viktor Yurievich qaytys bolghan, sýiegi qayda jerlengenin bilmeymiz, bireuler alyp ketken».
Ile-shala «Jas qazaq» aptalyghynda: «Bektúr Aymauytovtyng sýiegi qayda?» deytin janayqay maqala shyqty. Oghan selt etken eshkim joq. Amaly tausylghan jurnalist aqyldaspaqqa Almaty qalasynda ornalasqan Mәdeny sayasaty jәne ónertanu istitutynyng diyrektory Erlan Sayrovqa barady. Erlan Bayahmetúly dereu arnayy top qúryp: institut qyzmetkeri Jalaledin Shәiken, jýsipbektanushy Núrjan Quantayúly, әdebiyetshi ghalym Aqedil Toyshanúly jәne sýiekti joqtap jýrgen jurnalist Erenghayyp Quatayúly bar tórt jigitin saylap, Ardagerler ýiine jiberedi. Olar: «Biz QR Mәdeniyet jәne aqparat ministrligining tapsyrmasymen keldik, shaldyng sýiegi qayda?» – dep tura baryp bastyqty qorqytady. Sharasy qalmaghan bastyq: «Ol kisi qaytys bolghanda men joq edim, aqsaqaldyng mýrdesin mening shopyrym alyp baryp, Boraldaydaghy ortalyq ziratqa jerlep tastapty, nómiri mine...»
Hosh, sonymen, әlgi tórteu júp jazbay Boraldaygha tartady. Marqúm ortalyq zirattyng hristiandardy jerleytin qysqy bóligine qoyylypty. Basyna synghan kýrekting sabyn shanshyp, oghan «92675» dep nómir jaza salghan. Aty-jóni joq. Endi biraz uaqyt keshikkende Bektúr qariya qayda jerlengeni belgisiz bolyp qala berer edi. Kýrekting sabyn júlyp tastasa boldy, qoyanjon topyraq bir-eki jylda tegistelip ketedi.

«Eskertkish qoyghan qazaq jastary»
Zamanynda:
«Arghy atam – er týrik,
Biz qazaq elimiz,
Samal jel, sayran tau,
Saryarqa jerimiz!» – dep jyrlaghan Alashtyng aqtangeri, halqy ýshin shahit ketken mýmiyn-músylmen Jýsipbek Aymauytovtan qalghan jalghyz túyaqqa topyraq osylay búiyrghan.
Jurnalist bauyrymyz Erenghayyp aitady: «Aty-jóni joq domalaq zirat lageride qaza tapqan tútqyndardy jerleytin beybaqtar qorymyna úqsap ketti. Kózime jas túndy. Sodan jana jyl qarsanynda Memlekettik tildi damytu preziydenttik qorynyng diyrektory Berik Ábdighaliyev myrzagha aityp, marqúmnyng basyna belgi ornatu isin qolgha aldyq», – deydi.
Sonymen ýstimizdegi jyldyng mamyr aiynyng sonynda bir top qazaq azamattary birigip, zirattyng basyna mәrmәrdan qúlpytas ornatty. Syrtyn әsem temir sharbaqpen qorshady. Qúlpytasta: «Qazaq jazushysy, Alash Orda qayratkeri Jýsipbek Aymauytovtyng balasy – BEKTÚR AYMAUYTOV 1916–2008» degen jazu bәdizdelgen.
Belgitastyng songhy jaghynda: «Eskertkishti qoyghan – qazaq jastary» degen jazu túr.
Zirattyng basyna jinalghan qauym aldynda sóz aitqan jazushy Smaghúl Elubay myrza: «Jastardyng myna isi – bizderge ýlgi bolarlyq sharua, últy ýshin otqa týsip, jattyng qanjyghasynda basy ketken arystyng úrpaghyna qúrmet kórsetu adamgershilikke de, músylmanshylyqqa da say dýniye, dúgha-tilekteriniz qabyl bolsyn!» – dedi.

Beken QAYRATÚLY
«Astana aqshamy» gazeti 23 mausym 2009 jyl